برلیانت بزرگمهر: در فصل زیبا و شگفت‌انگیز بهار، تغییرات گسترده‌ای در شیوه زندگی ما انسان‌ها رخ می‌دهد، از جمله نحوه تغذیه و برنامه غذایی افراد نیز دستخوش دگرگونی‌های قابل توجهی می‌شود.

در آغاز ماه دوم فصل بهار هستیم، فصلی که دگرگونی شگرفی در طبیعت ایجاد می‌شود.

ممکن است این سوال در ذهن خوانندگان محترم مطرح شود که تغذیه در فصل بهار چگونه می‌تواند دچار تغییر شود، زیرا افراد بطور معمول از الگوی غذایی پیروی می‌کنند که آن را دوست دارند و به آن عادت کرده‌اند، بنابراین، فصل چگونه می‌تواند در برنامه غذایی تغییر حاصل کند؟

به عنوان مثال فردی که یک عمر عادت به خوردن یک سری غذاهای خاص دارد و سال‌ها از این الگو پیروی کرده چگونه ممکن است با تغییر فصل، این الگوی چندین ساله را کنار گذارده و خود را به برنامه غذایی دیگری عادت دهد؟

البته این واقعیت را باید پذیرفت که افراد معمولاً به دنبال الگوی غذایی می‌روند که مورد علاقه آنها است و این علاقه هم به علت عادات غذایی خانواده در ابتدای زندگی، در آنها شکل گرفته است، ولی واقعیتی را که این قبیل افراد در نظر نمی‌گیرند و به آن توجه نمی‌کنند آن است که وفور برخی مواد غذایی در بازار و دسترسی اشخاص به پاره‌ای از مواد خوراکی که دقیقاً مربوط به فصل است در شکل گرفتن الگوی غذایی جامعه، تأثیر بسزایی دارد.

پس از این مقدمه، لازم است در اینجا اشاره‌ای داشته باشیم بر تغییراتی که در فصل بهار در وفور مواد غذایی مختلف ایجاد می‌شود.
در فصل بهار چه تغییراتی در تغذیه افراد رخ می‌دهد؟

در فصل بهار کیفیت مواد غذایی دچار دگرگونی می‌شود، بدین معنا که بعضی از مواد غذایی که در فصل زمستان با وفور آنها مواجه هستیم بتدریج کمیاب شده و دسترسی به آنها دشوار خواهد بود. برعکس، برخی دیگر از مواد خوراکی بتدریج وارد بازار می‌شوند و به فراوانی در دسترس قرار می‌گیرند.
موادی که در فصل بهار کمتر در دسترس افراد قرار دارند

از بین میوه‌ها مرکبات یعنی پرتقال، لیموشیرین، نارنگی، لیموترش، گریپ‌فروت و… در فصل بهار کم شده و دسترسی کمتری به آنها میسر است.

انار نیز از میوهایی است که در فصل بهار نایاب خواهد شد. حال ببینیم آیا استفاده از میوه‌های کمیاب در غیر فصل از نظر تغذیه‌ای مناسب است یا خیر.

بهتر است در هر فصل، از میوه‌های موجود در آن فصل استفاده نماییم، زیرا میوه‌هایی که کمیاب هستند معمولاً در انبار نگهداری می‌شوند.

موادی که به هر طریقی نگهداری می‌شوند- بخصوص میوه‌ها و سبزی‌ها- از نظر تغذیه‌ای، مقدار زیادی از مواد مغذی خود را از دست می‌دهند به خصوص ویتامین‌ها و بیش از همه ویتامین C موجود در آنها کاهش قابل توجه می‌یابد.

نظر به اینکه ما از میوه‌ها و سبزی‌ها، عمدتاً به خاطر تأمین ویتامین‌های مورد نیاز بدن استفاده می‌کنیم، بنابراین میوه‌ها و سبزی‌های خارج از فصل به علت نگهداری طولانی، حاوی ارزش تغذیه‌ای بالایی نیستند.

