سویا یکی از مواد غذایی به شمار می آید که از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. این خوراکی بیشتر در آسیا به ویژه شرق آسیا کشت می شود. اگر بخواهیم به تاریخچه ی آن نگاهی بیاندازیم ، این خوراکی در جنگ جهانی دوم توانست تا حد زیادی پروتئین مورد نیاز مردم را تامین کند.
سویا از سال ها پیش، یکی از مهم ترین محصولات زراعی شرق آسیا بوده است. اهمیت این گیاه خوراکی در طول جنگ جهانی دوم افزایش یافت و در قحطی های جنگ، جایگزین منابع پروتئینی شد…
با پیشرفت تکنولوژی صنایع غذایی، امروزه سویا در صنعت غذا کاربرد فراوانی دارد. ۸۵ درصد سویای مورد استفاده در سراسر دنیا به «کنجاله سویا» و «روغن» تبدیل می شود و بقیه در صنایع آرد، غذای کودک، جایگزین های گوشت و لبنیات، سس سویا و صنایع غیرخوراکی مثل تولید پلاستیک، صابون، مواد آرایشی، جوهر، مدادشمعی و حتی پوشاک کاربرد دارد. سویا حاوی مقدار قابل توجهی اسید چرب امگا ۳ است، کلسترول خون را پایین می آورد، از سرطان پروستات، پستان و کولورکتال پیشگیری می کند و مهارت های شناختی را افزایش می دهد. با دکتر محمدحسین عزیزی، متخصص صنایع غذایی و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، درباره خواص این ماده غذایی گفت?وگو کرده?ایم.
آقای دکتر! سویا از خانواده غلات است یا حبوبات؟
درحقیقت سویا را باید عضو خانواده حبوبات دانست اما به دلیل شباهت هایش به غلات، برخی منابع آن را جزو غلات می دانند.
این محصول متعلق به کدام کشور است؟
سویا در اصل بومی کشور چین است و بعد به کشورهای دیگر برده شده است، اما هنوز چین در تولید و صادرات سویا مقام اول جهان را دارد.
از ویژگی های گیاه سویا برایمان بگویید.
سویا گیاهی یک ساله به ارتفاع ۸۰ ۳۰ سانتی متر است که در هر کیلوگرم آن حدود ۳۰۰۰ ۲۵۰۰ دانه وجود دارد. اهمیت دانه های سویا در مقدار پروتئین و چربی آنهاست؛ سویا ۵/۴۲ درصد پروتئین و ۵/۱۹ درصد چربی دارد و قند آن کم است و نشاسته هم ندارد.
سویای بوداده چطور تهیه می شود؟
سویایی که در آجیل استفاده می شود، در حقیقت دانه سویای برشته شده است. لوبیاهای سویا در کارخانه تمیز می شوند سپس مانند انواع تخمه ها آن را تفت می دهند. سویای بوداده همان دانه کامل سویاست یعنی هیچ ماده ای از آن کم نشده و فقط برشته شده است. حین این عملیات، به آن چاشنی های دلخواه نظیر سرکه، آبلیمو و نمک می افزایند و آجیل سویا تهیه می کنند.
به نظر شما مصرف سویای بوداده مفید است؟
تحقیقات مختلفی درباره اثر سلامت بخش دانه سویا انجام و آثار ضد سرطان و کاهنده فشار خون برای این ماده غذایی اثبات شده است. از طرفی ۷۵ درصد چربی دانه سویا از نوع غیراشباع است که آن را در گروه منابع چربی های سالم قرار می دهد، اما هر ۳۰ گرم از این آجیل، حدود ۱۲۰ کیلوکالری انرژی دارد که زیاده روی در مصرف آن باعث چاقی خواهد شد. معمولا دانه سویای بوداده نمک فراوانی دارد و مصرف طولانی مدت و بیش از اندازه آن می تواند مضر باشد.
