نوشابه های گازدار یکی از نوشیدنی هایی هستند که ضرر آن برای همه ی افراد ثابت شده است ، اما کمتر کسانی هستند که توانسته اند مصرف آن را برای همیشه ترک کنند. در این مطلب قصد داریم در مورد راز اصلی این نوشابه ها یعنی گاز آنها صحبت کنیم.
الان را نمی گویم که بچه های ۱۵ ۱۰ ساله هزار و یک قلم بازی و تفریح دارند و از صبح تا شب کنج اتاقشان انواع و اقسام بازی های رایانه ای را دوره می کنند…
روزهایی که یادم می آید لااقل برای ۲۰ سال پیش است؛ روزهایی که هنوز شکل های مختلف بسته بندی پلاستیکی نوشابه ها به بازار نیامده بود و هنوز نوشابه ها را در همان شیشه های چندبار مصرف معروف می ریختند، روزهایی که دلخوشی کوچک ما به اصطلاح «دهه شصتی ها» این بود که بعد از فوتبال «گل کوچک» با توپ های دولایه قدیم به اتفاق بچه ها جمع شویم و برویم از بقالی سرکوچه نوشابه بگیریم و دور هم بخوریم نه اینکه نوشابه های آن روزها آنچنان آش دهان سوزی باشد؛ همه مزه اش به شیرین کاری هایی بود که با گاز آن درمی آوردیم. انگشت خود را محکم روی دهانه بطری می گذاشتیم و آن را تکان می دادیم وقتی حسابی کف می کرد، آن را به سمت همدیگر می گرفتیم و… یادش بخیر. هر وقت هم که از شیرین کاری هایمان با گاز نوشابه برای پدرم حرف می زدم، نگاه عاقل اندر سفیهی به من می انداخت و می گفت: «توی کارخانه اون همه تلاش کردن که نوشابه رو گازدار کردند، بعد شما گازش رو می گیرید؟ نوشابه بی گاز که می شه همان شربت سینه…»
چند روز پیش که داشتم به همین خاطره ها فکر می کردم یک دفعه این سوال به ذهنم رسید که اصلا چرا نوشیدنی ها را گازدار می کنند؟ آیا این گازدارکردن برای بدن ما مفید است یا نه؟ و پشت سر هم آنقدر سوال های مختلف در ذهنم ایجاد شد که تصمیم گرفتم این پرسش ها را از یک متخصص بپرسم و این موضوع بهانه ای شد برای گفت وگوی این هفته با دکتر محمدحسین عزیزی، متخصص صنایع غذایی و مدیر گروه صنایع غذایی دانشگاه تربیت مدرس که در ادامه می خوانید:
آقای دکتر! نوشیدنی های گازدار از چه زمانی وارد زندگی مردم شدند؟
در واقع، اولین نوشیدنی گازداری که مردم با آن آشنا شدند آب گازدار طبیعی بود. در برخی نقاط برخی آب های جوشان زیرزمینی به طور طبیعی گازدار بودند و مردم بدون آگاهی از ماهیت این گاز از آن استفاده می کردند و احساس خوشایندی به آنها دست می داد. البته مزه این آب ها در همه موارد هم دلچسب نبود چون در بسیاری موارد این آب ها علاوه بر آن گاز مطلوب و خوشایند، حاوی ترکیب های دیگری مانند ترکیب های گوگرد نیز بودند که طعم آب را برای آشامیدن نامناسب می کرد. در هر حال وجود این گاز در ترکیب آب های معدنی، حس خوشایندی را به مصرف کنندگان آن می داد.
به نام گاز اشاره نکردید!
دقیقا به دلیل اینکه مصرف کنندگان آب های معدنی گازدار نیز از ماهیت این گاز مطلع نبودند و تنها به دلیل حس خوبی که از خوردن آن به آنها دست می داد، دوست داشتند از این آب ها استفاده کنند. این گاز باعث می شود آب تا حدودی طعم دار شود و علاوه بر این تجربه نشان داده بود که مصرف آن به هضم غذاها کمک می کند. کمی بعد و با پیشرفت تدریجی علم، مشخص شد که این گاز خوشایند، محلول در آب های طبیعی گاز کربنیک (CO۲) بوده است و بعد از آن بود که تولیدکنندگان نوشیدنی های صنعتی تصمیم به استفاده از آن برای تولید نوشیدنی های گازدار گرفتند.
