زنان باردار در طول بارداری، به عنوان بخشی از مراقبت های این دوران ، باید آزمایش هایی را متحمل شوند که به بررسی رشد و تکامل جنین و سلامت زایمان کمک می کند.بعضی از این آزمون ها در همه زنان لازم است اما انجام برخی از آن ها با توجه به نظر پزشک و در مواردی انجام می شود که ممکن است سلامت جنین در خطر باشد یا در بروز برخی اختلالات شک و تردید وجود دارد.
آزمایشهای ضروری کدامند؟
آزمایشهای ضروری این دوران غربالگری در سه ماهه اول و دوم است که معمولا برای تمام زنان باردار توصیه می شود اما اگر سن مادر بالا باشد یا در یکی از این غربالگری ها مشکلی دیده شود پزشک تست آمینوسنتز نیز تجویز می کند. با اینحال برخی پزشکان هم با نوشتن سونوگرافی های زیاد و آزمایشهای بی مورد ممکن است جان مادر و جنین را به خطر بیاندازند.
دکتر فرح قاسمی جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی آزمایش‌های روتین دوران بارداری را شامل چک کردن کم‌خونی و گروه خونی مادر می داند و می گوید: آزمایش قند از نظر دیابت و آزمایش اسکرینینگ که به آن GCT گفته می‌شود نیز برای مادر انجام می‌گیرد که در واقع آزمایشی است که طی آن به مادر 50 تا 70 گرم گلوکز داده می‌شود؛ ابتدا آزمایش ناشتا از مادر گرفته شده و بعد از گذشت یک ساعت به مادر شربتی داده می‌شود و قند خون را مجدد اندازه می‌گیرند که اگر در معرض دیابت باشد، با این آزمایش مشخص می‌شود. بهتر است این آزمایش همان اوایل بارداری انجام شود و کسی که آزمایش قند خون ناشتا را انجام داد این آزمایش را نیز انجام دهد.
همچنین بعد از مشخص شدن قلب جنین، آزمایش کم‌خونی، قند، اوره و کراتینین، آزمایش HIV برای ایدز و هپاتیت، آزمایش ادرار، آزمایش کشت ادرار و آزمایش TSH یعنی بررسی از نظر هورمون تیروئید گرفته می‌شود؛ زیرا بسیاری از مادران کم‌کاری تیروئید دارند و متوجه آن نیستند و آزمایش اسکرینینگ یا غربالگری است که مشخص می‌کند مادری کم‌کاری یا پرکاری تیروئید دارد یا خیر.
قاسمی تأکید می کند: موارد گفته شده آزمایش خون است که به مادران توصیه می‌کنیم برای بررسی سلامت جنین، آزمایش غربالگری را در هفته بین 11 تا 13 انجام دهند که غربالگری از نظر ناهنجاری‌های جنین مثل سندروم دان و تریزومی18 و بیماری‌های مادرزادی بررسی می‌شود و اگر موفق به انجام این آزمایش نشدند، در هفته پانزدهم می‌توانند این آزمایش را انجام دهند. به این نوع از آزمایش‌ها اسکرینینگ گفته می‌شود که اگر مثبت بود، مادر باید تحت مراقبت ویژه قرار بگیرد و بررسی‌های بعدی را لازم دارد. اگر این آزمایش‌ها منفی بود، احتمال خطر کمتر است؛ اما صد در صد رد نمی‌شود. بنابراین مجدد باید بررسی شود.
این متخصص زنان درخصوص سه ماهه دوم بارداری می گوید: در سه ماهه دوم یعنی هفته پانزدهم، غربالگری دوم انجام می‌شود و اگر بقیه آزمایش‌های صورت‌گرفته بدون مشکل بود تا پایان سه ماهه دوم نیاز به آزمایش دیگری نیست. در هفته 26 تا 28 بارداری نیز آزمایش کنترل کم‌خونی و غربالگری از نظر دیابت که شامل قند خون ناشتا و آزمایش قند خون با گلوکز یک‌ساعته و سه‌ساعته است، انجام می‌شود.
سونوگرافی در حالت عادی در سه مرحله
اگر مادری مشکلی نداشته باشد، برای او سونوگرافی در سه مرحله کفایت می‌کند. سونوگرافی اول در سه ماهه اول در هفته‌های بین 7 تا 8 برای تشخیص تشکیل ضربان قلب جنین، سپس سونوگرافی 14 هفته از نظر رد آنورمالی‌های جنینی؛ مثلاً ممکن جمجمه جنینی شکل نگرفته باشد یا نقص ستون مهره‌ها داشته باشد و چون زیر 16 هفته اجازه سقط داده می‌شود بهتر است سونوگرافی در هفته 14 انجام شود. در 14 هفته اکثراً جنسیت بچه مشخص می‌شود، اما ممکن است تجربه سونوگرافیست کم باشد یا بچه در موقعیتی قرار گرفته باشد که جنسیت او مشخص نشود، لذا در هفته‌‌های بعدی می‌تواند مادر مجدد سونوگرافی انجام دهد.
