HIV مختصری از کلمات Human Immunodeficiency Virus به معنای ویروس نقص ایمنی انسانی میباشد.اچ آی وی عامل ایدز میباشد و ویروسی با سرعت آهسته است.زمانی که اچ آی وی وارد بدن میشود تا زمانی که ایدز بروز پیدا میکند امکان دارد میان شش ماه تا ده سال طول بکشد و در این مدت شخص ظاهراً سالم دیده میشود.
فهیمه حسن‌میری: «موج سوم انتقال ایدز»؛ احتمالا این نام را بارها از رسانه‌های مختلف و از زبان کارشناسانی که درباره بیماری‌های آمیزشی هشدار می‌دهند شنیده باشید. اما این موج چرا به وجود آمده؟ چه چیزی باعث شده در مرحله هشدار نسبت به انتقال ایدز از طریق روابط جنسی قرار بگیریم و برای گذر از این مرحله چه باید کرد؟
دکتر حمیرا فلاحی، کارشناس مسئول برنامه‌های آموزش و اطلاع‌رسانی اداره ایدز وزارت بهداشت، با حضور در کافه‌خبر به این سوال‌ها پاسخ داد. او با اشاره به این که لازم است با انجام اقدامات لازم از این مرحله عبور کنیم، درباره کارهایی که باید انجام شود گفت: آموزش، آموزش، آموزش.
گفت‌وگوی خبرآنلاین با دکتر حمیرا فلاحی را در ادامه بخوانید.
در حال حاضر چه تعداد مبتلا به اچ‌آی‌وی داریم؟
33 هزار نفر شناسایی شده‌اند ولی این پیش‌بینی در کشورمان وجود دارد که حداقل 75 هزار نفر مبتلا باشند. حد فاصل 33 هزار تا 75 هزار نفر، بخش قابل توجهی هستند که نمی‌دانند این بیماری را دارند و امکان ابتلا به دیگران از طریق این عده زیاد است. در جهان 54 درصد مبتلایان اچ‌آی‌وی از بیماری خودشان آگاهند ولی در کشور ما بین 30 تا 35 درصد افراد مبتلا نسبت به بیماری‌شان آگاهی دارند. اینها نشان می‌دهد ما در شناسایی مبتلایان از آمارهای جهانی عقب هستیم.
چرا در این شناسایی عقبیم؟
یکی از مهمترین نکات، بحث انگ اجتماعی است. این انگی که در جامعه وجود دارد باعث میشود افراد فرافکنی کرده و از انجام آزمایش امتناع کنند. خیلی اوقات اگر بفهمیم همکارمان اچ آی وی دارد با او طور دیگری رفتار می‌کنیم، در مدرسه بفهمند دانش آموزی مبتلاست نگاه‌ها به او عوض میشود، درمانگرانی که بفهمند بیمارشان مبتلا به اچ آی وی است از ارائه خدمات سر باز می‌زنند و همه اینها باعث میشود بیماران برای شناسایی و درمان اقدام نکنند. در این صورت هم خودشان از ابتلا بی خبر می‌مانند و هم اگر آگاه باشند، به دیگران نمی‌گویند و باعث ابتلای افراد دیگر هم می‌شوند. این موضوع مخصوصا درباره انتقال از طریق روابط جنسی یا همان موج سوم پررنگ‌تر است.