در فرآورده های گوشت چرخ کرده هم مخلوط سویا را می بینیم. آیا در این صنعت هم دانه های سویای کامل مصرف می شود و فقط آن را چرخ می کنند؟
نه، سویایی که به عنوان جایگزین گوشت استفاده می شود و در صنایع سوسیس، کالباس، همبرگر و در خانه همراه گوشت چرخ کرده به کار می رود، روغن ندارد. یعنی دانه های سویا در کارخانه های روغن کشی خرد و با پرس روغن کشی و باقی?مانده روغن آنها هم با حلال استخراج می شود. آنچه از سویا می ماند، «کنجاله سویا» می نامند که روغن ندارد ولی سرشار از مواد پروتئینی، فیبر و املاح است. کنجاله سویا را به کارخانه های دیگری می برند و در آنجا آن را در دستگاهی می پزند، عملیات مکانیکی روی آن انجام می دهند و خمیری تهیه می کنند؛ سپس این خمیر را از قالب هایی عبور می دهند، آن را خشک می کنند و درنهایت پروتئین سویا به دست می آید.
درست است که به این محصول پروتئین سویا بگوییم؟
بله، زیرا طی عملیاتی که شرح دادم، تمام روغن سویا استخراج می شود و به اصطلاح به آن «پروتئین سویا» می گویند. پروتئین سویا، به اشکال مختلف عرضه می شود اما نمی توان انتظار داشت این بافت ها حالت گوشت را زیر دندان داشته باشند.
چرا پروتئین سویا بعد از مدتی ماندن در آب حالت اسفنجی پیدا می کند؟
عملیاتی که طی فرآیندهای آماده سازی روی کنجاله سویا انجام می شود، از آن خمیری می سازد که این خمیر در نهایت خشک می شود. تمام این تغییرات باعث می شوند بعد از خیساندن سویا، بافت آن آب جذب کند، متورم شود و اسفنجی و ارتجاعی به نظر برسد.
اصلا چرا از سویا به عنوان جایگزین گوشت استفاده می شود؟ مگر حبوبات دیگر پروتئین ندارند؟
البته که دارند اما میزان و نوع اسیدهای آمینه پروتئین های سویا از سایر حبوبات بیشتر و بهتر و کشت این گیاه از سایر حبوبات آسان تر است. در ضمن کشت سویا ۱۰۰۰ ۱۰۰ برابر بیشتر از سایر حبوبات است. به علاوه کشاورزان و صنعتگران با سرمایه گذاری روی این ماده غذایی می توانند هم از روغن و هم از پروتئین آن بهره ببرند اما سایر حبوبات فقط از لحاظ تامین پروتئین مهم هستند.
آیا سویا در کشور ما هم کشت می شود؟
بله، اما کشتش آنقدر وسیع نیست که جوابگوی مصارف روغن کشی و نیازهای تغذیه ای کشور باشد بنابراین ما واردکننده دانه های سویا هستیم.
کشت سویا باید در شرایط اقلیمی خاصی باشد؟
نه، اما چون بیشتر نواحی کشور ما گرم و خشک هستند و با کمبود منابع آبیاری زمین های زراعی روبرو هستیم و بخش اعظم کشت ما را دیم تشکیل می دهد، چندان قادر به تولید آن نیستیم.
آیا سویا مواد مضری هم دارد؟
سویا از نظر تغذیه ای ماده ای ارزشمند است زیرا مواد فنولی، آنتی اکسیدان ها و اسیدهای آمینه مفیدی دارد اما به دلیل دارا بودن برخی ترکیب هایی که در روده تخمیر می شوند و گاز تولید می کنند، کمی نفاخ است. البته تمام حبوبات ترکیب های نفاخ دارند. در سویا دو نوع آنزیم محدودکننده وجود دارد که می توانند آثار منفی داشته باشند اما این آنزیم ها در اثر حرارت پخت غیرفعال می شوند. در سویای بوداده هم دانه ها روی حرارت تفت داده می شوند و در انواع پروتئینی هم کنجاله سویا پخته می شود بنابراین نباید نگران این آنزیم ها بود.
