دوری از تلفن همراه برای برخی افراد سخت و طاقت فرساست آن ها قادر نیستند بدون گوشی هوشمندشان لحظه ای طاقت بیاورند، دائما در دستان این افراد تلفن همراهشان را میبینید. گردن آن ها همیشه به سمت گوشی شان خم شده است و در همه حال این وسیله شخصی از آن ها جدا نخواهد شد .
طبق نتایج موسسه پیو ٦٧درصد کاربران گوشی خود را جهت مشاهده تماس‌ها، پیام‌ها و فعالیت‌های شبکه اجتماعی کنترل می‌کنند، حتی در زمانی که تلفن آنان زنگ نمی‌خورد.
امروزه تقریبا نیمی از بزرگسالان یک گوشی هوشمند دارند و بنابر گزارشی که در اکونومیست به چاپ رسیده، این رقم تا سال٢٠٢٠ به ٨٠درصد خواهد رسید. طبق آمار، ٨٠درصد صاحبان گوشی‌های هوشمند در ١٥دقیقه نخست پس از بیداری، پیام‌ها و اخبار را بررسی می‌کنند. اما این وسیله ضروری که افراد را در جریان جدیدترین اطلاعات و اخبار قرار می‌دهد، در عین‌حال، منشأ مشکلاتی در حوزه سلامت روان نیز شده است.
اگر گوشی خود را در خانه جا گذاشته و در مسیریابی ناتوان مانده‌اید یا اگر باتری موبایل‌تان در خارج از خانه تمام شده و دربه‌در به‌دنبال شارژر گشته‌اید، احتمالا به «ترس دورماندن از تلفن‌همراه» دچارید که اصطلاحا «نوموفوبیا» نامیده می‌شود. براساس تحقیقات، این ترس از هر ٥ نفر، ٤نفر را درگیر می‌کند. «نوموفوبیا» ترس دورماندن از تلفن‌همراه است، مفهومی که در سال٢٠١٠ در جریان یک تحقیق ابداع شد و نگرانی‌هایی را مورد مطالعه قرار می‌داد که کاربران موبایل از آنها رنج می‌بردند. آن را می‌توان یکی از ترس‌های عصر مدرن دانست که در جهان فراگیر است. نوموفوبیا می‌تواند علامتی از یک اعتیاد بالقوه باشد. کاربران وقتی گوشی را به همراه دارند، شادند و زمان خوبی را سپری می‌کنند و بدون گوشی با استرس شدید و نگرانی مواجه می‌شوند و این زمانی است که یک اعتیاد به تهدید مبدل می‌شود.
٦٦درصد مردم دنیا به ترس دورماندن از تلفن‌همراه خود دچارند، نکته قابل‌تامل این‌جاست که اگر ٦٦درصد بزرگسالان که قاعدتا باید خویشتن‌دار بوده و توان کنترل علایق خود را داشته باشند، به این ترس مبتلا باشند، دیگر در مورد نسل جوان چه می‌توان گفت که هنوز باید برای تقویت حس مسئولیت‌پذیری و خودکنترلی تلاش کنند؟
چه مدت طاقت دوری از موبایل خود را دارید؟
به‌گفته روانشناسان، پاسخ این سوال دست‌کم در میان جوانان ١٨تا ٢٦ ساله احتمالا چند دقیقه است. در یک پژوهش مشخص شد که احتمال بروز رفتار پراسترس در افرادی که گوشی از آنها گرفته شده بود، در مقایسه با سایرین، بیشتر است. پژوهشگران معتقدند راحتی ناشی از تلفن‌همراه، جایگزین تعاملات واقعی و رودرروی انسان‌ها شده است، مثل زمانی که کودک دور از آغوش والدین، با گرمای یک پتوی نرم، احساس رضایت می‌یابد.
تبعات دسترسی نداشتن به تلفن‌همراه، زمانی به شکل جدی‌تری رخ می‌نماید که بدانیم طبق پژوهش‌های انجام‌گرفته در سال٢٠١٦ تقریبا ٧٣درصد افراد وقتی متوجه می‌شوند که گوشی خود را به همراه ندارند، می‌ترسند، ١٤درصد مستاصل و ٧درصد بیمار می‌شوند و تنها ٦درصد احساس رهایی دارند.
اعتیاد به گوشی‌های هوشمند در آسیا
ترس دوری از گوشی همراه، چند سالی است که مورد بحث است، اما روانشناسان معتقدند اعتیاد به تلفن‌های هوشمند در آسیا به‌سرعت درحال افزایش است و جوانان را بیشتر از بقیه درگیر می‌کند. براساس آمار از ماه مارس ٢٠١٤ تعداد معتادان به تلفن‌همراه به ١٧٦میلیون نفر رسیده، درحالی‌که در سال٢٠١٣ این تعداد ٧٩میلیون نفر بوده است. زنان ٥٢درصد از این آمار را به خود اختصاص می‌دهند. کاربران میانسال ٢٨درصد معتادان موبایل را تشکیل می‌دهند که رفتار وسواس‌گونه‌ای با تلفن‌همراه به نمایش می‌گذارند.