با این حساب، موج سوم انتقال ایدز، خطرناک‌تر از موج‌های قبلی است؟
سه موج برای انتقال اچ آی وی مطرح میشود؛ موج اول مربوط به حدود سال 1365 بود که خون‌های وارداتی آلوده وارد شد و موج اول انتقال را تشکیل داد، بعد از آن سازمان انتقال خون برنامه‌ریزی گسترده‌ای کرد و الان چندین سال است مورد جدیدی از انتقال اچ آی وی از طریق فراورده‌های خونی نداریم. به حوالی سال 1374 که رسیدیم، در زندان‌ها بررسی شد که موارد زیادی اچ آی وی گزارش شده و دلیل آن استفاده از سرنگ مشترک بود. از آن زمان دولت سرمایه‌گذاری زیادی برای کنترل انتقال اچ آی وی از طریق سرنگ آلوده کرد تا این که می‌توانیم بگوییم ایران یکی از کشورهای بسیار موفق در این زمینه است و یک تجربه موفق جهانی در این زمینه محسوب می‌شویم. در این روش، با جایگزین کردن متادون خوراکی به جای مواد مخدر و در اختیار قرار دادن سرنگ سالم، موج دوم کنترل شد. حالا به موج سوم رسیدیم که انتقال ایدز از طریق ارتباط جنسی است. آمارهای کشوری نشان می‌دهد در این موج هستیم و همانطور که در سوال شما مطرح شده، می‌توانیم بگوییم به دلایل مختلف مثل پنهان بودن، انگ اجتماعی یا محدودیت‌های آموزش، این موج خطرناک‌تر از موارد قبلی است و لازم است آن را جدی‌تر بگیریم و اقدامات لازم را درباره آن انجام دهیم.
چرا گفته میشود در مرحله انتقال ایدز از طریق رابطه جنسی هستیم؟
آخرین آمار جمع‌آوری شده در کشور تا اول مهر 95 نشان می‌دهد 33هزار و 227 مورد اچ آی وی شناسایی شده‌اند که از این تعداد، 84 درصد مرد و 16 درصد زن هستند. اما درباره این که چرا می‌گوییم در مرحله انتقال از رابطه جنسی هستیم باید به آماری توجه کنیم. اگر راه انتقال را از زمانی که اولین مورد شناسایی شد با افرادی که در این شش ماه مبتلا شدند مقایسه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که ارتباط از طریق ارتباط جنسی الان به مساله مهمی تبدیل شده است.
به این آمار اشاره می‌کنید؟
اگر آمارهای تجمعی را بررسی کنیم یعنی آمار سال 65 تا پایان تابستان سال جاری، هنوز هم آمار حاکی از این است که اعتیاد تزریقی حرف اول را می‌زند که 67.6 درصد است اما وقتی شش ماهه اول امسال را به تنهایی بررسی کنیم می‌بینیم 37 درصد مبتلایان در شش ماهه اول از طریق اعتیاد تزریقی مبتلا شده‌اند. این آمار وقتی جالب توجه میشود که ببینیم انتقال از طریق ارتباط جنسی در آمارهای تجمعی از سال 65 تا پایان تابستان 95، 18.6 درصد را شامل می‌شده اما در شش ماهه اول امسال 40 درصد مبتلایان شناسایی شده از طریق ارتباط جنسی بوده‌اند. یعنی می‌بینیم راه انتقال از طریق ارتباط جنسی افزایش داشته. همه اینها هشدار و زنگ خطری است که باید جدی بگیریم و برای کاهش آن اقدام کنیم. باید سریعتر اقدام کنیم و همانطور که در موج دوم مداخله به موقع و مناسب داشتیم و توانستیم این موج را کنترل کنیم، اینجا هم باید به موقع مداخله کنیم.
اشاره کردید که در موج دوم ابتلا به ایدز، اقداماتی مثل تزریق متادون و سرنگ رایگان به بهبود وضعیت منجر شد. در موج سوم و برای کاهش ابتلا از طریق ارتباط جنسی چه کاری می‌توان کرد؟
درمورد انتقال جنسی آنچه لازم داریم، در درجه اول آموزش، در درجه دوم آموزش و در درجه سوم آموزش است. با آموزش و اطلاع‌رسانی است که می‌توانیم به جامعه‌مان هشدار دهیم که مراقب باشند مبتلا نشوند، اگر رفتار پرخطر داشتند هرچه زودتر آزمایش بدهند و اگر مبتلا شدند درمان را شروع کنند.
