گاهی انسان ها پیش بینی می کنند که ممکن است به بیماری دیابت مبتلا شوند اما انگار نمی خواهند باور کنند که ممکن است آنها هم دیابت بگیرند. اگر انسان کمی با علائم اولیه ابتلا به دیابت بجنگد، حداقل می تواند خود را در مرز ابتلا به دیابت نگه دارد و فقط با پیشگیری و رژیم های غذایی از خوردن دارو و انسولین زدن به دور باشد.
گام اول: آزمايش دهيد: بهتر است هر دو تا سه ماه يک‌بار قند خون و AIC را آزمايش کنيد تا مشخص شود قند خونتان چقدر است. حدود 30 درصد از افراد پره ديابتيک اصلا نمي‌دانند که قند خونشان بالاست و در معرض خطرند.
گام دوم: تحرک داشته باشيد: سعي کنيد تحرک و فعاليت را به زندگي‌تان وارد سازيد. آيا مي‌توانيد هفته‌اي سه بار به باشگاه برويد؟ مي‌توانيد پياده‌روي کنيد؟ يادتان باشد فردي که 85 کيلوگرم وزن دارد و با سرعت هشت کيلومتر در ساعت براي نيم‌ساعت پياده‌روي کند حدود 200 کالري مي‌سوزاند.
گام سوم: وزن مناسب داشته باشيد: تحقيقات نشان داده‌اند که کاهش وزن حتي در حد پنج تا هشت کيلوگرم فوايد سلامت زيادي دارد؛ براي مثال مي‌تواند باعث کاهش گلوکز خون (قند خون)، تنظيم کلسترول خون، افزايش انرژي، بهبود وضعيت خواب، کاهش فشار روي مفاصل و بهبود عملکرد آنها و البته کاهش احتمال به برخي سرطان‌ها شود.
گام چهارم: سالم‌تر غذا بخوريد: براي تغييرات بزرگ در عادات و رژيم غذايي خود، بهتر است با تغييرات کوچک شروع کنيد. انجام تغييرات کوچک راحت‌تر است و به اراده قوي نياز ندارد و مجموع اين تغييرات کوچک اتفاقات بزرگ را مي‌سازند. به‌طور معمول بيشتر انسان‌هاي مدرن بيشتر از حد لازم گوشت، قند، شيرين‌کننده‌هاي مصنوعي، نان و نوشيدني‌هاي صنعتي شيرين مي‌خورند. خيلي راحت مي‌توانيد يک وعده غذاي گوشتي‌تان را در هفته حذف کنيد. ميزان سيب‌زميني سرخ‌کرده و فست‌فود‌ها را کاهش دهيد.
گام پنجم: حساسيت به انسولين را بالا ببريد: حالا ديگر همگان مي‌دانند، مهم‌ترين اتفاقي که در بيماران و افراد پره ديابتيک مي‌افتد و آنها را به سمت بيماري ديابت مي‌برد، مقاومت سلول‌ها به انسولين و دليل آن فاکتورهاي ژنتيک و اضافه وزن است. همچنين در اين افراد ممکن است توليد انسولين هم کاهش يابد. براي آنکه حالت پره ديابتيک به سمت بيماري نرود، بايد هم توليد انسولين و هم حساسيت سلول‌ها به آن افزايش يابد. فقط با روزي 30 دقيقه ورزش با شدت نسبتا بالا، فقط با کاهش پنج درصد از وزن بدنتان مي‌توانيد به اين اهداف برسيد.
گام ششم: از غذاهاي فيبردار استفاده کنيد: براساس مطالعات و پژوهش‌ها بهتر است رژيم غذايي روزانه‌تان حداقل 25 گرم فيبر داشته باشد تا به مشکل دچار نشويد. براي آنکه چنين ميزان فيبري را به بدنتان برسانيد، بايد مقادير زيادي نان غلات کامل، ميوه، سبزي، حبوبات و… در رژيم غذايي روزانه‌تان بگنجانيد اما واقعيت اين است که که بيشتر انسان‌ها چنين کاري نمي‌کنند و روزانه فيبر کمي مي‌خورند. شما مي‌توانيد با تهيه غذاهايي با لوبيا، عدس، ماش، کرفس، نخود و دسرهاي با ميوه‌هايي مثل موز، هويج و هلو و البته برخي آجيل‌ها و… فيبر زيادي به بدنتان برسانيد. فيبرها مي‌توانند قند خون را کاهش دهند و برخي از انواع آنها هم مي‌توانند حساسيت سلول‌ها به انسولين را بالا ببرند و از بروز مقاومت به انسولين جلوگيري کنند.