تحقیقی تعداد هزار دانش‌آموز در کره‌جنوبی را مورد بررسی قرار داد. این کشور جایی است که ٧٢درصد کودکان در سن ١١ یا ١٢سال یک تلفن هوشمند دارند و به‌طور متوسط در روز ٥ساعت‌ونیم با آن کار می‌کنند. در نتیجه مشخص شد که حدود ٢٥درصد از این بچه‌ها به تلفن‌همراه معتاد هستند. نتایج این پژوهش که در سال٢٠١٦ به چاپ رسید، نشان داد که استرس یک شاخص مهم از احتمال اعتیاد افراد به تلفن‌همراه محسوب می‌شود و افرادی که از گوشی هوشمند خود برای دسترسی به شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، بیشتر احتمال دارد که به آن معتاد شوند.
درست است که تلفن‌های هوشمند در بسیاری از جوامع، نقطه کانونی زندگی شهروندان به شمار می‌آیند، اما واقعیت این است که به روش‌های مختلف با جوامع آسیایی آمیخته و یکپارچه شده‌اند. قاره آسیا با ٥/٢میلیارد کاربر تلفن‌همراه، جریانی از اخبار ناگوار را ایجاد کرده است. کم نبوده‌اند افرادی که به دلیل تمرکز بر صفحه گوشی خود با خطرات جانی مواجه شده‌اند، اما نگرانی‌های دیگری نیز وجود دارد، مثلا موضوع اصلی در سنگاپور کاهش یافتن سن افراد در معرض اعتیاد است. این کشور با جمعیت ٦میلیون نفر بیشترین ضریب نفوذ گوشی‌های هوشمند را دارد. همین مسأله باعث‌شده متخصصانی در امر اعتیاد دیجیتال دست به کار شوند و برای پایش آن، به‌طور رسمی کلینیک سلامت سایبری راه‌اندازی کنند. مدیر یکی از این کلینیک‌ها می‌گوید جوان‌ترها هنوز به پختگی نرسیده‌اند و همین امر مدیریت استفاده از تلفن‌های هوشمند را برای آنان دشوار می‌کند، چراکه خودکنترلی چندانی ندارند.
در آغاز، گوشی همراه به منزله یک ابزار کلیدی به‌منظور بیشتر‌کردن تماس انسان‌ها با یکدیگر در نظر گرفته می‌شود، اما به مرور زمان افزون‌بر این کارکرد اصلی، برای مقاصد دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفت. امروزه گوشی‌های هوشمند، مفهوم اولیه تلفن‌های همراه را عوض کرده‌اند. دیگر فقط برای ارتباطات صوتی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. گوشی‌های هوشمند این امکان را فراهم کرده‌اند تا دوربین، جهت‌یاب، بازی‌های ویدیویی و حتی کتابخانه مجازی را در مشت خود داشته باشیم و البته مهم‌ترین جنبه این است که یک گوشی هوشمند امکان دستیابی به اینترنت را فراهم می‌آورد.
نشانه‌های اعتیاد به گوشی‌های هوشمند
از نگاه کارشناسان امر
چک‌کردن دایمی گوشی بدون دلیل
احساس اضطراب و ناآرامی بدون گوشی
دوری‌گزیدن از جمع و گذراندن زمان با گوشی
بیدارشدن در نیمه‌شب برای دیدن صفحه گوشی
کاهش در عملکرد تحصیلی یا شغلی به‌عنوان نتیجه کار طولانی‌مدت با تلفن‌همراه
حواس‌پرتی در انجام کارهای روزانه
وضع مقررات در بعضی کشورها برای استفاده از تلفن‌های هوشمند
در کره‌جنوبی استفاده بیش‌ازحد از گوشی هوشمند در میان نوجوانان به بحث داغی تبدیل شده است. مقامات این کشور در سال٢٠١١ قوانینی تدوین کردند که دسترسی کودکان به بازی‌های آنلاین را بعد از نیمه شب محدود می‌کرد. چین یکی از نخستین کشورهایی است که اعتیاد به اینترنت را به‌عنوان ناهنجاری کلینیکی شناخت و مراکز درمانی خاصی تاسیس کرد تا اعتیاد به رسانه‌های جدید را مورد بررسی قرار دهد.