در کنار آموزش برای مراقبت شخصی، وزارت بهداشت چه اقدامات دیگری انجام می‌دهد؟
در انتقال اچ آی وی از مادر به کودک در 16 دانشگاه برنامه‌ای داریم که مقدماتش فراهم شده و از سال آینده در کل کشور بحث پیشگیری انتقال اچ آی وی از مادر به کودک را به طور سراسری خواهیم داشت به این صورت که هر خانم بارداری در اولین مراجعه بارداری یک تست اچ آی وی انجام می‌دهد و تست دومش را در سه ماهه دوم انجام می‌دهد که اگر در این فاصله مشخص شد مبتلاست، مراقبت‌های لازم برای او انجام شود. این برنامه به صورت پایلوت در 16 استان اجرا شد و بسیار موفق بود به طوری که از تولد 34 نوزاد مبتلا به اچ آی وی جلوگیری شد و حالا قرار است به صورت سراسری اجرا شود. در عین حال، 115 مرکز مشاوره در تمام استان‌های کشورمان داریم که افراد می‌توانند به آنها مراجعه و خدمات لازم را دریافت کنند.
در این مراکز مشاوره ایدز چه می‌گذرد؟
در این مراکز با رعایت محرمانگی، بدون این که نام، نام خانوادگی و سایر مشخصات افراد پرسیده شود، مشاوره می‌شوند و آزمایش رایگان انجام میشود. بعد از آن هم دو مرحله دارد؛ یا فرد مبتلا نیست که آموزش‌های لازم و خدمات مورد نیاز را به صورت رایگان می‌گیرند و می‌آموزند رفتار کم‌خطر داشته باشد یا مبتلا هستند که پرونده‌ای با رعایت محرمانگی برایشان تشکیل میشود و تحت درمان قرار می‌گیرند.
هزینه درمان هر فرد مبتلا به ایدز چقدر است؟
هر فرد مبتلا به اچ آی وی، تا قبل از این که درمان برایش شروع شود آزمایش‌ها، ویزیت دوره‌ای و … دارد که پانصد هزار تومان در سال میشود ولی وقتی مورد درمان قرار بگیرد بیشتر از دو میلیون هزینه برمی‌دارد و هنگامی که درمان‌های مقاوم را بگیرد بالای ده میلیون در سال میشود. با این حال، این درمان‌ها برای افراد رایگان است و از طریق وزارت بهداشت انجام میشود. شاید کمتر بیماری‌ای باشد که همه خدماتش برای مبتلایان رایگان باشد اما درباره اچ آی وی، خدماتی که در کل کشور ارائه میشود، به طور کامل رایگان است. در کنار اینها، خدمات حمایتی مانند ارزیابی و بررسی خانواده را نیز به آنها ارائه می‌کنیم.
این بیماری به درمان پاسخگو است؟
تحول عظیمی در بحث دارو پیش آمده. یک زمانی می‌گفتند ایدز بیماری کشنده و بلای قرن است و به کار بردن چنین جملاتی به جامعه و مبتلایان اضطراب وارد می‌کرد اما الان میشود این نوید را به بیمار داد که تعداد داروهایی که دریافت میکند بسیار کمتر از گذشته است، عوارض جانبی آنها کمتر است، تحمل بیمار بیشتر شده و بیماری قابل کنترل‌تر از گذشته است. با این حال باید بدانیم که قرص درمان قطعی انجام نمی‌دهد، این ویروس وقتی وارد بدن میشود، برای همیشه در بدن باقی می‌ماند، گلودرد چرکی نیست که با یک آنتی بیوتیک از بین برود، اما کاری که دارو میکند این است که ویروس را آنقدر در خون کم میکند که انتقال ویروس را به سایرین به حداقل ممکن می‌رساند. در درمان بیماران، تشخیص به موقع بسیار مهم است، اگر بیماری فرد زود تشخیص داده شود، تحت مراقبت و درمان قرار بگیرد و به درمانش پایبند باشد، می‌تواند یک زندگی طبیعی با طول عمر طبیعی داشته باشد. پیام‌های جهانی سازمان جهانی بهداشت هم این است که درمان را به عنوان بخشی از پیشگیری می‌داند.
