تجویز دارو در فرایند درمان بیماری‌های روانی و جسمانی به علت آثار جانبی اغلب داروها، همیشه بحث‌برانگیز بوده است. در پزشکی و روان پزشکی، از دارو با عوارض جانبی متعدد و متنوع ـ از کاهش وزن و اشتها، خواب‌آلودگی و پوکی استخوان گرفته تا لرزش عضلانی، ریزش مو و وابستگی دارویی ـ استفاده می‌شود. در چنین شرایطی، محققان همواره به دنبال جانشین کردن داروهایی با فرمول جدید با حداقل عوارض جانبی هستند، اما در این میان شاید کمترین توجه را به نقش و تأثیر خنده و شوخی کرده باشند.
خنده و شوخی را به جرات می‌توان پدیده‌هایی طبیعی، بدون کمترین اثر سوء و در عین حال بدون هزینه دانست که تأثیر بسزایی در سلامت روانی و جسمانی دارد. این نکته را نیز نباید فراموش کرد که سلامت روان و جسم رابطه تنگاتنگی با هم دارند و متأثر از یکدیگرند. همان‌گونه که افکار، هیجان‌ها، احساسات و عقاید ما بر سلامت بدن تأثیرگذارند، سلامت روان نیز متأثر از سلامت جسم است.
سلامت جسم
این حقیقت که خنده خوب منجر به احساس خوب می‌شود، کافی است تا نتیجه بگیریم خنده برای سلامت مفید و ضروری است. اما این احساس خوب فقط دارای بعد روانی نیست و پیامدهای جسمانی نیز دارد. خنده و شوخی از راه‌های مختلف به بهبود وضعیت و سلامت جسمی ما کمک می‌کند. به برخی از این تأثیرات می‌پردازیم:
سلامت روان
اگرچه نمی‌توان تأثیر خنده بر سلامت روان را مجزا از سلامت جسم بررسی کرد، می‌توان برخی آثار آن را برشمرد:
– کاهش تنش و اضطراب
– جلوگیری از افکار خودآیند منفی
– بهبود روابط بین فردی
– بازداری از هیجان‌های منفی
– افزایش خلاقیت
– کمک به پذیرش برخی از مسائل (مرگ، شکست شغلی و تحصیلی و…)
– افزایش بازده کاری در محیط‌های شغلی
– بهبود مدیریت
– افزایش اعتماد به نفس
– افزایش شادی و سرخوشی
– افزایش هوش هیجانی
– افزایش روحیه کارگروهی و جمع‌گرایی
در مجموع می‌توان گفت که خنده و شوخی بیشترین تأثیر را بر خلق و خو و هیجان‌های ما دارد و در کنار آن در برقراری روابط اجتماعی یا بهبود آنها به ما کمک می‌کند.
آرامش ماهیچه‌ها
سالانه در سراسر دنیا هزینه‌های کلانی صرف مدیریت تنش می‌شود و شیوه‌های آرام‌سازی (relaxation) که غالبا آرام‌سازی ماهیچه‌ها است، آموزش داده می‌شود. اما بد نیست بدانید که یک خنده عمیق و از ته دل بسیاری از ماهیچه‌ها حتی دیافراگم را درگیر می‌کند و باعث کاهش تنش ماهیچه‌ای می‌شود. در این فرایند حتی ماهیچه‌هایی که مستقیما درگیر نیستند نیز آرام می‌شوند.
کاهش هورمون‌های تنش‌زا
در شرایط تنش‌زا، دستگاه عصبی بدن تحت تأثیر تغییرات هورمونی قرار می‌گیرد و حتی در نبود تهدیدات جسمانی به‌گونه‌ای پاسخ می‌دهد که بدن آماده جنگ و گریز باشد. در درازمدت، تکرار چنین پاسخ‌هایی به سلامت جسمی شما آسیب می‌رساند، در حالی‌که آنچه بتواند باعث کاهش هورمون‌های تنش‌زا شود، به سلامت جسمی کمک می‌کند.