گام هفتم: برنامه ورزشي داشته باشيد: حرکات ورزشي از نوع مقاومتي باعث تقويت قواي عضلاني مي‌شوند که با مقاومت وزني به چالش کشيده مي‌شوند اما چنين ورزش‌هايي چه فايده‌اي دارد؟ مطالعات نشان داده ورزش‌هاي مقاومتي و کششي مي‌توانند حساسيت به انسولين را بالا ببرند و اين‌گونه قند خون خود را کاهش دهند. مطالعاتي در کانادا نشان مي‌دهد، ورزش‌هاي مقاومتي پيچيده و کمپلکس دو يا سه جلسه در هفته به همراه ورزش‌هاي برنامه‌ريزي‌شده ايروبيک به مدت حداقل 30 دقيقه براي هفت روز هفته شايد بهترين برنامه ورزشي براي افراد در خطر ابتلا به ديابت باشد.
گام هشتم: سيستم حمايتي داشته باشيد: طبيعي است که تغيير در سبک و شيوه زندگي که به آن عادت کرده‌ايد، سخت است اما براي در امان ماندن از خطر، بايد شيوه زندگي سالم‌تر و سخت‌تري را در پيش بگيريد. براي اين کار بهتر است از سيستم حمايتي برخوردار شويد و از ديگران کمک بگيريد. اعضاي خانواده، دوستان و… که وضعيتي مشابه شما دارند همگي مي‌توانند از شما حمايت کنند. بهترين حالت اين است که کنارتان افرادي داشته باشيد که مثل شما و با رعايت‌هايي مانند شما زندگي کنند. مي‌توانيد در گروه بيماران ديابتي يا گروه‌هاي پيشگيري از ديابت عضو شويد و همراه آنها برنامه‌هاي ورزشي و تغذيه‌اي داشته باشيد تا احساس بهتري کنيد. برنامه‌هاي آموزشي مربوط به پيشگيري از ديابت و ساير بيماري‌ها ي متابوليک را جدي بگيريد و سعي کنيد تغذيه مناسبي داشته باشيد.
همين حالا شروع کنيد و از خطرات به دور بمانيد
«ديابت بيماري‌ای نيست که از آن بترسيد. بيشتر عوارض بيماري ديابت قابل پيشگيري و در صورت ابتلا قابل درمان است؛ البته به شرطي که زود تشخيص داده و درمان شوند» اين گفته دکتر اليوت جاسلين، يکي از مشهورترين پزشکان ديابت در سراسر جهان است. دکتر جاسلين مي‌گويد که برخلاف تصور عمومي، ديابت موجب نابينايي و بيماري قلبي نمي‌شود و فقط در صورت کنترل‌نشدن، ممکن است اين عوارض رخ دهند. «با توجه به پيشرفت‌هاي پزشکي و افزايش اطلاعات عمومي در مورد ديابت و بالارفتن امکان تشخيص و درمان مناسب، بيماران ديابتي در سراسر جهان زندگي با کيفيت‌تر و سالم‌تري دارند. اکنون عوارض بيماري ديابت کمتر شايع است و بسياري از عوارض هرگز اتفاق نمي‌افتند.»
