کلیه یکی از حساس ترین و حیاتی ترین اعضای بدن به شمار می آید ف اختلال در این عضو می تواند باعث بروز مشکلات زیادی در اعضای دیگر بدن شود. از شایع ترین اختلالات کلیه می توان به سنگ کلیه اشاره کرد.
آقای دکتر! رژیم غذایی افرادی که نارسایی کلیه دارند، کلیه شان از کار افتاده یا دیالیز می شوند چه تفاوتی با دیگران دارد؟
موضوع نارسایی کلیه و ارتباط آن با رژیم غذایی بحث مهم و پیچیده ای است و تنظیم رژیم غذایی فردی که مبتلا به نارسایی کلیه است باید حتما توسط یک متخصص تغذیه انجام شود. متخصص تغذیه ابتدا با توجه به سن بیمار، نیاز او را به انرژی تعیین می کند. بیماران کلیوی اغلب از نظر دریافت پروتئین محدودیت دارند و باید پروتئین دریافتی شان در سطح خاصی تنظیم شود. معمولا تلاش می شود بیش از ۷۰ درصد پروتئین دریافتی یک فرد مبتلا به نارسایی کلیه که در حال دیالیز است از پروتئین های مرغوب باشد.
پروتئین مرغوب یعنی چه؟
یعنی پروتئین هایی که ترکیب اسیدهای آمینه آن مطابقت بیشتری با نیازهای بدن دارد مانند پروتئین سفیده تخم مرغ و شیر.
یعنی گوشت از رژیم غذایی فرد حذف می شود و شیر و تخم مرغ جایگزین آن خواهد شد؟
ما گوشت را حذف نمی کنیم. بسیاری از افراد، پروتئین را معادل گوشت می دانند اما پروتئین در غذاهای دیگری مانند نان و برنج هم هست به طور مثال، نان ۳ درصد پروتئین دارد. متخصص تغذیه با توجه به این مقادیر رژیمی را تجویز می کند و اگر قرار است بیماری که دیالیز می شود ۸۰ گرم پروتئین بگیرد ابتدا دریافتی را که از طریق سبزی، میوه، لبنیات و غلات دارد، تعیین می کند و بقیه پروتئین مورد نیاز را از پروتئین مرغوب که می تواند شامل گوشت هم باشد در نظر می گیرد.
اینکه بیمار چند بار در هفته دیالیز می شود و نوع دیالیزش (صفاقی یا همودیالیز) در برنامه غذایی او تاثیر دارد و باید به آن توجه شود. مشکل برخی از بیماران دیالیزی نیز به دلیل عوارض دیگری مانند دیابت، چربی خون و التهاب سیستمیک، پیچیده تر می شود. املاح فسفر، پتاسیم و سدیم دریافتی نیز باید به طور دقیق برآورد شوند. همچنین ممکن است برخی از این بیماران به کاهش وزن نیاز داشته باشند که این نکته هم باید مورد توجه قرار گیرد. همه این موارد باید در یک جلسه مشاوره نسبتا طولانی ارزیابی و نهایتا به شکل یک برنامه غذایی قابل اجرا درآید.
اشاره کردید که بیماران کلیوی در مصرف پروتئین محدودیت دارند، مقدار پروتئین مورد نیاز آنها چطور محاسبه می شود؟
با توجه به مقدار کارکردی که از کلیه باقی مانده با توجه به آزمایش های بیوشیمیایی(BUN و کراتینین) فرد و وضعیت بالینی و نوع دیالیز در مرحله اول مقدار پروتئین موردنیاز برآورد می شود. برای این کار روش های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها بر مبنای وزن است. چون در بیماران نارسایی کلیه خیلی مواقع ممکن است وزن واقعی به دلیل ورم و احتباس آب در بدن به راحتی قابل محاسبه نباشد نتیجه اینکه با استفاده از فرمول های خاص وزن محاسبه می شود. در بیمارانی که قرار است وزن کم کنند نیز بر مبنای وزن ایده آل مقدار پروتئین موردنیاز را محاسبه می کنیم. باز هم تاکید می کنم محدودیت پروتئین به معنی محدودکردن گوشت نیست. هرچند گوشت پروتئین مرغوب دارد اما تنها منبع پروتئین مرغوب نیست. یک بیمار کلیوی ممکن است با اضافه دریافت غذاهایی مانند غلات، لبنیات و حبوبات پروتئین زیادی دریافت و وضع خود را وخیم تر کند.
