ماده ای شیرین با رنگ سفید که کمی مایل به رنگ زرد است را شیر خشت می گویند که نام دیگرش شیر خاشاک است و بدست آمدن آن از درخت زبان گنجشک گل صورت می گیرد.
شیر خشت یا شیر خاشاک تب شدید در اطفال را کاهش میدهد،تب حصبه را درمان می کند،ضد یبوست است،زردی نوزاد را درمان می کند و راه درمانی برای زونا است.
به صمغ درخت زبان گنجشک گل، شیرخشت گفته می شود. به طور طبیعی در اثر نیش حشره‌ای به نام Cicata orni که در منطقه وجود دارد، مقدار کمی از آن و در اصطلاح “مان”، از درخت خارج می‌شود ولی می توان در اثر شکافی که در تنه درخت ایجاد کرد، شیر خشت را به مقدار زیاد تجاری نیز استخراج کرد.
لازم به توضیح است که درخت زبان گنجشک گل در شرایط اقلیمی و رویشگاه طبیعی خود به قدر کافی شیرخشت میدهد ولی در خارج از آن محیط و شرایط اگر کاشته شود، البته می‌روید و رشد میکند ولی از نظر استخراج “مان” ممکن است قابل توجه نباشد.
این صمغ گیاهی مفید، دارای انواع مختلفی اسـت کـه از چندین گونه مختلف این گیاه گرفته می‌شود و از نظـر خـواص مسـهلی و سایر خواص کم و بیش شبیه یکدیگر هستند.
شیرخشت در بازار بـه سه صورت عرضه می شود. نوع اول اشکی نام دارد که بـه صـورت قطعات متبلور، سوراخدار و اشکی شکل به قطر یـک انگشـت بوده و خالص‌تر از سایر اقسام است.
ایـن نـوع شیرخشـت در بازار بین المللی به شیرخشت سیسیلی معروف است و رنـگ آن سفید با طعـم شـیرین و خیلـی کـم تهـوع‌آور اسـت، نـوع دوم شیرخشت تخته‌ای یا تکه‌ای بـا رنـگ زرد تیـره، غیرخـالص و طعم آن شیرین است و خیلی نامطبوع‌تـر از نـوع اول اسـت.
نوع سـوم شیرخشـت چـرب اسـت کـه ناخـالصتـرین نـوع شیرخشت بوده که در جریان فاسد شدن است و طبعاً ارزانتـر و کم خاصیت‌تر از سایر اقسام است.
بیشتر بخوانید:سفیکسیم ( Cefixime ) + نحوه مصرف، عوارض و تداخلات دارویی
خواص شیرخشت (طبیعت و خواص درمانی)
انواع شیرخشت از نظر طبیعت کمی گرم و از نظر رطوبت و یبوست معتدل است. برخی خواص دارویی این صمغ عبارتند از:
- از مهمترین خواص شیرخشت، درمان زردی نوزادان است که از گذشته مورد استفاده بوده است، تحقیقات محققان نیز نشان داده، استفاده از عصاره گیاه دارویی شیرخشت اثر مطلوبی بر بهبود نوزادان مبتلا به زردی دارد، به این منظور مقداری از آن را همراه با عرق بید کاسنی مخلوط کرده و روزانه مصرف شود.
- مصرف شیرخشت موجب رفع یبوست می‌شود و جزء ملین‌های قندی محسوب می شود.
- شیرخشت را به عنوان ماده مغذی و دارو مصرف میکنند و در دهان ایجاد برودتی مطبوع میکند که از تشـنگی
- کاسته و رفع عطش میکند.
- شیرخشت را در تب‌های حصبه‌ای و سـرخک بـه عنـوان ملین ملایم بدون اثر تحریکی شدید به کار میبرنـد. برای درمان تب حصبه یا روده باید پنج گرم آن را در دو لیوان آب هندوانه حل کرده در طول روز هر مرتبه یک فنجان از آن را جرعه جرعه بنوشند.
- از جدیدترین خواص شیرخشت، نتایج تحقیقاتی است که بر روی آن بـه عمـل آمـده و ثابـت کـرده اسـت کـه شیرخشـت عامـل بـزرگ ضـد تشعشعات اتمی است و میتواند بشر را 50 درصـد و در مطالعــه ای دیگــر 10 تــا 15 درصــد در برابــر خطــرات تشعشعات اتمی محافظت کند.
- شیرخشت بـرای تقویـت کبد، معـده و احشـاء داخـل شـکم مفیـد اسـت و بـرای سـرفه، خشونت سینه و حلق داروی خوبی محسوب میگردد.
- ضماد شیرخشت جلا دهنده پوست است، همچنین برای روشن شدن پوست، تمیز کردن صورت و شاداب کردن آن یک لیوان شیر تازه گاو را با پنج گرم شیر خشت مخلوط کرده سه مرتبه در روز پوست صورت را با آن پاک کنید.
- برای درمان و رفع تب اطفال باید پنج گرم شیرخشت را در یک بطری عرق بید کاسنی حل کرده، هر یک الی دو ساعت یک مرتبه نصف الی یک فنجان با آن بخورانید.
- گاهی در اثر مصرف غذاهای نامناسب، معده مرتب صدا میدهد و صدای غرغر کردن آن را نزدیکان می‌شنوند، به این منظور 3 گرم زیره سیاه را با یک لیوان آبجوش پانزده دقیقه دم کرده در آن 2 گرم شیر خشت را حل کنید و نیم ساعت بعد از غذا میل کنید.
- از شیرخشت برای کمک به درمان زونا (آبله مرغان در بزرگسالان) میتوان بهره برد.
مضرات شیرخشت (موارد احتیاطی و منع مصرف)
برای استفاده از شیرخشت برای درمان زردی نوزادان همواره بایستی جانب احتیاط را رعایت نمود و زیر نظر پزشک یا متخصصان طب سنتی از آن استفاده شود، همچنین لازم است جهت استفاده از آن از فراورده‌های مطمئن و استاندارد استفاده نمود.
کاربرد شیرخشت در تولید گز
مان ها با طعم شیرین به طور طبیعی یا بر اثر گزش حشرات یا با ایجاد شکاف از تنه درختان به سمت بیرون ترشح می کنند. از مان های مهم ایران می توان به ترنجبین، گز شهداد، گزانگبین، گز علفی، شکر تیغال، شیرخشت، بیدخشت و انزروت اشاره کرد. از جمله کاربرد شیرخشت تولید گز است.
تولید مان گزانگبین به دلیل عوامی چون آب و هوا، تار عنکبوت ها، کفش دوزک ها، آفات و عوامل مدیریتی از جمله مدیریت و نحوه برداری و چوب زنی کاهش یافته است. در نتیجه مان های نامبرده که طعم شیرین و خواصی منحصر به فرد دارند جایگزین گزانگبین طی سال های اخیر شده اند به همین دلیل تولید گز از حالت سنتی به نیمه صنعتی تبدیل شده است.
مان شیرخشت از جمله مان های مورد استفاده در گز است که به عنوان ماده خنک کننده و تب بر نیز در طب سنتی هم استفاده می شود.
بیشتر بخوانید:هر دارويي مي‌تواند بر كبد تاثير داشته باشد
گزارش: الهه زارعی