اگرچه بارها بر این مساله تاکید شده، اما به عنوان یک کارشناس در این زمینه بگویید راه‌های مهم پیشگیری از ابتلا به ایدز کدامند؟
حرف اول را در الفبای پیشگیری، خویشتنداری می‌زند، مساله دوم وفاداری به شریک جنسی است و اگر هیچکدام نباشد باید از وسایل محافظتی استفاده کنند. در این که می‌گوییم وفاداری به شریک جنسی، گاهی تصور میشود که اگر این رفتار در قالب شرعی باشد مشکلی ندارد اما برای ویروس ایدز، شرعی یا شرعی نبودن تفاوتی نمی‌کند، وقتی رفتاری خارج از چارچوب خانواده و در قالب شرکای جنسی متعدد باشد، احتمال ابتلا وجود دارد.
درباره افزایش ابتلای زنان به اچ‌آی‌وی هشدار داده میشود. این هشدارها چقدر جدی است؟
بله ابتلا به اچ‌آی‌وی در زنان افزایش پیدا کرده و این موضوع مخصوصا از آن جهت مهم است که در کنار هر زنی که مبتلا باشد بحث انتقال از مادر به کودک مطرح میشود. با این حال باید بگویم افزایش ابتلای زنان ضرورتا به این معنا نیست که رفتار پرخطر زنان زیاد شده، این رفتار زیاد شده ولی بیشتر این زنان از طریق همسرانشان مبتلا شده‌اند.
نمی‌توان مثل بعضی از آزمایش‌های دیگر، آزمایش اچ‌آی‌وی را پیش از ازدواج اجباری کرد؟
آزمایش اچ آی وی جزو آزمایش‌هایی است که نمی‌تواند اجباری باشد، یکی از اصول این آزمایش، داوطلبانه بودن است. تنها جایی که این آزمایش اجباری است در سازمان انتقال خون و اهدای عضو است ولی در بقیه موارد نمی‌تواند اجباری باشد. وقتی زن و مرد برای این آزمایش مراجعه می‌کنند، در موردی مثل تالاسمی یا اعتیاد می‌توان به آنها گفت این موارد وجود دارد یا ندارد، اما درمورد اچ آی وی اینطور نیست و نمی‌توان با قاطعیت تضمین داد که فرد مبتلا هست یا نیست. در اچ‌آی‌وی یک دوره پنجره وجود دارد که در این دوره فرد ممکن است مبتلا باشد ولی نتیجه آزمایش او منفی باشد. بنابراین نمی‌شود یک گواهی به فرد داد و به او گفت مبتلا نیستی.
پس باید چه کار کرد؟
اصل باید بر شناخت طرفین باشد. توصیه ما این است که زوجین تا جایی که ممکن است سعی کنند روی بحث اطمینان متقابل اساس زندگی را شروع کنند، به شریک جنسی‌شان وفادار باشند، از وفاداری شریک‌جنسی‌شان اطمینان حاصل کنند و رفتارهای پیشگیرانه داشته باشند. در عین حال می‌توانند به مراکز مشاوره مراجعه کرده و به صورت اختیاری آزمایش دهند هرچند که باید دوره پنجره را در نظر داشته باشند.
نشانی این مراکز کجاست؟
مراکز متعددی داریم که افراد می‌توانند به آدرس سایت http://hiv-sti.ir/ مراجعه کنند که زیر نظر وزارت بهداشت است و نشانی نزدیکترین مرکز به خودشان را پیدا کنند. در این سایت هم مطالب آموزنده‌ای راجع به اچ آی وی و بیماری‌های آمیزشی وجود دارد و هم آدرس مراکز مشاوره که به صورت رایگان و محرمانه به افراد خدمات می‌دهد را می‌توانند ببینند.
