آشنایی با علل ناباروری در مردان و زنان

در بعضی از نواحی کشور، ناباروری تبعات منفی زیادی برای خانم‌ها دارد، از جمله طلاق، چند همسری مردان، سرزنش اطرافیان و غیره. خود ناباروری به دو دسته بزرگ تقسیم می‌شود: اولیه و ثانویه.

ناباروری اولیه بدین معنی است که زوج از بدو ازدواج در بچه‌دار شدن مشکل دارند و ناباروری ثانویه بدین معنی است زوج دارای فرزند هستند، و بعد از چند سال که می‌خواهند صاحب فرزند دیگری شوند، دچار مشکل می‌شوند.

ناباروری تعریف علمی خاص خود را دارد. ما به زوجی نابارور می‌گوئیم که پس از 12 ماه نزدیکی مرتب و بدون پیشگیری صاحب فرزند نشوند. لطفاً به عدد 12 ماه توجه کنید. گاهاً مشاهده می‌شود که زوج‌های جوان بطور مثال 3 یا 6 ماه پس از ازدواج جهت درمان ناباروری مراجعه می‌کنند.

باید به این زوج‌ها گوشزد کرد که هرگونه اقدام تشخیصی و درمانی پس از یکسال خواهد بود. تشخیص و درمان ناباروری بخصوص در خانم‌ها پر هزینه و پر عارضه است.

اگر سن خانم بیش از 35 سال باشد، عدد 12 ماه به 6 ماه تقلیل پیدا می‌کند. چون خانم‌ها پس از سن 35 سالگی به سختی حامله می‌شوند، بنابراین تشخیص و درمان نباید به تأخیر بیفتد. خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم پزشکی بسیاری از موارد ناباروری به راحتی قابل درمان هستند. یکی از مواردیکه به والدین توصیه می‌شود این است که فرزند دختر و پسر خود را از نزدیک تحت نظر داشته باشند.

هم دختر و هم پسر با افزایش سن باید دو نوع بلوغ کسب کنند: بلوغ فیزیکی و بلوغ باروری. پدر و مادر باید آگاه باشند که علائم فیزیکی بلوغ در پسر و دختر چه زمانی شروع می‌شوند، توالی این علائم چگونه است و کی فرزند آنها به بلوغ کامل می‌رسند. هر نوع تأخیر و تغییر در این روند ممکن است سبب ایجاد مشکلات زناشوئی و باروری در آینده شود. من موارد متعددی از پسران را دیده‌ام که فاقد هر دو بیضه هستند و هنگام رفتن به سربازی تشخیص داده شده است و والدین از وجود آن نا آگاه بودند.

اگر زوجی بخواهد صاحب فرزند شود و هیچکدام نیز دارای مشکل نباشند، این اتفاق معمولاً در ظرف 6 ماه می‌افتد. رویهم رفته پس از 12 ماه نزدیکی بدون پیشگیری، 90 درصد زوج‌ها صاحب فرزند خواهند شد. و اکثر این 10 درصد باقیمانده، بعدها با یا بدون درمان صاحب فرزند خواهند شد.

ناباروری علائم خاصی ندارد، یکی از علائم مهم آن در خانم‌ها نامنظم بودن پریودها یا عادات ماهیانه می‌باشد ولی آن دلیل بر این نیست که هر خانمی که دارای عادات ماهیانه نامنظم است، نابارور می‌باشد. در آقایان اختلالات جنسی و اختلال در طرز انتشار موهای بدن می‌تواند از علائم ناباروی باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟تا 12 ماه از نزدیکی بدون پیشگیری شما نگذشته است، در مورد بچه‌دار شدن نگران نباشید. یک خانم با خصوصیات زیر بهتر است زودتر از 12 ماه با پزشک معالج خود مشورت نماید:  سن بیش از 34 سال باشد و 6 ماه از نزدیکی بدون پیشگیری گذشته باشد.  عادت ماهیانه نامنظم باشد و یا بطور کلی قطع شده باشد.

عادت ماهیانه همراه با دردهای شدید باشد.  اگر دارای سابقه تشخیص بیماری آندومتریوز و یا بیماری التهابی لگنی باشد.  اگر سابقه بیش از یک بار سقط داشته باشد. مردانیکه دارای سابقه بیماری بیضه، پروستات و یا مشکلات جنسی هستند باید با پزشک خود مشورت نمایند.

