10

ویتامین D یکی از ویتامین هایی است که امروزه صحبت های بسیاری در رابطه با فواید و نقش حیاتی این ویتامین در بدن می شود. در ادامه در فواید و نقش آن و همچنین تحقیقات صورت گرفته بر روی بیماران دیابتی را برای شما شرح می دهیم.

سراغ هر متخصص تغذیه ای که بروی، محال است از وضعیت نامناسب کمبود ویتامین D در کشور حرفی به میان نیاورد. بیش از ۸۰ درصد کودکان دبستانی در تهران کمبود ویتامین D دارند و با توجه به الگوی غذایی خانوارهای ایرانی، انتظار می رود سایر افراد جامعه نیز وضعیت مشابهی داشته باشند…

به قول دکتر نیستانی، در سفره ایرانی غذای حاوی ویتامین D نداریم. انستیتو تحقیقات تغذیه در آخرین تحقیق خود تاثیر غنی سازی دوغ با ویتامین D را بر بیماران دیابتی سنجیده است. دکتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و دانشیار انستیتوتحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم?پزشکی شهید بهشتی درباره نتایج این تحقیق و تاثیر کمبود ویتامین D بر بروز بیماری ها به نکات جالبی اشاره می کند.

آقای دکتر! قبل از هر چیز در مورد روند تحقیقی که برای غنی سازی دوغ با ویتامین D انجام دادید، توضیح دهید.

ما در یک دوره ۳ ماهه به بیماران دیابتی دوغ غنی شده با ویتامین D دادیم تا تاثیر این کار را بر شاخص های بیماری دیابت بسنجیم. این تحقیق در ۲ مطالعه به موازات یکدیگر انجام گرفت. در مطالعه اول، ۹۰ نفر و در مطالعه دوم، ۱۴۰ نفر در گروه سنی ۶۰ ۳۰ سال بررسی شدند. در مطالعه اول، تغییر شاخص های بیماری دیابت ارزیابی شد و در مطالعه دوم، تاثیر ساختارهای ژنتیکی افراد در پذیرش ویتامین D. در این تحقیق به هر بطری ۲۵۰ میلی لیتری دوغ، ۵۰۰ واحد ویتامین D افزوده شد و هر فرد باید در روز ۲ بطری دوغ یعنی ۱۰۰۰ واحد ویتامین D دریافت می کرد.

شما به تغییر شاخص های بیماری دیابت اشاره کردید، این شاخص ها چه بودند؟

در مطالعه اول، شاخص های بیماری دیابت یعنی قند، چربی، فشارخون، بیماری های التهابی عروق و مشکل های استخوانی ارزیابی شدند و مشخص شد مصرف ویتامین D وضعیت این شاخص ها را تغییر و بهبود می دهد. البته تغییرهای چربی خون معنی دار نبود ولی معتقدیم علت این بوده که بیماران دیابتی موردمطالعه، مشکل چربی خون نداشته اند. در مطالعه دوم مشخص شد، اختلاف های ژنتیکی در پاسخ به مصرف ویتامین D نقش دارد و انواع ژنتیکی خاصی به مصرف ویتامین D بهتر پاسخ می دهند.

چرا برای غنی سازی ویتامین D، دوغ را انتخاب کردید؟ جذب ویتامین D در دوغ بالاتر است؟

اصطلاحی به نام «زیست فراهم آوری» برای درصد جذب موادمغذی در تغذیه به کار می رود و اهمیت زیادی در غذا دارد. ویتامین D زیست فراهم آوری بالایی دارد و تحقیقات جهانی نیز آن را تایید می کند. از سوی دیگر دوغ ماده ای پروبیوتیک و حاوی باکتری زنده است و اگر قرار باشد ماده معدنی ای مثل سلنیوم به آن اضافه شود، نگرانی برای جذب وجود ندارد، اما در مورد ماده آلی این نگرانی وجود دارد که ویتامین D در مدت زمان ماندگاری دوغ به صورت فعال و قابل جذب باقی بماند. در ۳ مرحله مطالعه های کنترل کیفی که در سطح تولید، اواسط دوره نگهداری و در پایان آزمایش انجام گرفت، مقدار ویتامین D دوغ کاهش چشمگیری نداشت و به صورت فعال تا پایان آزمایش باقی ماند.

