واقعا هومیوپاتی یک درمان است یا در واقع یک تلقین؟

دکتر شهرام شهابی، دانشیار ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه برای نخستین بار مدلی را برای مکانیسم عمل داروهای هومیوپاتی در بدن ارائه کرده است که می تواند اساس گام های بعدی برای بهبود فرآیند تشخیص و درمان بیماران بر اساس روش های درمانی مبتنی بر هومیوپاتی باشد. با دکتر شهابی درباره این تحقیق گفت وگو کرده​ ایم.

● ویژگی متمایز این روش درمانی چیست؟

علاوه بر این اصل که «مشابه، مشابه اش را درمان می کند»، یعنی ماده ای که علائم مشابه یک بیماری خاص در بدن سالم را تولید و می تواند فرد مبتلا به بیماری را در مان کند. خصوصیت دیگری که این روش درمانی را نه تنها از پزشکی رایج، بلکه از بقیه انواع روش های درمانی پزشکی مکمل جدا می کند این است که داروهای مورد استفاده در هومیوپاتی بشدت رقیق هستند تا حدی که در بیشتر موارد، در یک دوز دارویی که به بیمار داده می شود امکان دارد فقط حتی یک مولکول از ماده ای که منشا اصلی دارو بوده وجود داشته باشد. داروهای هومیوپاتی منشا طبیعی دارند یعنی از گیاهان، مواد حیوانی، میکروب ها یا مواد معدنی تهیه می شوند.

● هومیوپاتی در درمان چه بیماری هایی تاثیر بیشتری دارد؟

تمام بیماری هایی که مکانیسم های خود ترمیم بدن قادر به درمان آنها باشد، با هومیوپاتی قابل درمان است که انواع بیماری های جسمی و روحی را شامل می شود. اما مساله مهم در هومیوپاتی تشخیص داروی صحیح برای بیمار است که اغلب هم دشوار است. مساله دیگر این است که در هومیوپاتی این بیمار است که درمان می شود و نه بیماری.

بنابراین ممکن است دو بیمار که هر دو مبتلا به دیابت نوع دوم هستند، دو نوع داروی مختلف دریافت کنند. یا این که یک داروی تجویز شده برای یک بیمار مبتلا به میگرن، گاستریت او را نیز همزمان درمان کند.

اما برخی بر این باورند که درمان به روش هومیوپاتی مشابه تجویز دارونماها بیشتر جنبه تلقینی دارد و در عمل نمی تواند روی فیزیولوژی بدن اثر بگذارد.

برای پاسخ به این شبهه باید به تحقیقات استانداردی که در رابطه با اثربخشی داروهای هومیوپاتی انجام شده است مراجعه کرد. تحقیقات استاندارد زیادی به مقایسه داروهای هومیوپاتی پرداخته اند و اثربخشی داروهای هومیوپاتی را اثبات کرده اند. همچنین تحقیقات زیادی روی نوزادان و حیوانات که تلقین پذیر نیستند انجام شده که تائیدکننده موثر بودن داروهای هومیوپاتی است.

درست است تاکنون برای عملکرد داروهای هومیوپاتی توجیه علمی وجود نداشته است، اما باید به این نکته دقت کرد توجیه مکانیسم عمل یک دارو یا یک روش درمانی یک موضوع است و موثر بودن آن، موضوع دیگری است.

برای مثال داروهایی وجود دارد که سال ها بدون این که مکانیسم عملشان مشخص شده باشد، برای درمان بیماری ها مورد استفاده قرار گرفته اند. چون در عمل ثابت شده بود که این بیماری را درمان می کنند حالا اگر ما نمی دانیم این دارو چگونه عمل می کند، مشکل ماست نه دارو.

