از اصلی ترین و حیاتی ترین غده های بدن ، می توان به غده ی تیرئید اشاره کرد. وضایف زیادی بر عهده ی این غده هست که توضیح آنها در این مطلب نمی گنجد ، قصد داریم در رابطه با رژیم غذایی مناسب برای افرادی که مشکل کم کاری یا پرکاری تیروئید دارند صحبت کنیم.
ید در سال ۱۸۱۱ توسط کورتوا، شیمیدان فرانسوی که برای ارتش ناپلئون کار می کرد کشف شد. این ماده از جلبک های دریایی خشک که به عنوان منبع آهک برای ساخت نیترات پتاسیم به کار گرفته بود، به دست آمد…
در سال ۱۸۲۰ یک پزشک سوییسی به نام کوآنده، بیماران مبتلا به گواتر را با محلول الکلی ید با موفقیت درمان کرد. پس از آن دانشمندان میزان ید را در مواد غذایی و آب آشامیدنی اندازه گیری کردند و نشان دادند که میزان آن در مناطق گواترخیز نسبتا پایین است. در سال ۱۹۲۰ درنهایت ماد ه ای حاوی ید که تیروکسین نامیده شد کشف و به صورت متبلور از تیرویید جدا شد. یکی از مهم ترین موارد استفاده ید در بدن، شرکت آن در ساختمان هورمون های تیروییدی است. اگرچه تیرویید دارای مکانیسم هایی است که می تواند تا حدودی کمبود نسبی ید را جبران کند ولی کمبود شدید آن باعث بروز اختلالات شدید در اعمال غده تیرویید می شود. در گفت وگویی با دکتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و دانشیار انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دلایل تغذیه ای دخیل در اختلالات کارکرد غده تیرویید و نقش ید در آن را بررسی می کنیم:
آقای دکتر! آیا تغذیه در بروز کم کاری یا پرکاری تیرویید نقش دارد؟
در بسیاری از موارد کم کاری و پرکاری تیرویید منشاء تغذیه ای ندارد. البته کم کاری در مقایسه با پرکاری از این نظر کمی متفاوت است. کمبود ید یکی از عوامل بسیار شایع در ایجاد کم کاری تیرویید است که عوارض ناشی از آن از بدو جنینی شروع و تا بزرگسالی ادامه دارد و باعث بروز مشکلات جسمی، مغزی، کاهش قوه دماغی و ذهنی می شود. در جوامعی که غنی سازی با ید انجام شده است در درصدی از افراد به شکل واکنشی به دلایل افزایش میزان دریافت ید، شاهد پرکاری تیرویید هستیم اما در بحث سیاست های کلان تغذیه و سلامت، از ضرر غنی سازی با یُد در مقایسه با منافع عدیده آن صرف نظر و این درصد اندک نادیده گرفته می شود چون پرکاری تیرویید قابل تشخیص و درمان است اما اختلال های ناشی از کمبود ید عوارض غیرقابل درمانی دارد.
در جامعه ما نیز اختلالات کارکرد غده تیرویید منشاء تغذیه ای ندارد؟
گمان می کنم در جامعه ما بسیاری از نمک ها با یُد غنی شده باشد و به نظر نمی رسد اختلال های کارکرد غده تیرویید منشاء تغذیه ای داشته باشند!
برخی افراد پروزنی بارزی دارند و گمان می کنند دلیل این فربهی کم کاری تیرویید است. این باور درستی است؟
نه، افزایش وزن ناشی از کم کاری تیرویید ۲ ویژگی اصلی دارد: اول آنکه کم کاری تیرویید تنها ۱۰ درصد روی وزن تاثیر می گذارد و دوم اینکه گرچه توده چربی در بدن کمتر می سوزد ولی دلیل اصلی اضافه وزن در این بیماران انباشت آب و مایعات است.
علایم شایع تر کم کاری تیروییدچیست؟
وقتی فردی دچار کم کاری تیرویید می شود، میزان هورمون تیرویید که وظیفه آن تنظیم متابولیسم بدن است، کم می شود و با پایین آمدن میزان آن متابولیسم بدن کاهش می یابد و در نتیجه فرد دچار خواب آلودگی، تغییرات پوستی، یبوست، ریزش مو، احساس سرما و البته افزایش وزن می شود.