علل ناباروریعلت یک سوم موارد ناباروری بعلت وجود مشکلات در خانم، علت یک سوم دیگر وجود مشکل در مرد، و علت یک سوم باقیمانده وجود مشکل هم در مرد و هم در زن می‌باشد.

مهمترین علل ناباروری در مردان به قرار زیر هستند :

تولید و عملکرد غیر طبیعی اسپرم: علل آن بسیار زیاد است از علل شایع می‌توان از بیضه‌های نزول نکرده، بیماری‌های ژنتیک و عفونت‌های بیضه نام برد. بیضه‌ها در جنین پسر ابتدا در داخل شکم قرار دارند، با پیشرفت سن حاملگی، بیضه‌ها در یک مسیر خاصی نزول کرده و هنگام تولد در داخل کیسه بیضه قرار می‌گیرند.

نزول بیضه‌ها در این مسیر ممکن است در هر قسمتی متوقف شود که به آن بیضه نزول نکرده می‌گویند و باید تا 12 ماهگی پس از تولد صبر کنیم، اگر تا پایان یک سالگی بیضه وارد کیسه مربوطه نشد، حتماً کودک باید تحت عمل جراحی قرار گیرد. اگر بیضه دچار عفونت شدید شود، ممکن است بدنبال عفونت تحلیل رفته و کارایی خود را از دست بدهد. یکی از علل شایع عفونت بیضه‌ها، عفونت ادراری و بیماری‌های مقاربتی است.

علت دیگر بیماری اوریون است. اگر پسر بچه‌ای دچار اوریون شود، در یک سوم موارد یکی از بیضه‌ها نیز دچار عفونت اوریونی خواهد شد که متأسفانه حاصل آن از بین رفتن بیضه مبتلا می‌باشد. اگر گرفتاری بیضه‌ها دو طرفه باشد، برای همیشه ناباروری ایجاد می‌شود.

مشکل در رساندن اسپرم به دستگاه تناسلی زن: مثل وجود انزال زودرس خیلی شدید (انزال قبل از برقراری رابطه زناشوئی)، انزال پسگرد که در آن منی بداخل مثانه می‌ریزد، و انسداد در مسیر عبور اسپرم مثل انسداد اپیدیدیم و یا انسداد لوله‌های منی.

مشکلات بهداشت عمومی و سبک زندگی: مثل چاقی مفرط، کشیدن سیگار، اعتیاد به الکل، سوء تغذیه و مصرف بعضی از داروها مثل داروهای شیمی درمانی، هورمون‌های مردانه و غیره.

مواجهه بیش از حد با بعضی از عوامل محیطی: بعضی از عوامل محیطی تولید و عملکرد اسپرم را مختل می‌کنند از جمله می‌توان به ضد آفت‌های گیاهان و درختان و مواد شیمیائی اشاره کرد. درجه حرارت بیش از حد، سبب آسیب به تولید اسپرم و عملکرد آن می‌شود، مثل استفاده بیش از حد از سونا و جکوزی.

در بعضی از مشاغل که مرد با گرمای بیش از حد سروکار دارد، ممکن است تولید و عملکرد اسپرم مختل شود، مثل کوره‌های آهنگری، شاطری، و غیره.

آسیب‌های ناشی از سرطان و درمان آن: هم رادیوتراپی (برق دادن) و هم شیمی درمانی تولید اسپرم را بشدت آسیب می‌زنند. گاهاً تا 5 سال پس از خاتمه شیمی درمانی تولید اسپرم طبیعی نمی‌شود و گاهاً تا آخر عمر نیز تولید اسپرم طبیعی نمی‌گردد. اشعه X نیز سبب آسیب به بیضه‌ها می‌شود.

گاهاً بدنبال خود بیماری‌های بیضه لازم می‌شود که بیضه‌ها برداشته شوند. یکی از موارد شایع آسیب به بیضه‌ها وارد شدن ضربه حین ورزش و یا شوخی کردن می‌باشد. بیضه اگر از چند محل پاره شود، باید برداشته شود.

واریکوسل: حدود 30 درصد علت ناباروری در مردان واریکوسل است. واریکوسل بیماری خیلی شایع است و حدود 15 درصد مردان به آن مبتلا هستند.

در مردان بالای 40 سالگی قدرت باروری به مقدار زیادی کاهش می‌یابد.

علل نا باروری در خانم‌هاآسیب به لوله‌های رحمی و یا انسداد آن: علت آن معمولاً عفونت و التهاب لوله‌های رحمی می‌باشد. یکی از بیماری‌های شایع مقاربتی، عفونت با کلامیدیا است. شایع‌ترین علت عفونت و انسداد لوله‌های رحمی، عفونت با کلامیدیا است که از طریق مقاربت منتقل می‌شود.