بهبود عملکرد دستگاه ایمنی
تنش باعث تضعیف دستگاه ایمنی می‌شود و شما را مستعد ابتلا به بیماری‌ها می‌کند. بنابراین، خنده که کاهش تنش و در نتیجه تقویت دستگاه ایمنی را در پی دارد، بسیار مفید است. پژوهشگران میزان عملکرد دستگاه ایمنی را در چند نفر، قبل و بعد از تماشای یک فیلم کمدی، بررسی کردند. نتایج حاکی از آن بود که میزان عملکرد، بعد از نمایش فیلم سطح بالاتری داشت. همچنین تحقیقات نشان داده که افراد شوخ‌طبع، به بیماری‌های کمتری مبتلا می‌شوند یا اینکه مدت ابتلا در آنها کوتاه‌تر است. در این مورد تحقیقات گسترده‌ای نیز در زمینه ایمیونوگلوبولین‌ها، به‌ویژه ایمیونوگلوبولین نوع A و تأثیر خنده و شوخی در افزایش میزان آنها در خون انجام شده است. به‌علاوه، خنده و شوخی نه تنها در افزایش میزان سلول‌های نوع B و A و آنتی‌بادی‌های طبیعی بدن نقش دارد، بلکه موجب بالارفتن سطح گاما اینترفرون‌ها می‌شود که در رشد سلول‌های نوع B و A و آنتی‌بادی‌های طبیعی بدن مؤثر است.
کاهش احساس درد
تحقیقات متعدد و نیز تجربه‌های فردی نشان داده که خنده مدت‌زمان تحمل درد را افزایش می‌دهد. برای مثال، تحقیقی در این زمینه نشان داد که گوش‌کردن به موسیقی شاد مدت‌زمانی را که آزمودنی‌ها می‌توانستند دست خود را در آب یخ نگه دارند افزایش می‌داد. تحقیقی دیگر نشان داد که در مبتلایان به دردهای روماتوئیدی، دیدن فیلم کمدی یا شنیدن موسیقی شاد باعث کاهش احساس درد می‌شود. اینکه خنده از طریق افزایش اندورفین‌ها به کاهش درد کمک می‌کند یا خیر هنوز کاملا اثبات نشده است، اما یک چیز مشخص است و آن اینکه بخشی از این فرایند از طریق کاهش تنش عضلانی صورت می‌گیرد.
تمرین قلب
برای کسانی که فرصت یا علاقه‌ای برای انجام دادن تمرینات بدنی مانند ایروبیک، دویدن یا پیاده‌روی ندارند خنده جانشین مناسبی برای تمرین، به‌ویژه تمرین قلب، است. اگر بعد از یک خنده عمیق، ضربان خود را اندازه بگیرید، خواهید دید که ۱۵ تا ۲۰ بار در دقیقه افزایش داشته و این حالت به مدت ۳ تا ۵ دقیقه باقی می‌ماند. این امر باعث شده که برخی خنده را «پیاده‌روی درونی» بنامند. این روش به‌ویژه برای افرادی که به هر دلیلی امکان تمرینات فیزیکی ندارند و یا در بستر بیماری هستند جانشین مناسبی برای تمرین، به‌ویژه تمرین قلب، به شمار می‌رود.
سایر فواید
– کاهش فشار خون: طی خنده، ضربان قلب و در نتیجه میزان خون پمپ‌شده از طریق آن افزایش و فشار خون کاهش می‌یابد.
– تنفس عمیق: خنده باعث شکل‌گیری الگوی تنفسی خاصی می‌شود که برای برخی از افراد، به‌ویژه افراد پرتنش، بسیار مفید است. در افراد مبتلا به حملات هراس یا دچار اضطراب الگوی تنفسی منجر به تنفس‌های غیرعمیق و در نتیجه کمبود اکسیژن و افزایش دی‌اکسیدکربن و بخارآب در شش‌ها می‌شود. این نوع تنفس به جای دیافراگم عضلات قفسه سینه را درگیر می‌کند. خنده عمیق و متناوب به خالی شدن کامل ریه‌ها از دی‌اکسیدکربن و بخارآب کمک می‌کند و در نتیجه باعث ورود اکسیژن بیشتر به داخل ریه‌ها می‌شود.
– مقابله با سرطان: خنده از طریق افزایش عملکرد دستگاه ایمنی باعث افزایش مقاومت بدن در برابر سرطان و مقابله با آن می‌شود.