قاسمی درخصوص سونوگرافی در سه ماهه دوم می گوید: در سه ماهه دوم دیگر نیازی به سونوگرافی نیست، اما اگر مادری خونریزی دارد نیاز به انجام سونوگرافی سریالی است تا وضعیت جفت مشخص شود؛ زیرا ممکن است جفت سرراهی باشد. ممکن است مادری از ترشح زیاد شکایت داشته باشد یا مشکوک به پارگی کیسه آب باشد یا حجم مایع آمنیوتیک او کم باشد؛ که در این صورت نیز نیاز به سونوگرافی بیشتر است.
او سونوگرافی برای تعیین جنسیت را در در هفته 30 تا 32 ضروری می داند و می گوید: این سونوگرافی از سونوگرافی‌های واجب و ضروری سه ماهه سوم است. این سونوگرافی برای نحوه قرارگیری جنین و وضعیت قرارگیری جفت مهم است؛ بدین معنی که سر بچه پایین باشد تا مادر امکان انجام زایمان طبیعی را داشته باشد. این سونوگرافی بین هفته 30 تا 32 انجام می‌شود. مادر می‌تواند سونوگرافی دیگری را در هفته 36 برای چک کردن مجدد طرز قرارگیری جنین انجام دهد که باید سفالیک باشد؛ یعنی سر بچه رو به پایین و پاهای او رو به بالا قرار گرفته باشد.
سمیرا رئیسی که فرزند دوم خود را در سن 39 سالگی باردار شد از خانم های بارداری است که بعد از شش ماهگی هر ماه تقریبا به سونوگرافی رفته و در ماه آخر نیز هر هفته این کار را انجام می داده است. او می گوید: دکترم به من می گفت چون سن بالا باردار شدی این سونوگرافی ها ضروری است تا مشکلی پیش نیاد.حتی من در ماه نهم نیز برای بار سوم آزمایش کم خونی دادم چون قرار بود سزارین شوم و دکتر نگران بود که مشکلی پیش نیاد اما بعد فهمیدم این کارها ضروری نبوده و فقط من را در ماه آخر خسته کرده بود. او ادامه می دهد: همسرمن همیشه می گفت احتمالا این پزشک با این مرکز آزمایشگاهی قرارداد دارد که این همه برای تو آزمایش می نویسد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
مراجعه مادر به پزشک زنان ماهی یک‌بار تا هفته 28 یعنی 7 ماهگی باید صورت بگیرد و اگر مشکل خاصی نداشته باشند، از هفته 28 تا 32 بهتر است هر دو هفته یک‌بار مراجعه کرده و از 32 به بعد تا زمان زایمان بهتر است هر هفته مراجعه داشته باشند. در این مراجعه‌ها، بررسی فشار خون، وزن مادر و ضربان قلب جنین مهم است و از هفته 32 به بعد نیز حرکت جنین بایستی بررسی شود.
مریم طاووسی که به تازگی فرزند اول خود را در سن 29 سالگی به دنیا اورده نیز از کسانی است که پزشکش بارها او به آزمایشها و تستهای مختلف فرستاده و از ماه ششم نیز هر دو هفته یکبار باید برای ویزیت مراجعه می کرده است.او می گوید: پزشک من وسواس خاصی در مورد آزمایش و سونوگرافی داشت آنقدر که هربار همسرم می گفت پزشکت را تغییر بده اما من می ترسیدم که اتفاقی بیفتد و این آزمایشها ضروری باشد که بعدها متوجه شدم نصف این کارها غیر ضرور بوده است.
با اینحال چیزی که او را بیشتر ناراحت کرده ویزیت چند نفره بوده است. او می گوید: گاهی من با دو نفر دیگر همزمان به اتاق دکتر می رفتیم و هیچ کدام نمی توانستیم مشکل یا سوال خود را درست مطرح کنیم چون هم خجالت می کشیدیم و هم دکتر فرصت کافی نداشت.
چرا آزمایشهای اضافی
هرچند برخی مادران باردار نسبت به آزمایشها و سونوگرافی های بی مورد اعتراض دارند اما برخی پزشکان هم معتقدند که این ذهنیت برای بیماران وجود دارد که اگر مثلا هرماه سونوگرافی از جنین نداشته باشد یا برخی آزمایشها را ندهد خطرناک است.
دکتر سمانه ریاحی متخصص زنان و زایمان در این به مورد به خبرنگار سلامت نیوز می گوید: شاید تعجب کنید که برخی بیماران نسبت به آزمایش و سونوگرافی هم چشم و هم چشمی دارند مثلا من بیماری داشتم که هرماه به من می گفت پزشک دوستم فلان آزمایش را برای او نوشته شما نمی نویسید؟ متاسفانه تصور می کنند هرقدر آزمایش بیشتر بدهند برای جنین بهتر است و اگر ننویسیم ما را پزشک خوب نمی دانند.
او با اشاره به این‌که پزشک برای درمان بیمار و تجویز نوع آزمایش و سونوگرافی آزاد است، می گوید: ممکن است یک پزشک هرماه سونوگرافی بنویسی اما پزشک دیگر این را نیاز نبیند و این به تشخیص او بستگی دارد.
به هرحال دوران بارداری آزمایشهای روتینی دارد که همه مادران باید انجام دهند اما برخی پزشکان با انجام آزمایشهای بیمورد و اضافی به مادر تلقین می کنند که جنین ممکن است به خطر بیفتد درحالیکه پژوهشگران معتقدند انجام سونوگرافی های زیاد ممکن است به جنین آسیب برساند و باید این وسواس ها را از زن باردار و پزشک دور کرد.