گازکربنیک موجود در این آب ها چطور باعث ایجاد طعم در آن می کرد؟
گازکربنیک در ترکیب با آب ایجاد یک اسید بسیار ضعیف به نام اسیدکربنیک می کند و همان طور که می دانید مزه غالب در اسیدها ترش است. البته میزان این ترشی در آب بسیار خفیف است و باعث ایجاد حس مطلوبی در مصرف کننده می شود. در واقع ایجاد همین اسیدکربنیک است که باعث بهبود عمل هضم در دستگاه گوارش می شود.
تولید صنعتی این نوشیدنی ها هم با آب گازدار آغاز شد؟
بله، تولیدکنندگان نوشیدنی های صنعتی بعد از پی بردن به ماهیت گاز موجود در این آب های طبیعی، سعی کردند نمونه صنعتی آن را تولید کنند و شرکت های آمریکایی در این راه پیش تر از کشورهای دیگر بودند. به این ترتیب اولین نوشیدنی گازدار صنعتی که به مصرف کنندگان معرفی شد، آب معدنی گازدار بود که «سودا» نام گرفت و مورد استقبال فراوان مصرف کنندگان هم واقع شد. بعد از آن بود که کم کم تولیدکنندگان مصمم شدند سایر نوشیدنی ها را نیز به صورت گازدار عرضه کنند که در این راه نیز «کولا»ها با اقبال بیشتری مواجه شدند به طوری که امروز با وجود هشدارهای مکرر این نوشابه ها به دلیل ایجاد امراض مختلف از جمله دیابت، مصرف شان همچنان در جهان رو به افزایش است.
یعنی گازدارکردن نوشابه ها و نوشیدنی ها برای بدن انسان مضر است؟
نه، در واقع هشدارهای مبنی بر کم کردن مصرف نوشابه ها به دلیل استفاده از شکر، رنگ و مواد افزودنی دیگر به آنها بوده؛ وگرنه بودن یا نبودن گاز در نوشیدنی ها به خودی خود انسان ها را دچار مشکل نمی کند و حتی به بهبود عملکرد دستگاه گوارش نیز کمک می کند.
گازدارکردن نوشیدنی ها طی چه فرآیندی انجام می شود؟
در واقع طی یک فرآیند بسیار ساده انجام می شود که قابلیت انحلال گاز کربنیک در آب در آن بسیار موثر است. گاز CO۲ که از سوختن ترکیب های کربنی به دست می آید در صنعت با سوزاندن موادی مانند گازوییل به دست می آید. گاز به دست آمده اولیه علاوه بر گازکربنیک حاوی مواد و گازهای زاید دیگری نیز هست که باید از آن زدوده شوند. برای این کار، گاز به دست آمده از سوختن مواد کربنی را به داخل محلول های تصفیه کننده مختلفی مانند پرمنگنات و زئولیت هدایت می کنند تا آلاینده ها و مواد زاید آن گرفته شود. سپس گاز کربنیک تصفیه شده را در کپسول های تحت فشار به کارخانه های تولید نوشیدنی های گازدار می برند.
برای افزودن گاز کربنیک به نوشیدنی ها تکنیک پیچیده ای وجود دارد؟
نه، برای این کار مایع را تا دمای یخچال (۴ درجه سانتی گراد) سرد می کنند و بعد گازکربنیک را به آن می افزایند. قابلیت انحلال گازکربنیک در محلول خنک شده بسیار بیشتر است و به این ترتیب نوشیدنی موردنظر گازدار خواهد شد. البته برای جلوگیری از خروج مجدد گاز از نوشیدنی آن را باید در بسته بندی های مخصوص درپوش دار قرار داد.
با توجه به مطالبی که در مورد مضرات نوشابه های گازدار گفتید به نظر شما تولید آب های گازدار می تواند یک راه حل عملی باشد؟
بله همان طور که قبلا هم گفتم اولین نوشیدنی گازداری که به مصرف کنندگان ارائه شد هم آب گازدار بود. در واقع آب های گازدار علاوه بر تامین حس مطبوع و لذت بخش در مصرف کننده، مضرات ترکیب های مختلف موجود در نوشابه ها را نیز ندارند و از این جهت برای مصرف بسیار مناسب هستند. البته پیش از این کار باید دید که آیا مصرف کننده امروز نیز از نوشیدن این محصول (آب گازدار) لذت خواهد برد یا نه.
