مغز از جمله اندام های مشترک دربین تمام جانوران است که کلیت نوع عملکرد آن در همه جانواران یکسان است. اصولا وظیفه مغز کنترل و تنظیم عملکرد سایر اعضای بدن است. مغز جانواران از قسمت های مختلفی تشکیل شده است که هرکدام از این بخش ها انجام وظایف ویژه ای را به عهده دارند. با دکتر سلام همراه باشید.
پلاناریا
پلاناریا از کرم های پهن است و در آن، دستگاه عصبی به دو بخش مرکزی و محیطی قابل تقسیم می باشد.
دستگاه عصبی مرکزی در پلاناریا عبارت است از:
دو طناب عصبی در دو طرف بدن که از مغز به انتهای بدن امتداد یافته اند. هر طناب عصبی، دسته ای از آکسون ها و دندریت های طویل است.
دستگاه عصبی محیطی در پلاناریا عبارت است از اعصابی که از دو طناب عصبی منشعب شده اند.
در واقع دستگاه عصبی پلاناریا را می توان به یک نردبان تشبیه کرد که نرده ها، دستگاه عصبی مرکزی و پله ها، دستگاه عصبی محیطی اند.
حشرات
در حشرات، دستگاه عصبی مرکزی شامل مغز و یک طناب عصبی شکمی است.
مغز، از چند گره که به هم جوش خورده اند تشکیل شده است.
طناب عصبی شکمی در هر قطعه بدن یک گره دارد. هر گره، فعالیت ماهیچه های آن قطعه را کنترل می کند. فعالیت گره ها به نوبه خود تحت کنترل مغز می باشد.
دستگاه عصبی مرکزی پستانداران به چند روش محافظت می‌شود. نخستین عامل، استخوان‌های جمجمه و ستون مهره‌ها هستند که جعبه‌ای محکم و استخوانی برای محافظت از مغز و نخاع به وجود می‌آورند. افزون بر آن، مغز و نخاع را پرده‌ای سه‌لایه‌ای به نام مننژ می‌پوشاند.
پردهٔ بیرونی مننژ از نوع بافت پیوندی محکم است و سخت شامه نام دارد. در زیر آن لایهٔ عنکبوتیه قرار دارد، و لایهٔ درونی مننژ نرم‌شامه است که دارای مویرگ‌های خونی فراوان است و بافت مغزی را تغذیه می‌کند. میان لایهٔ عنکبوتیه و نرم‌شامه فضایی هست که از مایعی به نام مایع مغزی-نخاعی پر شده‌است و نقش ضربه‌گیر را دارد.
هم‌چنین، سلول‌های پوششی دیوارهٔ مویرگ‌های مغزی، فاقد منافذی هستند که در سایر بافت‌ها دیده می‌شود. در نتیجه بسیاری از مواد که در متابولیسم سلول‌های مغز نقشی ندارند و نیز میکروب‌ها معمولاً نمی‌توانند وارد مغز شوند. به این عامل حفاظت‌کننده سد خونی-مغزی می‌گویند.
نورون‌های دستگاه عصبی مرکزی بوسیله انواعی از سلول‌های غیر قابل تحریک که نوروگلی نامیده می‌شوند حمایت می‌شوند
نوروگلی
ایندسته از سلول‌ها وظیفه حمایت از سلول‌های عصبی یا همان نورون‌ها را بر عهده دارند و غیر عصبی هستند. گرچه این سلول‌ها کوچکتر از نورون‌ها هستند ولی ولی از لحاظ تعداد ۵ تا ۱۰ برابر نورون‌ها هستند به طوری که نصف حجم مغز و نخاع را شامل می‌شوند. این سلول‌ها به ۴ دسته کلی تقسیم می‌شوند
الیگودندروسیت‌ها
سلول‌های میکروگلی
سلول‌های اپاندیم
شکل گیری مغز در جنین
دستگاه عصبی تمام مهره داران از یک لوله توخالی در پشت جنین منشا می گیرد. این لوله را لوله های عصبی می نامند. لوله عصبی در قسمت سر جنین سه برآمدگی ایجاد می کند و در آنجا به سه قسمت تقسیم می شود:
هر یک از سه قسمت یاد شده در جنین به ساختارهای مختلف مغز تبدیل می شوند. مغز عقبی بصل النخاع، پل مغزی و مخچه را خواهد ساخت. از مغز میانی، ساختارهای پردازش کننده اطلاعات بینایی و شنوایی پدید می آید. مغز جلویی هم نیمکره های مخ را می سازد.
همان طور که می دانید دستگاه عصبی به صورت خطی سازمان دهی شده است. در نظر گرفتن ترتیب خطی بخش های مختلف مغز، درک ساختار و عمل مغز را آسان می کند. قسمت های پایین مغز (بصل النخاع، پل مغزی و مغز میانی) فعالیت های خودکار و ابتدایی را به عهده دارند و هر چه به سمت بالا پیش می رویم فعالیت های پیچیده تر که در جانوران عالی تر یافت می شوند، مشاهده می شود.
مقایسه مغز مهره داران
مغز مهره داران در دوران جنینی شامل سه بخش به نام های مغز جلویی، مغز میانی و مغز عقبی است. تمام بخش های مختلف مغز، از این سه بخش حاصل می شوند.
در بین مهره داران، اندازه (وزن) مغز پستانداران و پرندگان نسبت به وزن بدن، بیشتر از سایرین است.
بزرگی مغز آنها، به سبب بزرگی نیمکره های مخ می باشد.
در میان مهره داران، سطح قشر چین خورده مخ انسان نسبت به اندازه بدن، بیشترین مقدار را دارد. فعالیت های پیچیده ای که انسان انجام می دهد، به سبب وسعت قشر مخ او است.
بعد از انسان، چین خوردگی قشر مخ در وال و سایر پریمات ها (نخستی ها، مانند میمون، ژیبون، اورانگوتان، گوریل) بیشتر از دیگر مهره داران است. وال ها در زندگی اجتماعی خود دارای ارتباط پیچیده ای از طریق صدا هستند و قشر مخ، احتمالا برای پردازش اطلاعات صوتی، وسیع تر شده است.
منبع: تبیان