یکی از مواردی که در ابتلا به اچ آی وی به آن اشاره کردید، ارتباط‌های خارج از چارچوب خانواده است. آماری از زنان تن‌فروش مبتلا به اچ‌آی‌وی دارید؟ خدمات حمایتی از آنها انجام می‌دهید؟
مطالعه‌ای که در سطح وزارت بهداشت داشتیم نشان می‌دهد حدود 4.5 درصد زنان تن‌فروش مبتلا به اچ آی وی هستند. مشتریان این گروه از زنان متاسفانه مردانی هستند که متاهل هستند، این مردان پلی می‌شوند بین جامعه مبتلا به اچ آی وی و جامعه سالم. مرد، بیماری را به همسرش منتقل میکند و زن باردار میشود و فرزند مبتلا به اچ آی وی به دنیا می‌آید. برای کاهش ابتلا از این طریق، بالغ بر 30 مرکز در سطح کشور برای زنان آُسیب‌‌پذیر وجود دارد. زنانی که اعتیاد تزریقی دارند، رفتارهای جنسی محافظت نشده خارج از چارچوب خانواده دارند، زنی که همسر معتاد تزریقی باشد، همسر مردی باشد که رفتارهای پرخطر جنسی دارد، زن اچ آی وی منفی که همسر اچ آی وی مثبت دارد، اینها زنان آسیب‌پذیر هستند که در مراکز ما خدمات زیادی مثل مشاوره، وسایل مراقبتی و … دریافت می‌کنند.
زنان آسیب‌پذیر به مراکز مشاوره مراجعه هم می‌کنند یا ترس از انگ اجتماعی و برخورد قانونی مانع مراجعه‌شان میشود؟
خوشبختانه به این مراکز مراجعه خوبی دارند چون خدمات رایگان می‌گیرند و نگرش منفی نسبت به آنها در این مراکز وجود ندارد. ما نه تنها به این زنان بلکه به سایر گروه‌های آسیب پذیر خدمات ارائه می‌دهیم. یکی از این گروه‌ها مردانی هستند که ممکن است با همجنسانشان رابطه داشته باشد و احتمال ابتلا به ایدز در این رابطه بسیار بالاست. مردان ما باید بدانند ارتباطات جنسی با مردان دیگر بسیار خطرناک است و در این نوع ارتباط هم لازم است محافظت جنسی انجام شود. یکی دیگر از گروه‌های در معرض خطر، تراجنسی‌ها هستند. آمارهای جهانی نشان می‌دهد احتمال ابتلا به اچ آی وی در این افراد هم بسیار زیاد است. برای ما در مراکزی که داریم هیچ تفاوتی ندارد که فرد از چه ارتباط جنسی در معرض خطر باشد، ما آنها را قضاوت نمی‌کنیم و تنها کاری که می‌کنیم این است که به آنها خدمات لازم را ارائه می‌دهیم.
اگر به ابتدای بحث برگردیم، به نقش آموزش اشاره کردید. سریالی به نام پریا از تلویزیون پخش شد که تلاش داشت درباره بیماری ایدز آگاهی‌رسانی کند. این تلاش‌ها را چقدر موفق می‌دانید؟
معتقدم رسانه ملی هنوز هم برنامه‌های پرمخاطبی می‌تواند بسازد. سرال پریا که درباره ایدز ساخته شد و شماره‌هایی از مراکز مشاوره و آزمایش ایدز در آن زیرنویس شد، به افزایش بسیار زیادی در مشاوره‌های تلفنی و حضوری و انجام آزمایش منجر شد. اینها نشان می‌دهد رسانه ملی اگر بخواهد می‌تواند در زمینه آگاهی‌بخشی فعالیت کند. درست است که شاید نتوان هر چیزی را در رسانه ملی گفت اما باید حساس‌سازی شود ضمن این که این برنامه‌ها باید در طول سال وجود داشته باشد نه این که تنها به روز جهانی ایدز منحصر شود. آگاهی‌رسانی در طول سال بسیار مهم است چون اچ آی وی و سایر بیماری‌های آمیزشی، بیماری‌های رفتاری هستند و اگر حتی یک نفر مبتلا باشد و نداند چطور باید رفتار کند، عواقب بدی برای کل جامعه به همراه خواهد داشت.