آندومتریوز: اگر مخاط رحم خارج از آن در هر قسمت از بدن، مثلاً داخل لگن کاشته شده و رشد نماید به آن آندومتریوز گفته می‌شود. آندومتریوز سبب اختلال در عملکرد اسپرم، تخمک، تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های رحمی می‌شود.

اختلال در تخمک گذاری که در آن بدلیل عدم تخمک‌گذاری، خانم نابارور می‌شود. از علل آن، بیماری‌های تخمدان، آسیب به تخمدان، مصرف بعضی از داروها، سرطان، ورزش حرفه‌ای و سوء تغذیه شدید می‌باشد.

افزایش هورمون پرولاکتین خون: هورمون پرولاکتین سبب ترشح شیر در خانم‌ها می‌شود. اگر خانمی حامله نباشد و نیز بچه شیر ندهد ولی هورمون پرولاکتین خون وی افزایش پیدا کند، می‌تواند تخمک‌گذاری را آسیب بزند. یکی از علائم بالا رفتن هورمون پرولاکتین خون، ترشح شیر از سینه‌ها است.

سندرم تخمدانهای پلی کیستیک: کیست تخمدان در خانم‌ها یک بیماری نسبتاً شایع است ولی آن با سندرم تخمدان‌های پلی کیستیک متفاوت است. در سندرم تخمدان‌های پلی کیستیک، هر دو تخمدان پر از کیست‌های ریز و درشت می‌شود. در این سندرم، تخمدان‌ها شروع به ترشح هورمون‌های مردانه کرده و سبب ایجاد پرموئی در خانم‌ها و آسیب به تخمک‌گذاری می‌گردد. سندرم تخمدان‌های پلی کیستیک سبب مقاومت بدن در برابر انسولین شده و منجر به چاقی خانم نیز می‌شود.

یائسگی زودرس: قطع شدن عادات ماهیانه و خالی شدن تخمدان‌ها از فولیکول قبل از 40 سالگی را یائسگی زودرس می‌گویند. اگرچه علت آن هنوز نامشخص است ولی بعضی موارد مثل بیماری‌های خودایمنی، رادیوتراپی، شیمی درمانی و سیگارکشیدن را جزو عوامل ایجاد کننده یائسگی زودرس می‌دانند.

فیبروم رحم: آنها توده‌های خوش‌خیم هستند که در جدار رحم ایجاد می‌شوند و بیشتر خانم‌ها را در دهه سوم و چهارم زندگی مبتلا می‌سازد. گاهاً این توده‌ها بزرگ شده و سبب مسدود شدن لوله‌های رحمی می‌شوند. ولی اغلب حاملگی اتفاق می‌افتد ولی بعلت وجود توده در داخل رحم، لانه گزینی جنین با مشکل مواجه می‌شود.

چسبندگی لگنی: پس از عفونت لگنی، آپاندیسیت، و هر نوع جراحی در داخل لگن، ممکن است چسبندگی لگنی اتفاق بیفتد. چسبندگی لگنی سبب آسیب به باروری زن می‌شود.

مصرف دارو: بعضی از داروها بطور موقت سبب ناباروری در زن می‌شوند. معمولاً پس از قطع کردن دارو، مشکل نیز برطرف می‌شود.

بیماری‌های تیروئید: هم کم کاری تیروئید و هم پر کاری تیروئید می‌توانند سبب قطع شدن عادت ماهیانه و ناباروری شوند.

سرطان و درمان آن: بعضی از سرطان‌ها، بخصوص سرطان دستگاه تولید مثل در خانم‌ها بشدت سبب آسیب به قدرت باروری خانم‌ها می‌شوند. مثل مردان، شیمی درمانی و رادیوتراپی سبب آسیب به باروری خانم‌ها نیز می‌شود.

سایر بیماری‌ها: هر بیماری که سبب تأخیر در بلوغ و قطع شدن عادت ماهیانه شود، می‌تواند منجر به ناباروری شود، مثل پرکاری غده فوق کلیوی، بیماری قند یا دیابت، کم خونی و بیماری‌های کلیوی.

باید به خاطر داشته باشیم که تشخیص و درمان به موقع بیماری‌ها، مثل عفونت لگنی در پیشگیری از ایجاد ناباروری خیلی کمک کننده خواهد بود.