۸۰درصد مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر به‌علت ۴دسته از بیماری‌ها رخ می‌دهد. اساس پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، شناسایی عوامل خطر این بیماری‌ها و کنترل آنهاست. مهم‌ترین عوامل خطر قابل اصلاح، تغذیه ناسالم، نبود فعالیت بدنی یا فعالیت بدنی کم، مصرف الکل و استعمال دخانیات است.
اگر مفهوم بیماری را از دست دادن سلامت بدانیم طیف وسیعی از بیماری‌ها و مشکلات اجتماعی در این دسته جای می‌گیرند که بیماری‌های قلبی و عروقی، افزایش فشارخون، دیابت، بیماری‌های آلرژیک، سرطان‌ها، پوکی استخوان، سوختگی، تصادفات، خودکشی‌ها، مسمومیت و بیماری‌های روانی را شامل می‌شود. این دسته از بیماری‌ها اگرچه از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند، اما زندگی فرد را به تنهایی تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهد و خانواده و جامعه به یک اندازه از این تغییر آسیب می‌بینند.
در ایام عید بسیاری از افراد مواد خوراکی‌ای را مصرف کرده‌اند که میزان اندک آن شاید آنچنان مضر نباشد ولی مصرف یکباره و زیاد آن سلامتشان را به خطر انداخته است. خوردن مواد نه چندان سالمی نظیر شیرینی‌جات، تنقلات و آجیل شور در دید و بازدیدها از این جمله‌اند.
بیماری‌های غیرواگیر به ناگهان زندگی افراد را تغییر نمی‌دهند. این دسته از بیماری‌ها کم‌کم وارد رگ‌های خونی افراد شده و آن را به تسخیر خود درمی‌آورند. فارغ از بار عاطفی ناتوانی افراد در خانواده، درمان بیماری‌های غیرواگیر طولانی است و هزینه زیادی دارد.
دکتر باقر لاریجانی، معاون آموزشی وزیر بهداشت که نایب‌رئیس کمیته‌ملی کنترل و پیشگیری بیماری‌های غیرواگیر نیز هست می‌گوید: هم‌اکنون بیماری‌های غیرواگیر به دغدغه اصلی کشورهای ثروتمند تبدیل شده است اما این بیماری‌ها بیش از آنکه کشورهای ثروتمند را تهدید کند،کشورهای فقیر را به مخاطره می‌اندازد. این بیماری‌ها باعث می‌شوند تا خانواده‌ها مبالغ زیاد و گاهی کمرشکنی را برای کنترل و درمان بیماری‌های غیرواگیر هزینه کنند و علاوه بر آن ممکن است ابتلا به این گروه از بیماری‌ها موجب از دست دادن شغل و کاهش درآمدشان شده و آنان را به سوی فقر بکشاند. این چرخه از سویی دیگر نیز عمل می‌کند؛ قشر فقیر جامعه به‌دلیل نداشتن بودجه کافی، سلامت خود را در اولویت قرار نمی‌دهند و بیشتر در معرض خطر ابتلا به انواع بیماری‌ها، ازجمله بیماری‌های غیرواگیر قرار می‌گیرند. درصورتی‌که پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر به‌طور مؤثر انجام نشود، هزینه‌های میلیاردی در کشور از دست می‌رود. درحالی‌که با سرمایه‌گذاری مناسب و تخصیص منابع لازم برای کنترل بیماری‌های غیرواگیر می‌توان از این بحران پیشگیری کرد.
- کم‌تحرکی از کودکی شروع می‌شود
با تغییر سبک زندگی در دهه‌های اخیر، حتی کودکان نیز در معرض خطر هستند. رژیم غذایی ناسالم، روی آوردن به بازی‌های رایانه‌ای و افزایش مدت زمانی که کودکان فعالیت بدنی ندارند مانند افزایش زمان تماشای تلویزیون، کم‌تحرکی، اضافه وزن و چاقی کودکان را به‌دنبال داشته که موجب ابتلا به افزایش بیماری‌های غیرواگیر شده است. چندی پیش معاون تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش هشدار داد که اگر فقر حرکتی ادامه یابد در آینده با سونامی بیماری‌های غیرواگیر مواجه خواهیم شد. مهرزاد حمیدی با بیان اینکه سواد فقط منحصر به خواندن و نوشتن نیست، گفت: دویدن، بازی کردن و چرخیدن همگی الفبای حرکت هستند. اگر پایه حرکت به‌خوبی پی‌ریزی نشود فرد در حرکات روز مره ازجمله عبور از خیابان هم دچار مشکل می‌شود.
- تغذیه؛ عامل بروز بیماری‌های غیر واگیر
مصرف زیاد نمک، قند، چربی و مصرف کم سبزی و میوه 5 ریسک فاکتور تغذیه‌ای هستند که در شیوع بیماری‌های غیرواگیر نقش دارند. 19درصد سرطان‌های دستگاه گوارش ناشی از کم خوردن سبزی و میوه است البته این فقط ویژگی ایرانی‌ها نیست، 80درصد مردم جهان میوه و سبزی کم‌می‌خورند. زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت گفت: طی بررسی‌ها در سال2010 عوامل خطر تغذیه‌ای بیشترین میزان مرگ در دنیا را موجب شده است. اضافه وزن و چاقی در گروه‌های سنی مختلف به‌ویژه در کودکان 15 تا 23ماهه و جوانان 25 تا 34ساله معضل امروز جامعه ماست.
تغییر سبک زندگی تا حدود زیادی می‌تواند بروز بیماری‌های غیرواگیر را به تأخیر بیندازد و یا از بروز آن جلوگیری کند. به‌طور مثال تحقیقات نشان داده است، یک سال پس از ترک سیگار ضریب خطر ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق تا ۵۰ درصد کاهش پیدا می‌کند.
یکی از مهم‌ترین موارد در زمینه کنترل این گروه از بیماری‌ها، تبعیت از دستورات و مشاوره‌های دارویی پزشک است و در کنار آن، تغییر سبک زندگی برای کنترل عوامل خطر ایجاد‌کننده و تشدیدکننده این گروه از بیماری‌ها الزامی است. تغذیه سالم، افزایش فعالیت بدنی، کاهش یا ترک استعمال دخانیات و قطع مصرف الکل، مهم‌ترین ارکان اصلاح سبک زندگی – چه در افراد مبتلا به بیماری‌های غیرواگیر و چه در افراد سالم – هستند.
- 4 رفتار پرخطر از نظر سازمان جهانی بهداشت
سازمان جهانی بهداشت، 4عامل خطر رفتاری شامل تغذیه ناسالم، نبود فعالیت بدنی یا فعالیت بدنی کم، مصرف سیگار و مصرف الکل را به‌عنوان عوامل خطر اصلی بیماری‌های غیرواگیر درنظر گرفته است. شهرنشینی و تغییر سبک زندگی در جوامع باعث بروز این عوامل خطر رفتاری شده‌اند که ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر را به‌دنبال دارد. عوامل خطر متابولیک شامل افزایش فشار خون، افزایش قند خون، افزایش سطح چربی خون، اضافه وزن و چاقی که ارتباط مستقیمی با عوامل خطر رفتاری دارند نیز موجب ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر می‌شوند. عوامل متعدد دیگری ازجمله مصرف نمک، آلودگی هوا، مخاطرات شغلی و مصرف مواد‌مخدر نیز جزو عوامل خطر اصلی ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر در ایران است.