● با این حساب اگر شما اعتقاد دارید این روش درمانی موثر است چرا هومیوپاتی نتوانسته به عنوان یک روش درمانی پذیرفته شده در عمل به کار گرفته شود؟

دلایل متعددی را می توان عامل این موضوع دانست، از جمله این که تولید داروهای هومیوپاتی به اندازه داروهای پزشکی رایج برای کارخانجات داروسازی سودآور نیست و بنابراین یک مقاومت ذاتی از سوی صاحبان این کارخانجات در مقابل گسترش و فراگیر شدن روش هایی مانند هومیوپاتی وجود دارد اما قاعدتا این نمی تواند تنها دلیل باشد.

دلیل دیگری که شاید اهمیتی به اندازه مورد اول داشته باشد به خود هومیوپاتی برمی گردد و اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم به فرآیندی که در حال حاضر برای تشخیص و درمان در هومیوپاتی مورد استفاده قرار می گیرد، برمی گردد. روند تشخیص در هومیوپاتی، بخصوص برای درمان افراد مبتلا به بیماری های مزمن، در اغلب موارد، روندی زمان بر، مشکل و نیازمند گرفتن شرح حال بسیار دقیق از بیمار است. علاوه بر این کاملا وابسته به نوع برخورد و همکاری بیمار است.

به جرات می توان گفت توجیه نشدن مکانیسم عمل داروهای هومیوپاتی علاوه بر این که با تمام نقاط ضعف فوق مرتبط است، باعث شده در حال حاضر فقط درصدی از کارایی واقعی هومیوپاتی مورد استفاده قرار گیرد.

● پس این روش درمانی بر تجربه و سعی و خطا استوار شده است. آیا این موضوع نمی تواند پیامدهایی را به همراه داشته باشد؟

تمام مسائلی که باعث شده هومیوپاتی به عنوان یک روش درمانی نتواند از جایگاه مناسبی برخوردار باشد به طریقی با ارائه نکردن یک مدل منطقی و علمی براساس یافته های تحقیقات معتبر برای مکانیسم عمل داروهای هومیوپاتی، مرتبط است. درست است که داروهای هومیوپاتی برای کارخانجات داروسازی دنیا آنچنان که باید، سودآور نیستند، اما توجیه نکردن مکانیسم عمل داروهای هومیوپاتی نیز دستاویز محکمی برای منتقدان هومیوپاتی فراهم کرده است که اثربخشی این داروها را زیر سوال ببرند.

مطمئنا در صورت توجیه علمی هومیوپاتی مانند دیگر شاخه های طب مکمل درهای جدیدی برای محققان باز می شود که می تواند راهی به سوی کشف ساز و کارهایی که تا کنون در بیولوژی ناشناخته مانده اند باشد که این موضوع در نهایت می تواند به کشف روش های درمانی جدیدی در پزشکی رایج نیز منجر شود.

● چرا کشف مکانیسم عمل داروهای هومیوپاتی تا این اندازه بغرنج و دست نیافتنی است؟

این مساله نیز عوامل مختلفی دارد. یکی از آنها عدم حمایت مالی نهادهایی است که معمولا هزینه کارهای تحقیقاتی مرتبط با علم پزشکی را تامین می کنند. مسأله دیگر بحث پرستیژ علمی و عواقب ناشی از چنین تحقیقاتی برای دانشمندان است. در طول تاریخ نیز موارد متعددی را مشاهده می کنید زمانی که دانشمندی در راه علوم مخالف با باورهای رایج زمانه خود قدم گذاشته، با مخالفت های بسیار روبه رو شده و جایگاهش به خطر افتاده است.

عامل دیگر به خود پزشکان هومیوپات برمی گردد. پزشکان هومیوپات کمی هستند که علاقه جدی به کشف مکانیسم عمل داروهای هومیوپاتی داشته باشند. این افراد اگر هم به کار تحقیقاتی علاقه مند باشند، این علاقه محدود به کارهای تحقیقاتی است که اثربخشی هومیوپاتی را مورد آزمون قرار می دهد که اگرچه در جای خود بسیار مهم است اما به کشف مکانیسم عمل هومیوپاتی منجر نمی شود. اما حالا به نظر می رسد پژوهش های ما توانسته مدلی برای توجیه چگونگی عملکرد این داروها ارائه دهد.