علاوه بر آن، نگهداری میوه‌ها و سبزی‌ها موجب می‌شود که کیفیت بافتی آنها نیز تغییر کند، به این ترتیب که بافت میوه و سبزی شل شده و قوام طبیعی خود را از دست می‌دهد، ضمناً از نظر طعم، بو و رنگ نیز تغییرات گسترده‌ای در آنها به وجود می‌آید و دیگر مطلوب، خوشمزه و خوش‌عطر و بو نخواهند بود. ضمناً از نظر اقتصادی نیز مصرف مواد غذایی خارج از فصل، به صرفه نیست، زیرا این مواد خوراکی خیلی گران‌تر از سایر میوه‌ها و سبزی‌ها می‌باشند.

حال این سوال پیش می‌آید که در فصل بهار با وفور کدامیک از مواد غذایی مواجه هستیم و این مواد چه نقشی در تغذیه ما دارند.

مواد خوراکی که در فصل بهار بیشتر در دسترس همگان قرار دارند

از میوه‌ها: میوه‌هایی که تولید آنها اختصاص به فصل بهار دارد عبارتند از: توت‌فرنگی، شاه‌توت، توت سفید، سیب گلاب، هندوانه، طالبی، گرمک، آلو، هلو، شلیل و زردآلو.

از بین این میوه‌ها، برخی از آنها منبع خوبی از نظر ویتامین C هستند مانند شاه‌توت و توت‌فرنگی. برخی دیگر منابع غنی کاروتنوییدها (پیش‌ساز ویتامین A) محسوب می‌شوند مانند طالبی، زردآلو، آلو، هلو و شلیل.

سیب گلاب به علت آنکه با پوست مصرف می‌شود منبع خوبی از فیبر غذایی و پکتین است که در حفظ سلامت انسان و پیشگیری از یبوست نقش مهمی دارد.

هندوانه علاوه بر آنکه دارای مقدار زیادی آب است و می‌تواند به تأمین آب مورد نیاز بدن کمک کند، حاوی ماده‌ای به نام پلی‌فنل است که جزء آنتی‌اکسیدان‌ها محسوب شده و در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های شایع قرن مؤثر و مفید است.

از سبزی‌ها: انواع سبزی خوردن مانند نعنا، ریحان، مرزه، جعفری، ترخون، شوید، پیازچه و سایر سبزی‌ها مانند سیر تازه، کنگر، ریواس و کرفس در فصل بهار به وفور در دسترس افراد قرار دارند. این سبزی‌ها به علت آنکه تازه هستند حاوی ارزش تغذیه‌ای بالایی می‌باشند و بخصوص از نظر ویتامین‌ها بسیار غنی هستند.

علاوه بر آن از نظر عطر، طعم، رنگ، بو و کیفیت بافتی نیز سبزی‌های تازه بسیار بهتر از سبزی‌های کهنه و نگهداری شده در انبار هستند.

کاروتنوییدها یا پیش‌سازهای ویتامین A که در سبزی‌ها و بسیاری از میوه‌ها به مقدار قابل توجه وجود دارند در رشد کودکان و نوجوانان و همچنین در سلامت پوست و مخاط‌ها، قدرت بینایی و افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها بسیار مؤثر هستند.

ویتامین C که سبزی‌ها از بهترین منابع آن محسوب می‌شوند و نیز در برخی میوه‌ها به میزان زیاد وجود دارد، در سلامت لثه‌ها، دندان‌ها و استخوان‌ها، بهبود زخم‌ها، سلامت پوست و افزایش قدرت ایمنی بدن تأثیر دارد، ولی مهم‌تر از همه مواد خاصی است که در سبزی‌ها و میوه‌ها بخصوص با پوست به مقدار قابل توجه موجود است.