چگونه بيماري شکل مي‌گيرد؟
زماني که گلوکز (قند خون) بالا باشد، عروق به مرور زمان ملتهب مي‌شوند. افزايش قند خون، شکل‌گيري رسوبات چربي چسبنده موسوم به پلاک در داخل عروق را افزايش مي‌دهد. التهاب و پلاک‌ها سبب کاهش جريان خون ارگان‌هايي مثل قلب، چشم‌ها، کليه‌ها و رشته‌هاي عصبي مي‌شوند. با اين روند پس از مدتي ارگان‌ها آسيب مي‌بينند و عوارض بيماري خود را نشان مي‌دهند. دکتر آنوپ ميرزا، رئيس انجمن ملي ديابت هند مي‌گويد: «روند بيماري قند بسيار آهسته است و هيچ اتفاق ناگهاني در آن نمي‌افتد. با توجه به اين وضعيت بايد کاملا مراقب نشانه‌هاي خطر بود.» ژنتيک در نوع بيماري و ميزان وخامت عوارض آن نقش دارد اما برخي محققان معتقدند نقش ژنتيک در اين بيماري پررنگ است و تحقيقات در اين مورد ادامه دارد اما خبر خوب اين است با تغييرات در سبک زندگي مثلا اصلاح تغذيه، ورزش منظم، کنترل دقيق قند خون و فشار خون، مي‌توان حتي مسائل ژنتيک را کنترل کرد.
ارگان‌هايي که صدمه مي‌بينند
در گذر زمان تقريبا همه ارگان‌هاي بدن ممکن است از بيماري قند آسيب ببينند اما چهار ارگان مهمي که احتمال آسيب در آنها بالاست، عبارتند از:
قلب: بيماري‌هاي قلبي و عروقي ناشي از ديابت احتمال ابتلا به سکته قلبي و سکته مغزي را بالا مي‌برد.
چشم‌ها: رتينوپاتي، آب مرواريد و آب سياه از عوارضي‌اند که مي‌توانند تاري ديد و حتي نابينايي در پي داشته باشند.
کليه‌ها: بيماري کليوي و نارسايي کليه از عوارض کليوي ديابت به شمار مي‌روند.
پاها: آسيب رشته‌هاي عصبي در پاها و انگشتان پا مي‌تواند باعث کم‌شدن حس و درد شديد شود. کاهش حس به همراه مشکل خون‌رساني، احتمال زخم و عفونت در پاها را افزايش مي‌دهد که گاه حتي به قطع پا هم منجر مي‌شود.
خبر خوب: درست است که با ابتلا به ديابت احتمال درگيرشدن با هر يک از اين مشکلات بيشتر مي‌شود اما کنترل بيماري اصلي و بيماري مادر سخت نيست و با کنترل آن مي‌توان از ابتلا به هر کدام از اين حالت‌ها دور ماند.
به صداي بدنتان گوش کنيد
عوارض ديابت ممکن است بي‌سروصدا و خاموش شروع شوند و شما متوجه نشويد که ارگان‌ها و اعضاي بدنتان آسيب ديده‌اند اما پنج آزمايش به شما کمک مي‌کند که ببينيد چقدر مشکل داريد و آيا به بروز عوارض نزديک هستيد يا نه.
هر فردي که بيماري ديابت دارد (چه نوع يک و چه نوع دوم) بايد حداقل هر سال يک‌بار اين آزمايش‌ها را بدهد: 1- هموگلوبين AIC، با اين آزمايش متوجه متوسط قند خونتان در دو تا سه ماه اخير مي‌شويد. 2- اندازه‌گيري فشار خون، 3- ميزان چربي خون، کلسترول، تري‌گليسريد، 4-سنجش ميزان دفع پروتئين از ادرار (دفع آلبومين در ادرار که نشانگر عملکرد کليه است) و 5- سرانجام بررسي و معاينه چشم از جمله ديدن عروق انتهاي چشم براي بررسي سلامت بينايي. با همين پنج آزمايش ساده مي‌توانيد متوجه بسياري از علائم خطر عوارض ديابت شويد؛ ازاين‌رو، منظم انجام دادن آن، توصيه مي‌شود.
گلوکزتان را کنترل کنيد
با پايين نگه‌داشتن قند خونتان مي‌توانيد از بروز همه عوارض پيشگيري کنيد. شما بايد روزانه حداقل يک‌بار قند خونتان را آزمايش کنيد و با توجه به ميزان قندتان متوجه مي‌شويد از چه داروي خوراکي بايد استفاده و چه ميزان انسولين تزريق کنيد. براي بررسي کلي حداقل سالي دوبار هموگلوبينتان را آزمايش کنيد. بهتر است ميزان اين هموگلوبين زير هفت درصد باشد؛ البته ميزان دقيق مطلوب را پزشک مشخص مي‌کند. دکتر آمپارو گونزالس، مدير مرکز مطالعات و ديابت آمريکا که گروه او مطالعه‌اي 18 ساله درباره عوارض بينايي قند داشته است، مي‌گويد: «نتايج اين تحقيقات گسترده نشلن مي‌دهد که به واقع با کنترل ميزان قند مي‌توان از بروز ساير عوارض و مشکلات پيشگيري کرد. با کنترل ميزان قند خون، کيفيت زندگي يک فرد ديابتي با فردي که مبتلا به بيماري نيست، فرقي نخواهد داشت.»