آیا این بیماری درمان تغذیه ای دارد؟
طبیعتا درمان اولیه فردی که مشکل تیرویید دارد اصلاح رژیم غذایی نیست. اول باید اختلال های هورمونی را از طریق تجویز هورمون های خوراکی یا جراحی برطرف کرد. غده تیرویید برای ساخت هورمون در مواردی که فرد دچار کمبود ید است، بزرگ شده و همین امر باعث نرمال شدن سطح هورمو ن ها در بدن می شود. البته بزرگ شدن غده به شکلی که تنفس را تحت تاثیر قرار دهد به جراحی نیاز دارد. فردی که دچار کم کاری تیرویید است و هورمون خوراکی دریافت می کند، یعنی بیماری اش کنترل شده و از نظر متخصص تغذیه بالینی به کم کاری تیرویید مبتلا نیست! در این شرایط رژیمی که برای کاهش وزن این بیمار تجویز می شود با افراد سالم کمی تفاوت می کند البته به برخی ملاحظات نیاز است.
چه ملاحظاتی؟
یکی از این ملاحظات که نباید بیش از حد نیز نسبت به آن حساس بود، مصرف موادغذایی گواتروژن یا گوارترزاست! این موادغذایی عمدتا متعلق به خانواده کلم هستند مثل کلم برگ، گل کلم، کلم قمری، کلم پیچ و حتی سویا. البته این موادغذایی، غنی از ریزمغذی های مفید برای سلامت هستند و کنار گذاشتن آنها از رژیم غذایی از ترس ابتلا به کم کاری تیرویید اقدام صحیحی نیست.
آیا امکان تداخلات دارویی وجود دارد؟
بله. به این مواد گواترزا می گویند چون در مرحله ای از جذب و متابولیسم ید می توانند تداخل ایجاد کنند اما هیچ فردی صرفا به دلیل مصرف این گونه موادغذایی دچار گواتر نمی شود. بنابراین بهتر است که در مصرف این مواد اعتدال رعایت شود و همراه با دارو این دسته از مواد مصرف نشوند.
پرکاری تیرویید نیز درمان تغذیه ای ندارد؟
نه، البته این بیماری می تواند منشاء تغذیه ای داشته باشد اما درصد بالایی را شامل نمی شود.
فردی که پرکاری تیرویید دارد لاغر می شود، درست است؟
در ابتدا در مواردی، این بیماران دچار کاهش وزن می شوند. البته این موضوع بیشتر تئوری است و تجارب نشان داده بیماران مبتلا به پرکاری تیرویید چاق می شوند، دلیل آن هم اشتهای بالا و دریافت غذایی بیش از نیاز بدن است.
پرکاری علایم دیگری هم دارد؟
بله، گرگرفتگی، تپش قلب، عصبی شدن، پرخور شدن و… این افراد دچار مشکل های دیگری مثل مسایل استخوانی هم هستند. سرعت چرخه کلسیم در استخوان نیز در این افراد بالا می رود و احتمال پوکی استخوان وجود دارد. به همین دلیل باید از نظر دریافت کلسیم و ویتامین D تحت نظر باشند.
برای مبتلایان به اختلالات کارکرد غده تیرویید معمولا مکمل تجویز می شود؟
در کم کاری تیرویید ضرورتا به مصرف مکمل نیازی نیست ولی در صورت افزایش وزن با توجه به شرایط بیمار شاید مهم ترین مکملی که باید تجویز شود ویتامین D است زیرا جدا از اینکه کمبود ویتامین D در ایران شایع است، این ویتامین در بافت چربی به دام می افتد و از دسترس راه های متابولیک دور می ماند. پس باید زیرنظر متخصص در صورت نیاز تجویز شود! در پرکاری تیرویید نیز کلسیم و ویتامین D هر دو تجویز می شوند.
برخی متخصصان به افرادی که پرکاری تیرویید دارند مصرف روزی یک لیتر شیر را توصیه می کنند! مصرف این مقدار شیر واقعا لازم است؟
در صورتی که بیماری کنترل شده باشد مصرف روزی ۲ لیوان شیر کفایت می کند اما اگر بیماری کنترل نشده باشد باید دریافت مواد لبنی را بالاتر برد یا در صورت عدم امکان مکمل کلسیم تجویز کرد. مراقبت از استخوان با تمهیدات تغذیه ای (کلسیم، ویتامین D و…) با توجه به شدت بیماری، در کنترل بودن یا نبودن آن، میزان تغییرات وزنی و مقدار دریافت غذای بیمار لازم است.