● آیا پژوهش شما نخستین اقدام برای کشف چگونگی تاثیر این داروها بوده است؟

خیر. در گوشه و کنار دنیا کارهای تحقیقاتی در این زمینه انجام شده بود و اگر چه هیچ کدام از آنها به ارائه مدلی جامع برای توجیه مکانیسم عمل داروهای هومیوپاتی منجر نشده بودند، اما اطلاعات بسیار مهمی در مورد چگونگی عمل داروهای هومیوپاتی را گردآوری کرده بودند؛ اطلاعاتی که در مدل ارائه شده توسط ما به طور منطقی کنار هم قرار گرفته است.

● حالا که پژوهش های شما به بار نشسته، چه نتیجه ای حاصل شد؟ خلاصه فهمیدید داروهایی هومیوپاتی چگونه بر بدن اثر می گذارند؟

از یافته های پیشین در این زمینه می توان چنین نتیجه گرفت که داروهای هومیوپاتی حاوی نانوساختارها هستند. این نانوساختارها در حالت عادی امواج الکترومغناطیس تولید نمی کنند بلکه اگر در محیطی که امواج الکترومغناطیس مناسبی را تولید کند،قرار گیرند، این امواج الکترومغناطیس را تولید می کنند. به عبارت دیگر امواج الکترومغناطیس محیط خارجی، باعث تحریک این نانوساختارها برای تولید امواج الکترومغناطیس توسط خودشان می شود.

براساس مدل ما، مهم ترین عامل اثرات درمانی داروهای هومیوپاتی ایجاد رزونانس بین امواج الکترومغناطیس فرد بیمار و امواج الکترومغناطیس تولید شده توسط نانوساختارهای موجود در داروهای هومیوپاتی است. هنگامی که رزونانس اتفاق افتاد، نورون های حسی خاصی که در فرد بیمار به علت شرایط غیرفیزیولوژیک حساس شده اند، تحریک شده و به تحریک مکانیسم های تنظیمی متفاوتی از جمله مسیرهای ضددرد و مسیر ضدالتهابی و در نهایت به بهبودی بیمار منجر می شود.

● روش شما برای انجام این پژوهش چه بوده است؟

همان طور که گفتم تا به امروز مطالعات فراوانی در این زمینه صورت گرفته و اطلاعات خیلی خوبی گردآوری شده؛ اطلاعاتی که در مدل ارائه شده توسط ما به طور منطقی کنار هم قرار گرفته است. به عنوان مثال تحقیقاتی که به بررسی مواد موثر در تولید داروهای هومیوپاتی پرداخته بود یا تحقیقات دیگری که در آن ثابت شده بود داروهای هومیوپاتی توانایی تحریک گیرنده های سطح سلول را دارند. علاوه بر این ایده دخالت رزونانس الکترومغناطیسی در مکانیسم عمل داروهای هومیوپاتی نیز مطرح شده بود.

پایان نامه دوره دکتری تخصصی بنده نیز که در دانشگاه تربیت مدرس زیر نظر پروفسور زهیر محمدحسن صورت گرفت نشان دهنده اثر حرارت ملایم پس از سوختگی بر کاهش آسیب ناشی از سوختگی و برخی از مکانیسم های نوروایمونولوژیک دخیل در این فرآیند بود که در حقیقت ایده اصلی اش را از هومیوپاتی گرفته بود. طبیعی است منظور من از مدل ارائه شده برای مکانیسم عمل داروهای هومیوپاتی، مدلی منطقی و علمی است وگرنه افراد زیادی بوده اند که صرفا براساس تخیلاتشان و بدون استنادات علمی به ارائه نظریه و مدل در این زمینه پرداخته بودند و به همین دلیل هیچ مرجع معتبر علمی حاضر به چاپ نظریه آنها نشده بود.

فرانک فراهانی جم