قلب و ديابت
قلب هر فرد با چاقي مرکزي (تجمع چربي در قسمت مياني بدن)، سطح بالاي چربي خون (کلسترول و تري‌گليسريد) و افزايش فشار خون در خطر مشکلات متعدد قرار دارد اما افراد مبتلا به ديابت در مقايسه با افراد عادي دو تا چهار برابر بيشتر احتمال رسوب پلاکت و پنج برابر احتمال بيشتر ابتلا به سکته مغزي را دارند. انجمن ملي آمريکا اعلام کرده است، براساس مطالعات 20 ساله مشخص شده که دوسوم افراد مبتلا به ديابت بر اثر سکته قلبي يا مغزي فوت مي‌کنند اما جالب است بدانيد که اين مطالعه نشان داده، فقط 18 درصد از افراد مبتلا به ديابت از اينکه در خطر بيشتر مشکلات قلبي‌اند، اطلاع دارند. دکتر مايکل براون لي، مدير مرکز بين‌المللي تحقيقات ديابت در جوانان مي‌گويد: «بين آنچه وجود دارد و آنچه مردم، يعني بيماران مبتلا به ديابت از آن باخبرند، فاصله بسيار زيادي است. اين مسئله نشان مي‌دهد دراين‌زمينه بايد اقدامات جدي شود زيرا گام اول، در راستاي برطرف‌کردن مشکل آگاهي‌بخشي عمومي است.»
چگونه از قلبتان حفاظت کنيد؟
– قند خونتان را کنترل کنيد. با نگه‌داشتن گلوکز در سطح خطر مي‌توانيد از بسياري از مشکلات قلبي در آينده جلوگيري کنيد.
– رژيم غذايي مناسب داشته باشيد و ورزش کنيد. سبزي و ميوه بيشتري در برنامه غذايي خود داشته باشيد تا مي‌توانيد نمک کمتري در غذاهاي خود استفاده کنيد و حتما ورزش‌هاي ايروبيک يا ورزش‌هاي مقاومتي را در برنامه زندگي خود بگنجانيد. (سه تا چهار بار در هفته، حداقل 30 دقيقه در هر جلسه)
– سيگار را ترک کنيد. بهترين ميزان سيگار براي يک فرد ديابتي صفر است. صفر صفر!
– کلسترول خونتان را کنترل کنيد. تحقيقات نشان داده‌اند مصرف استاتين، يکي از پايين‌آورنده‌هاي کلسترول خون در بيماران ديابتي مفيد است. براساس مطالعات، مصرف استاتين با تجويز پزشک مي‌تواند احتمال سکته قلبي در بيماران قندي را تا 40 درصد کاهش دهد.
– فشارخون را کنترل کنيد. جدا از کاهش وزن، ورزش منظم و داشتن رژيم غذايي مناسب، استفاده از داروهاي مقابله با فشارخون بالا، مي‌تواند در بيماران ديابتي مفيد باشد. در ضمن مصرف روزي يک عدد آسپرين هم مناسب خواهد بود. دکتر براون لي در اين مورد مي‌گويد: «افراد ديابتي پلاکت‌هاي غير‌طبيعي دارند که ميزان چسبندگي خون و احتمال لخته شدن را بالا مي‌برد و براي همين مصرف آسپرين روزانه مي‌تواند در اين گروه مفيد باشد.» اگرچه بسياري از افراد مسن عادت دارند روزانه يک آسپرين بچه مصرف کنند اما بهتر است براي دوز مناسب دارو با پزشکتان مشورت کنيد.