این مواد فیبر غذایی و آنتی‌اکسیدان‌ها نام دارند که در کاهش چربی‌های نامطلوب خون، متعادل نگاه داشتن فشار خون، حفظ سلامت قلب و عروق و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها از قبیل اختلالات قلبی- عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی، برخی از انواع سرطان، به خصوص سرطان دستگاه گوارش، پرفشاری خون، دیابت و بعضی بیماری‌های دیگر بسیار مفید و مؤثرند.
میوه‌های نوبرانه

توجه داشته باشیم که از میوه‌های نوبرانه یعنی میوه‌هایی که تازه به بازار عرضه می‌شوند و مدت زمان کوتاهی از تولید آنها گذشته استفاده نکنیم، زیرا این قبیل میوه‌ها (میوه‌های نوبرانه) اشکالاتی به شرح زیر در بردارند:

1- میوه‌های نوبرانه به علت آنکه هنوز به خوبی و بطور کامل نرسیده‌اند، از ارزش تغذیه‌ای کمتری نسبت به میوه‌های رسیده برخوردارند. به خصوص ویتامین‌های موجود در آنها کمتر از میوه‌های رسیده است.

2- از نظر طعم، رنگ و بو و کیفیت بافتی، چندان مناسب نیستند و در مقایسه با میوه‌های رسیده از این نظر در سطح پایین‌تری قرار دارند.

3- قیمت میوه‌های نوبرانه بطور معمول خیلی گران‌تر از میوه‌هایی است که در فصل مربوطه به وفور در اختیار همگان قرار دارند.

بنابراین بهتر است میوه‌ها و سبزی‌ها را زمانی خریداری نماییم که تازه و رسیده باشند و به مقدارکافی در مراکز فروش سبزی و میوه وجود داشته باشند، زیرا چنین میوه‌ها و سبزی‌هایی از هر نظر مفیدتر و مناسب‌ترند.
میوه‌ها و سبزی‌های بهاری

استفاده از سبزی‌های تازه و شاداب فصل بهار، علاوه بر آنکه می‌تواند به سلامت و شادابی ما کمک کند، قادر است در تغذیه ما تنوع فراوان ایجاد نماید. ما می‌توانیم از سبزی‌های بهاری در تهیه غذاهای مختلف استفاده کنیم.

انواع خورش‌ها، پلوها، کوکوهای مختلف، دلمه، انواع آش و سوپ چنانچه با سبزی‌های تازه طبخ شوند علاوه بر مفید بودن، بسیار خوش‌عطر و بو و خوشمزه و لذیذ می‌باشند، بنابراین از فرصت طلایی بهار جهت مصرف انواع میوه‌ها و سبزی‌های خوشمزه و مفید به صورت خام یا در غذاهای مختلف بهره برده و به سلامت خود و خانواده کمک کنیم.
شیرینی‌ها

در آغاز فصل بهار، یعنی ایام نوروز، تمام خانواده‌های ایرانی، برای برگزاری جشن نوروزی، از انواع شیرینی‌ها از قبیل باقلوا، قطاب، نان برنجی، شیرینی‌های خامه‌ای و سایر انواع شیرینی به مقدار قابل توجه استفاده می‌نمایند، بنابراین هموطنان‌مان در آغاز فصل بهار با وفور چشمگیر شیرینی مواجه هستند، حتی برخی افراد در تعطیلات عید، شیرینی را جانشین بعضی وعده‌های غذایی اصلی می‌کنند و این وضعیت معمولاً در دو، سه‌ هفته اول بهار ادامه دارد.

این وضعیت تغذیه‌ای- یعنی افراط در مصرف انواع شیرینی- اشکالاتی به شرح زیر در بر دارد:

1- موجب افزایش وزن و چاقی می‌شود که اثرات آن ممکن است تا ماه‌های بعد گریبانگیر شخص باشد.

2- افزایش چربی‌های نامطلوب خون از پیامدهای افراط در مصرف شیرینی است.

3- افزایش فشار خون از دیگر عوارض آن است.

4- اختلال در سلامت قلب و عروق و مشکلات قلبی- عروقی ارمغان مصرف شیرینی زیاد و مکرر می‌باشد.

5- افراط در مصرف انواع شیرینی در اوایل بهار و ایام نوروز می‌تواند موجب برقراری عادت غلط در فرد بشود.

بنابراین لازم است از افراط در مصرف شیرینی‌ها خودداری کنیم و میوه‌های تازه فصل را جانشین شیرینی بنماییم.

* متخصص تغذیه