کلشک گیاهى است پایا و آبزى و معمولا در چشمه سارها و مجارى آب باریک و گاهى در باتلاقها مىروید. کلشک داراى ساقهاى خزنده است که از نقاط مختلفه آن ریشه هاى کوچک و سفید خارج مىشود. گلهاى کلشک سفید خوشهاى است تکثیر گیاه کاشک از طریق بذر یا کاشت قطعات ریشه دار ساقه آن انجام مىشود، ولى در محل کاشت باید مرتبا آب جارى و زلال بگذرد. براى پرورش باید کرته اى کمى گودى به طول 50- 40 متر وعرض 4- 3 متر آماده نمود و در آن کاشت. براى اینکه طعم گیاه کلشک مطبوع و رشد آن کافى باشد در این گودالها بهطور متوسط در هر ثانیه باید حدود 50- 40 لیتر آب جارى داخل و خارج شود و بسته به نوع و جنس خاک باید براى تقویت آن با دادن کود کافى کمک شود.
ترکیبات شیمیایى در گیاه کلشک
از نظر ترکیبات شیمیایى در گیاه وجود گلوکوزید و اسانس روغنى و در هر 100 گرم گیاه خشک 012/ 0 میلىگرم ارسنیک تأیید شده است. گلوکوزید آن گوگرددار به نام گلوکوناستورتین[ مىباشد و مواد معدنى آهن، ید، کلسیم، … و ویتامینها در آن یافت مىشود.
طبق بررسىهاى شیمیایى در هریک صد گرم برگ و ساقه تازه کلشک در حدود 79 میلىگرم ویتامینC ، 4900 واحد بین المللى ویتامینA ، 282 میلىگرم پتاسیم، 52 میلىگرم سدیم، 7/ 1 میلىگرم آهن، 54 میلىگرم فسفر، 151 میلىگرم کلسیم و 2/ 2 میلىگرم پروتئین وجود دارد. بنابراین از نظر ویتامینC و کلسیم قوىتر از تره تیزک و در ردیف سبزیجات غنى از ویتامینC و کلسیم است، ضمن اینکه مقدار آهن آن نیز قابل توجه است.
خواص گیاه کلشک(علف چشمه)
گیاه کلشک در مجموعه فارماکوپه اغلب کشورهاى دنیا یک نبات طبى منظور مىباشد. در کشورهاى چین و هندوچین و اندونزى از سوپ آنکه با گوشت خوک تهیه مىکنند براى رفع سرفه هاى حادث از ناراحتى ریه و تورم و جراحتهاى گلو مصرف مىشود و به عنوان مدر و ضد اسکوربوت یعنى براى رفع عوارض کمى ویتامینC استعمال مىشود. اسانس گوگردى ازتدار کلشک (سولفو نایتروجىناس) محرک خوبى است و براى کمک به هاضمه عامل مؤثرى مىباشد.
از نظر طبیعت طبق نظر حکماى طب سنتى کلشک گرم و خشک مىباشد و مصرف آن گرمکننده بدن و اشتهاآور است و نفخ و باد را تحلیل مىبرد و خونروى از هر عضوى را متوقف مىکند. مدر بول و حیض است و ترشح ادرار را زیاد مىکند و قاعده آور است و براى خرد کردن سنگ کلیه خیلى مؤثر است. اگر تازه یا پخته کلشک خورده شود براى تحلیل نفخ و بادهاى غلیظ معده و رودهها و باز کردن گرفتگىها و انسداد و گرم کردن معده و کمک به هضم غذا و خرد کردن سنگ کلیه و ازدیاد ادرار و سرخ نمودن رنگ رخسار و کاهش درد پهلو و کاهش دردهاى طحال و دلپیچه و زخم روده نافع است.
مصرف کلشک(علف چشمه) تببر و ضد کرم است و در بیمارى قند تأثیر مثبت وشفابخش دارد. کلشک خلط آور است و در بیماریهاى مزمن ریه و برونشیتهاى مزمن و بیمارىهاى مجارى ادرار و استسقا مفید است. در موارد روماتیسم و نقرس نتایج شفابخشى مىدهد. مقدار قند را در ادرار مبتلایان به قند کاهش مىدهد. در استعمال خارج له شده گیاه براى زخمهاى اسکوربوتى[ نتیجه التیامدهنده دارد. کلشک حتى الامکان اگر به صورت خام و تازه مصرف شود حد اکثر خواص آن منعکس مىگردد.
مضرات گیاه کلشک: به سبب ترکیبات گوگردى که دارد مصرف آن در بعضى اشخاص ایجاد تشنجهاى دردناک مثانه و در برخى موارد عدم دفع ادرار مىنماید. در زنان باردار نیز مصرف آن ممکن است موجب تشنج در رحم و در نتیجه سقط جنین شود.
اگر عصاره گیاه کلشک مصرف مىشود مقدار خوراک آن در حدود 100 گرم در روز است که مخلوط با شیر یا جوشاندههاى سردشده خورده شود. دمکرده آن 50- 30 گرم گیاه در هزار گرم آبجوش در ظروف سربسته دم شود که اسانس آن خارج نشود و به هرحال دمکرده اثرش کمتر از شکلهاى سرد آن است، زیرا در اثر حرارت مقدارى از مواد عامل آن از دست مىرود. ولى در هر صورت باید توجه شود که در شکل سرد آن چون گیاه در آب غوطهور است شاید آلودگىهایى داشته باشد که ممکن است موجب عوارض و ناراحتىهایى بشود لذا باید سبزى خام آن ضد عفونى و از عدم آلودگى آن اطمینان حاصل شود و یا بههرحال ناچار از دمکرده آن استفاده شود.
شربت کلشک: براى تهیه شربت علف چشمه(کلشک) نیم لیتر عصاره آن را گرفته با در حدود یک کیلوگرم شکر مخلوط و در آن حل نمایند. از این شربت تا 100 گرم در روز مىتوان خورد (البته در مواردى که خوردن شکر براى بیمار از سایر جهات مجاز باشد)
منبع: بوعلی