چشم‌ها
سه مشکل جدي را مي‌توان اصلي‌ترين بيماري‌هاي چشم محتمل در افراد با قند خون بالا دانست. رتينوپاتي (آسيب‌ديدگي عروق قرنيه در پشت چشم)، کاتاراکت (آب مرواريد ناشي از آسيب لنز و مه‌آلود شدن) و آب سياه (افزايش فشار داخل چشم که باعث آسيب ديدن عصب بينايي و کاهش ديد مي‌شود.) رتينوپاتي شايع‌ترين مشکل چشمي بيماران ديابتي است. در فرايند اين بيماري چشمي براي ديدن بهتر فشار بيشتري را متحمل مي‌شود و در پي آن، عروق بيشتري در چشم به مشکل دچار مي‌شوند و خروج مواد داخل رگ‌ها به کاهش بيشتر ديد مي‌انجامد و حتي ممکن است به کوري هم برسد.
چگونه از چشم‌ها حفاظت کنيم؟
هر ساله معاينه دقيق چشم داشته باشيد. اولين و مهم‌ترين گام پيشگيري، معاينات دقيق توسط متخصص چشم ورزيده و باتجربه است که حتما بايد با معاينه ته چشم همراه باشد. ممکن است از عروق ته چشم تصوير‌برداري شود تا در سال‌هاي بعد اين تصوبر‌ها يا وضعيت آن زمان سنجيده شود.
– از داروهاي ACE-INHIBITOR استفاده کنيد. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از اين گروه داروها که براي کاهش فشارخون به کار مي‌روند ميزان فشار داخل چشم شما را کنترل مي‌کنند.
کليه‌ها
آسيب عروق کوچک در بدن مي‌تواند آسيب ديدن کليه و بيماري نفروپاتي بينجامد. کليه، شبکه‌اي درهم‌پيچيده از عروق دارد که گلومرول ناميده مي‌شود و وظيفه آن تصفيه خون و شکل دادن ادرار است. زماني که عروق گلومرول‌ها آسيب مي‌بينند کار خود را انجام نمي‌دهند و در نتيجه ميزان آلبومين (پروتئين) بيشتري در ادرار ترشح مي‌شود و اين روند در درازمدت به نارسايي مزمن کليه مي‌انجامد. براساس تحقيقات، احتمال ابتلاي بيماران ديابتي به نارسايي کليه 20 برابر افراد عادي است. در ميان افراد مبتلا به نارسايي کليه حدود 30 درصد از افراد مبتلا به ديابت نوع اول هستند و بين 10تا 40 درصد از افراد، ديابت نوع دوم دارند.
چگونه از کليه‌ها حفاظت کنيد؟
باز هم بايد گفت که این مهم‌ترين اقدام در اين ميان پايين‌آوردن قند خون است؛ البته پايين‌آوردن فشار خون و کلسترول هم از ديگر اقدامات حفاظتي کليه است. جدا از اين بايد اقدامات زير را انجام دهيد:
– هر سال آزمايش ميکروآلبومينوري انجام دهيد. با تست سنجش آلبومين در ادرار، مي‌توانيد متوجه شويد که عملکرد کليه‌تان در حد طبيعي است يا نه. دکتر مارتين اسکرتيل، متخصص بيماري‌هاي کليه در سياتل مي‌گويد: «يکي از مهم‌ترين پيشرفت‌هاي درماني در ديابت امکان تشخيص زودرس بيماري‌هاي کليه است. حالا حتي مي‌توان قبل از پيشرفت بيماري کليه متوجه آن شد. آزمايش ميزان آلبومين در ادرار مي‌تواند نشانگر داشتن يا نداشتن مشکل باشد.»
– متخصص کليه بايد شما را ويزيت کند. اگر بالاي 45 سال داريد يا بيشتر از 20 سال است که به ديابت مبتلا هستيد، حتما هر سال زير نظر متخصص ورزيده کليه ويزيت شويد. اگر هم نتيجه آلبومين ادرار شما غير‌طبيعي بود، بلافاصله به متخصص کليه مراجعه کنيد.
– درمان را سريع آغاز کنيد. تحقيقات نشان داده‌اند که هر چه سريع‌تر درمان را شروع کنيد. نتيجه درمان بهتر خواهد بود.