به بیماری‌های آمیزشی اشاره کردید. بعضی از کارشناسان می‌گویند ابتلا به این بیماری‌ها در کشورمان افزایش چشمگیری داشته، با این موضوع موافقید؟
بیماری‌های آمیزشی همانطور که از نامشان پیداست از طریق رابطه جنسی انتقال پیدا می‌کنند و در بین آنها عفونت‌های آمیزشی یا همان STI اهمیت زیادی دارند. اینطور که پزشکان اعلام کرده‌اند آمار زگیل تناسلی، تبخال تناسلی و … در کشورمان افزایش پیدا کرده و مساله مهم این است که این بیماری‌ها هم خودشان باید مورد توجه قرار بگیرد هم از این جهت که آسیبی که به مخاط می‌زنند زمینه را فراهم می‌کنند که اچ آی وی منتقل شود.
آماری از ابتلا به عفونت‌های آمیزشی داریم؟
آمارهای جهانی نشان می‌دهد 357 میلیون نفر در سراسر جهان سالانه به چهار نوع عفونت آمیزشی مبتلا می‌شوند. جمعیت ایران یک درصد جهان است یعنی انتظار می‌رود سه میلیون و 570 هزار بیمار مبتلا به عفونت آمیزشی در کشورمان داشته باشیم، با در نظر گرفتن این که شرایط کشور ما با کشورهای دیگر فرق دارد و مقررات اخلاقی و شرعی در آن رعایت میشود، می‌توانیم از یک صفر هم صرف‌نظر کنیم و با این حساب بگوییم حدود 400هزار بیمار مبتلا به عفونت‌های آمیزشی داریم.
برای کاهش آمار ابتلا به این بیماری‌ها باید چه کار کرد؟
در اینجا هم آنچه مهم است آموزش و وفاداری جنسی است. بعضی از عفونت‌های آمیزشی مثل تبخال و زگیل تناسلی شاید با مراقبت‌های ساده نتوانند چندان مورد پیشگیری واقع شوند بلکه بحث وفاداری به شریک جنسی در اینجا بیشتر از هر چیزی مطرح است. باید این را بپذیریم که جامعه ما در حال گذار است، شاید چند سال قبل خیلی از مواردی که در کشورهای غربی می‌شنیدیم و عجیب بود، حالا در کشورمان می‌بینیم، با توجه به این شرایط لازم است سیاست‌های متناسب با آن در نظر گرفته شود و آموزش‌های مناسب به افراد داده شود. باید به نوجوانان و جوانان مخصوصا دختران آموزش دهیم که بتوانند به رابطه جنسی محافظت‌نشده «نه» بگویند. مهارت نه گفتن باید از مدارس به افراد آموزش داده شود، گاهی زنان و دختران ما توانایی نه گفتن به شریک جنسی‌شان را ندارند و فکر می‌کنند ممکن است رابطه‌شان در معرض خطر قرار بگیرد در حالی که باید بدانند حتی با یک بار رابطه جنسی ممکن است به این بیماری‌ها مبتلا شوند.
تجربه کشورهای دیگر در این زمینه چیست؟
کشورهای موفق در کنترل ایدز و بیماری‌های آمیزشی، از آموزش شروع کرده‌اند. کشورهایی مثل کوبا انتقال اچ آی وی از مادر به فرزند را به صفر رسانده‌اند، تایلند به عنوان یکی از آلوده‌ترین کشورها توانسته اقدامات بسیار خوبی را در زمینه کاهش انتقال اچ آی وی انجام دهد و ما هم می‌توانیم از آگاهی‌رسانی استفاده کنیم. در ابتلا به ایدز و بیماری‌های آمیزشی، سلسله‌مواردی مانند یک زنجیر به هم پیوسته هستند، مواردی مثل این که فرصت‌های شادی کم است و رفتارهای پرخطر به جای رفتارهای سالم در نظر گرفته میشود یا این که زمینه ازدواج فراهم نیست و … در چنین شرایطی درست است که آموزش این که چطور افراد رفتار کم‌خطر داشته باشند ممکن است مانند یک استامینوفن برای یک گلودرد چرکی باشد، اما همین که تب را پایین می‌آوریم که بتوانیم اقدامات دیگر را انجام دهیم، باز هم خوب است.
منبع : خبر آنلاین