کارشناسان معتقدند تاثیر استفاده از تلفن هوشمند در خلق‌وخوی یک فرد تقریبا شبیه چگونگی عملکرد داروها بر رفتار او است. مانند معتادان به موادمخدر، معتادان به گوشی‌های هوشمند نیز علایمی از قبیل بی‌قراری، نگرانی و حتی خشم نشان می‌دهند. دانشگاه دربی در انگلستان به‌تازگی درباره تاثیرات رفتاری صاحبان گوشی‌های هوشمند به بررسی پرداخته است. یافته اصلی این است: گوشی‌های هوشمند از نظر روانی برای کودکان اعتیادآورند و با تشویق خودشیفتگی، مشکلاتی در سلامتی آنان ایجاد می‌کنند. این امر امروزه بخشی از معضلات جوامع مدرن است تا درباره سلامت روان شهروندان خود بیشتر بیندیشند.
سخن آخر
نگرانی جداشدن از گوشی اساسا بخشی از زندگی انسان‌ها در عصر حاضر است. یکی از روانشناسان بالینی درباره نوموفوبیا می‌گوید متاسفانه این ترس بسیار واقعی است و مانند دیگر علایم اضطراب، نوموفوبیا این ظرفیت را دارد که زندگی افراد را ویران کند. برای برخی این نگرانی سطح تحریف واقعیت را بالا می‌برد و این دقیقا همان زمانی است که به یک موضوع مهم مبدل می‌شود: نگرانی از قطع‌شدن ارتباط. فاجعه وقتی اتفاق می‌افتد که تلفن خود را همراه نداشته باشید. بررسی‌ها نشان می‌دهد که با اوج گرفتن رسانه‌های اجتماعی، روند نوموفوبیا رو به افزایش است. بسیاری از معتادان به فناوری از تکنولوژی برای غلبه‌بر ناامنی‌های خود استفاده می‌کند. وصل‌بودن به موبایل و رسانه‌های اجتماعی به آنان کمک می‌کند تا اعتبار بیرونی و به تبع آن، احساس اعتماد بیابند. پرسش‌هایی که اغلب ذهن جوانان را درگیر می‌کند، مواردی از این قبیل است: چه تعداد عکس‌های مرا پسندیدند؟ چند نفر مرا در فضای مجازی دنبال می‌کنند؟ ارزش و اعتبار جوانان عمدتا از منابع بیرونی تأمین می‌شود. آنان به‌دنبال اعتبار هستند و چون منبع تامین‌کننده اعتبار در این حالت، بیرونی است، عزت‌نفس واقعی ایجاد نمی‌شود.
برمبنای یافته‌های یک پروژه تحقیقاتی که در موسسه پیو انجام شد:
بیش از ٩٠درصد مردم در آمریکا گوشی هوشمند دارند.
٦٧درصد کاربران گوشی خود را جهت مشاهده تماس‌ها، پیام‌ها و فعالیت‌های شبکه اجتماعی کنترل می‌کنند، حتی در زمانی که تلفن آنان زنگ نمی‌خورد.
٤٤درصد از صاحبان گوشی‌های هوشمند درحالی به خواب می‌روند که گوشی نزدیک آنان قرار دارد تا اطمینان حاصل کنند که پیام، تلفن یا پست‌های ارسالی در شبکه‌های اجتماعی را از دست نمی‌دهند.
٢٩درصد کاربران اقرار کرده‌اند که زندگی بدون گوشی هوشمند برای آنان متصور نیست.
مدتی پیش، مدیركل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی اعلام کرد که پژوهشی كلان به‌منظور بررسی شیوع و میزان استفاده از تلفن‌همراه در ایران انجام نشده است. او با اشاره به راه‌اندازی مراكز درمان اعتیاد به تلفن‌همراه در برخی از كشورها این نکته را مورد تاکید قرار داد که در کشور ما توسعه اقتصادی با توسعه فرهنگی همراه نبوده و با ورود گسترده تلفن‌همراه هیچ‌گونه فرهنگ‌سازی جدی درباره آن نشده است.
شاید تحقیق مستند و میدانی درباره تعداد مبتلایان به ترس دورماندن از گوشی در کشور ما انجام نشده باشد، اما بهترین راه برای پی‌بردن به جدی بودن این معضل، بررسی رفتار روزانه خود با تلفن‌همراه است. هر یک از ما تا چه حد به گوشی خود وابسته‌ایم؟ چه مدتی از اوقات خود را با تلفن‌همراه سپری می‌کنیم؟ احتمالا با تامل در پاسخ این پرسش‌ها دریابیم که ما نیز به نوموفوبیا دچار شده‌ایم و بی‌خبریم!
منابع: روزنامه شهروند