– پاها و انگشتان پا در بيماران ديابتي ممکن است از مشکلات رشته‌هاي عصبي (نوروپاتي) صدمه ببینند. نوروپاتي واژه‌اي عمومي است و براي مجموعه آسيب‌هايي به کار مي‌رود که به رشته‌هاي عصبي با گذشت زمان وارد مي‌شود. زماني که عروق کوچک بر اثر ديابت آسيب مي‌بينند، رشته‌هاي عصبي نيز آسيب مي‌بينند. شايع‌ترين اين آسيب‌ها نوروپاتي محيطي است که باعث بي‌حسي و گاه ضعف و درد در دست‌ها، پاها و انگشتان مي‌شود. دکتر ميرسا مي‌گويد: «يکي از مهم‌ترين مشکلات بيماران ديابتي، مشکلات پاست که به آن پاي ديابتي گفته مي‌شود. در اين حالت، مشکلات کوچکي در پا پيش مي‌آيند که به‌دليل نداشتن حس در پا، فرد متوجه آن نمي‌شود. بي‌توجهي به آنها باعث عفوني‌شدن‌شان مي‌شود و در حالت‌هاي وخيم حتي ممکن است فرد پايش را از دست دهد.» براساس آمارهاي سازمان بهداشت جهاني حدود پنج درصد افراد ديابتي در طول عمر خود به سمت قطع انگشت پا يا پاي خود مي‌روند. حدود 60 تا 70 درصد بيماران ديابتي دچار نوروپاتي مي‌شوند اما در بيشتر آنها آسيب و مشکل آن‌قدر شديد نيست که به از دست رفتن عضو يا اعضاي بدن بينجامد.
چگونه از پايتان محافظت کنيد
پاهايتان را زير نظر داشته باشيد. هميشه مراقب جوش‌ها، تاول‌ها و زخم‌هاي روی پا باشيد. حتي اگر رشته‌هاي عصبي شما سالم هم باشند، بايد مراقب پاهايتان باشيد و از اين لحاظ ضرر نخواهيد کرد. لکه‌هاي تغيير رنگ يافته و نقاط گرم يا سرد هم از نکاتي است که بايد کاملا مراقب آنها باشيد و در صورت مشاهده آنها حتما به پزشکتان اطلاع دهيد و با او مشورت کنيد.
– کفش بپوشيد. پابرهنه راه رفتن براي يک بيمار ديابتي ممنوع است. حتي در خانه نيز بايد دمپايي يا روفرشي به پا داشته باشيد. به‌ويژه اگر دچار نوروپاتي هستيد، اين توصيه را بسيار جدي بگيريد. باور کنيد که احتمال آسيب‌هاي کوچک در پا که به‌دليل بي‌حسي متوجه آنها نخواهيد شد، بسيار بالاست و اگر از اين زخم‌ها مراقبت لازم نشود، پاي شما کاملا در خطر خواهد بود.
-کفش و جوراب مناسب انتخاب کنيد. پزشکان به شما توصيه مي‌کنند جوراب‌هاي مقاوم به رطوبت و کفش‌هاي مناسب و راحت با انعطاف بالا را که در ناحيه پنجه‌ها راحت باشد و در ناحيه مچ هم فشاري به پا وارد نکند و در اصطلاح پا در آن نفس بکشد، انتخاب کنيد. براي آنکه پايتان در فشار نباشد حواستان باشد که جورابتان در داخل کفش مچاله يا بين انگشتان پا گلوله نشود. شما بايد هر چند وقت يک‌بار آزمايش مخصوص موسوم به تست حساسيت لرزشي پا را انجام دهيد. هر سال حتما زير نظر متخصص پا يا ساير متخصصان مربوط به اين حوزه معاينه شويد.
-در يک معاينه، پزشک شما ميزان حساسيت پايتان را با کشيدن چيزهاي مختلف و آزمايش‌هاي مختلف آشکار مي‌کند. اگر دچار کاهش حس شده باشيد، مي‌تواند نشانگر اولين مراحل نوروپاتي در شما باشد و بايدمسئله را کاملا جدي بگيريد. انجمن ملي ديابت آمريکا اعلام کرده است که پژوهش‌هاي اين مرکز نشان داده، مراقبت‌هاي جدي پا و مراجعه به پزشک به‌طور منظم حدود 40 تا 80 درصد از احتمال نياز به قطع پا را مي‌کاهد.
وقایع روزانه