با توجه به اینکه شیر کلسیم بالایی دارد، چرا آن را با ویتامین D غنی سازی نکردید؟

شیر مشکل هایی به خصوص برای بزرگسالان ایجاد می کند. پذیرش شیر در بزرگسالان بالا نیست و مصرف ۲ لیوان آن در روز برای برخی افراد مشکل است. برخی افراد هم به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند و با خوردن شیر دچار نفخ، قاروقور شکم و دل درد می شوند. چند مطالعه انجام شد تا اثربخشی دوغ غنی شده را با شیر غنی شده مقایسه کنیم. نتایج نشان داد اثربخشی دوغ غنی شده با شیر غنی شده تقریبا نزدیک است و شیر اثربخشی بیشتری ندارد. نکته دیگر در مورد دوغ این است که نوشابه ملی است و برخلاف شیر، همراه غذا می توان آن را مصرف کرد.

همان طور که اشاره کردید، دوغ دارای باکتری است، آیا این خاصیت تاثیری در غنی سازی دوغ با ویتامین D نداشت؟

درست است که دوغ حاوی باکتری است و بعد از مدت زمانی فاسد می شود، اما مطالعه های ما نشان داد میزان ویتامین D در مدت زمان ماندگاری و نگهداری دوغ تغییری نمی کند و حتی یک سال بعد از مطالعه نیز مقدار ویتامین D در حد قابل اعتنایی تغییر نکرد.

علت انتخاب بیماران دیابتی برای مطالعه تاثیر غنی سازی ویتامین D چه بود؟

علت اصلی، شیوع بالای بیماری دیابت و نشانگان متابولیک در جامعه بود و اینکه بیماران مبتلا به دیابت دچار اختلال های متنوعی می شوند مثل چربی خون، فشارخون، افزایش وزن، قندخون، مشکل های التهابی عروقی که می توان تغییرات آنها را سنجید.

کمبود ویتامین D به جز بیماری دیابت به چه بیماری هایی مرتبط است؟

کارکرد ویتامین D در بدن به ۲ گروه مهم تقسیم می شود؛ «آثار کلسمیک» که در استحکام دندان و استخوان ها نقش دارد و «آثار غیرکلسمیک» که به استخوان سازی و تشکیل بافت های سخت مربوط است. در صورت کمبود ویتامین D، فرد به ۲ بیماری اصلی مبتلا می شود؛ نرمی استخوان و پوکی استخوان. ویتامین D با بیماری های مزمن متعدد هم ارتباط دارد و می تواند زمینه ساز ابتلا به بیماری های قلبی عروقی، دیابت نوع ۱ و ۲، انواع سرطان ها و بیماری های خودایمنی مانند ام اس باشد. حتی مطالعه های جالبی انجام شده که تاثیر ویتامین D را بر پیامدهای برخی بیماری ها مانند بیماری های قلبی عروقی نشان می دهد به گونه ای که وضعیت ویتامین D بیمارانی که در بخش ICU و CCU بستری هستند، با پیامدهای بیماری شان ارتباط دارد و هرچه از نظر ویتامین D وضعیت بهتری داشته باشند، عوارض بیماری شان کمتر خواهد بود. نتایج تحقیقات نشان داده ویتامین D روی توان ماهیچه ای افراد نیز تاثیر دارد و حتی سالمندانی که کمبود ویتامین D دارند، بیشتر زمین می خورند.

به نظر شما هر فرد به چه میزان ویتامین D نیاز دارد تا دچار کمبود آن نشود؟

میزان ویتامین D موردنیاز، برحسب سن تفاوت دارد؛ کودکان روزانه به ۲۰۰ واحد ویتامین D، بزرگسالان ۴۰۰ واحد و سالمندان به ۶۰۰ واحد ویتامین D نیاز دارند و به طور کلی از جوانی تا میانسالی بدن به ۱۰۰۰ واحد ویتامین D نیازمند است. البته هر یک واحد، ۲۵ هزارم میکروگرم است.

چه موادغذایی ای حاوی ویتامین D هستند؟

منابع غنی ویتامین D بسیار محدود است و این ویتامین فقط در روغن کبد ماهی، ماهی های چرب مانند ماهی سالمون، مکمل ویتامین D، نور آفتاب و غذای غنی شده وجود دارد. اگر غذای غنی شده و مکمل ویتامین D را حذف کنیم، می توان گفت فقط ویتامین D در ۳ منبع یافت می شود. البته برخی معتقدند در زرده تخم مرغ نیز ویتامین D وجود دارد ولی مقدار آن بسیار ناچیز است.