چرا رژیم غذایی حاوی فسفر کم به بیماران کلیوی توصیه می شود و چه غذاهایی حاوی فسفرند؟
لبنیات، مغز دانه ها و انواع گوشت از منابع فسفر هستند و مقدار فسفر در رژیم غذایی بیماران کلیوی باید به دقت محاسبه شود. هر چند ضمن دیالیز تا حدودی این مشکل اصلاح می شود ولی اگر رژیم غذایی فرد مبتلا به نارسایی کلیه از نظر فسفر تنظیم نشود خطر افزایش فسفات خون (هیپرفسفاتمی) و عواقب ناشی از آن وجود دارد مثلا فسفات اضافی می تواند با کلسیم در بافت های نرم مانند کلیه نارسا رسوب کند و مشکلات را دوچندان کند.
این بیماران در مصرف پتاسیم هم محدودیت دارند. چه غذاهایی دارای پتاسیم کمی هستند؟
ما معمولا برای راهنمایی فرم هایی را در اختیار بیمار قرار می دهیم که غذاها را بر مبنای مقدار پتاسیمی که دارند تقسیم بندی کرده است. همچنین به آنها می گوییم که می توانند چه مقدار از مواد غذایی حاوی پتاسیم کم، متوسط یا زیاد مصرف کنند. به طور مثال موز از میوه هایی است که پتاسیم بالا و کدو مسما از سبزی هایی است که پتاسیم کمی دارد.
بیماران کلیوی معمولا کم اشتها می شوند. برای اینکه بتوانند بهتر غذا بخورند چه توصیه ای برایشان دارید؟
کم اشتهایی با وخامت بیماری ارتباط دارد و کنترل بیماری، برنامه صحیح دیالیز و برنامه غذایی مناسب به بهبود وضع بیمار کمک می کند. افراد مبتلا به کم اشتهایی بهتر است تعداد وعده هایشان را بیشتر کنند و غذاهایی را که چگالی مواد مغذی بالاتر و حجم کمتری دارند، بخورند.
سوال آخر اینکه چه کار کنیم کلیه هایمان سالم بماند؟
چند اصل مهم برای سلامت کامل بدن لازم است که مهم ترین آن کنترل وزن و حساس بودن به اندازه دور کمر است. گاهی افراد خیلی راحت از کنار این مساله می گذرند و وقتی ۲ ،۳ و ۴ سایز چاق تر می شوند، لباس گشادتر می خرند. خیلی مهم است که نسبت به اندازه دور کمر حساس باشند، چون چاقی شکمی نشان دهنده تجمع چربی در ناحیه ای است که خطر را برای ابتلا به بسیاری از بیماری ها افزایش می دهد و می تواند مستقیم یا غیرمستقیم روی کلیه ها اثر بگذارد. مساله دیگر کنترل دریافت منابع سدیم است. متاسفانه برخی افراد قبل از اینکه غذا را بچشند ابتدا روی آن نمک می ریزند و این کار باعث می شود به مصرف زیاد نمک عادت کنند. بررسی ها نشان داده دریافت مستمر سدیم به ویژه اگر همراه یون کلر باشد (که معروف ترین مثال آن نمک سفره است) می تواند عواقبی روی عروق قلب و عروق کلیه داشته باشد و به کلیه آسیب برساند. البته سدیم در غذاهای دیگر مانند انواع شیرینی و بیسکویت و غذاهای فرآوری شده مانند سوسیس، کالباس و غلات حجیم شده، چیپس و کنسرو، پیتزا و مرغ های سوخاری به مقدار زیاد وجود دارد. مصرف کم میوه و سبزی نیز علاوه بر اینکه آثار سویی بر دستگاه های مختلف بدن مانند دستگاه گوارش، دستگاه قلب و عروق و سیستم ایمنی دارد؛ می تواند کلیه را هم به نوعی آزار بدهد. با مصرف کم میوه و سبزی بدن از دریافت آنتی اکسیدان ها و عوامل ضدالتهابی متعددی که در سبزی ها و میوه های مختلف وجود داشته و نقش حفاظتی دارند، محروم می شود. ما باید با خودمان شرط کنیم حداقل روزی ۲ سهم سبزی و ۳ سهم میوه مصرف کنیم و این را به بچه یمان نیز بیاموزیم و نکته دیگر اینکه ورزش و فعالیت بدنی به طور منظم در برنامه روزانه مان وجود داشته باشد.
