شقاق مقعد چیست؟ علل ابتلا به آن و روش های درمانی کدامند؟

شقاق مقعد پارگی کوچکی در پوست پوشاننده مقعد است که ممکن است در زمان دفع مدفوع خشک و سفت شکل بگیرد. یبوست شایع‌ترین دلیل شکل گیری شقاق مقعد است.

احساس درد هنگام اجابت مزاج سخت و درد شدید که پس از آن ادامه می یابد شایع‌ترین نشانه های شقاق مقعد هستند. نشستن برای افراد مبتلا به شقاق مقعد می تواند بسیار دردناک باشد.

امکان مشاهده چند قطره خون در کاسه توالت یا هنگام پاکسازی ناحیه مقعد وجود دارد. در نوزادان مبتلا به شقاق مقعد، ممکن است خون در پوشک دیده شود.

تشخیص شقاق مقعد از طریق بررسی مقعد صورت می گیرد و به طور معمول به آزمایش دیگری نیاز نیست. درمان این شرایط نیز شامل مصرف مایعات بیشتر و دنبال کردن یک رژیم غذایی با فیبر بالا می شود. نرم کننده های مدفوع، مکمل های فیبر و مسهل ها ممکن است تجویز شوند. عمل جراحی نیز تنها در شرایط مد نظر قرار می گیرد که رژیم غذایی و داروها در درمان شقاق مقعد ناموفق باشند.

چه چیزی موجب شکل گیری شقاق مقعد می شود؟

کانال مقعد آخرین بخش از روده بزرگ و مسیر دسترسی به محیط خارج از بدن است. این کانال بسیار کوچک است – تقریبا دو تا پنج سانتیمتر طول دارد – و دارای دو ماهیچه مدور است که به کنترل عبور مدفوع کمک می کنند. اسفنکتر داخلی مقعد یک عضله با قابلیت کنترل ارادی نیست و همواره منقبض است تا به جلوگیری از نشت مدفوع کمک کند. اما اسفنکتر خارجی مقعد یک عضله با قابلیت کنترل ارادی است.

شقاق مقعد به عنوان یک پارگی در پوست پوششی کانال مقعد یا آسیب مقعد و کانال مقعد تعریف می شود. آسیب به طور معمول در زمان اجابت مزاج یا هنگام ابتلا به یبوست رخ می دهد.

شقاق مقعد حاد به عنوان پارگی در لایه سطحی پوست تعریف می شود. در صورتی که لایه سطحی پوست بهبود نیابد، شقاق مقعد مزمن با گذشت زمان شکل می گیرد. در این حالت پارگی هر چه بیشتر عمیق‌تر شده و به بخش مخاطی یا بافتی که مرز عضله اسفنکتر داخلی مقعد را مشخص می کند، می رسد.

شقاق مقعد در نوزادان

وقوع شقاق مقعد در نوزادان شایع است و شایع‌ترین دلیل وجود خون در پوشک نوزاد محسوب می شود. دلیل اصلی شکل گیری شقاق مقعد در نوزادان عبور مدفوع سفت و سخت است. نوزاد ممکن است هنگام دفع مدفوع سفت بی قراری از خود نشان داده و گریه کند و امکان دارد چند قطره خون در پوشک دیده شود. در این شرایط خون با مدفوع مخلوط نیست.

مشاهده خون در مدفوع یا پوشک نوزاد نباید نادیده گرفته شود زیرا شقاق مقعد تنها دلیل این مساله محسوب نمی شود و بر همین اساس مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق شرایط ضروری است.

نشانه ها و علائم شقاق مقعد

درد شدید هنگام اجابت مزاج که به دنبال آن دردی مداوم شکل می گیرد نشانه کلاسیک یک شقاق مقعد است. یک دور باطل یبوست موجب درد می شود که عضلات اسفنکتر مقعد را دچار اسپاسم می کند. این شرایط درد و اسپاسم های بیشتر را موجب می شود که اجابت مزاج را دشوارتر ساخته و وضعیت یبوست وخیم‌تر می شود. افراد مبتلا به شقاق مقعد هنگام نشستن نیز درد بیشتری را احساس می کنند.

همچنین، ممکن است چند قطره خون در کاسه توالت یا هنگام پاکسازی ناحیه مقعد دیده شوند، اما خونریزی شدید به طور معمول رخ نمی دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

مشاهده خون در مدفوع هیچگاه وضعیتی عادی محسوب نمی شود و در صورت مشاهده هر گونه خونریزی باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کرد. خونریزی در نتیجه شقاق مقعد اندک است و به طور معمول شامل چند قطره می شود. خون با مدفوع ترکیب نشده است.

اگر میزان خونریزی زیاد است و بیمار از احساس سبکی سر، تنگی نفس، یا درد شکمی شکایت می کند در کوتاه‌ترین زمیان ممکن باید به پزشک مراجعه کرد.

درد ناشی از شقاق مقعد شدید است و از این رو مراجعه به پزشک و مشورت درباره استفاده از مسکن ها منطقی است.

روش تشخیص شقاق مقعد

تشخیص شقاق مقعد با دریافت سابقه موارد شکایت بیمار و یک معاینه جسمانی صورت می گیرد. سابقه یبوست که با دفع مدفوع دردناک و پس از آن احساس درد در ناحیه مقعد دنبال شده است اغلب برای تشخیص اولیه کافی هستند.

معاینه جسمانی به طور معمول بررسی ناحیه مقعد و جستجو برای شکاف یا پارگی در پوست اطراف مقعد را شامل می شود. با توجه به میزان درد و ناراحتی ممکن است معاینه رکتومی صورت بگیرد که شامل ورود یک انگشت به رکتوم برای بررسی ناهنجاری ها و وجود خون در مدفوع می شود.

اگر پارگی مشاهده نشود و همچنان درباره تشخیص بیماری شک وجود داشته باشد، ممکن است سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر در نظر گرفته شود. به طور معمول از پماد لیدوکائین برای کاهش ناراحتی هنگام انجام این کار استفاده می شود.

به آزمایش خون یا تصویربرداری پرتو اکس نیازی نیست.

شقاق مقعد که به واسطه یبوست شکل گرفته است به طور معمول در خط میانی یافت می شود. اگر پارگی در کناره ها شکل گرفته است، بیماری های دیگر از جمله بیماری کرون، عفونت HIV، و سرطان ممکن است عامل آن باشند.

درمان خانگی شقاق مقعد

درمان های اولیه برای شقاق مقعد که اغلب موفقیت آمیز هستند بر اساس نرم‌تر کردن مدفوع، عبور راحت‌تر آن و پیشگیری از یبوست شکل گرفته اند. در همین راستا، نوشیدن مایعات بیشتر و مصرف مواد غذایی با محتوای فیبر بالا توصیه می شود. گاهی اوقات ممکن است استفاده از مسهل ها برای بهبود اجابت مزاج مد نظر قرار بگیرد، اما استفاده بلند مدت از آنها همواره مناسب نیست.

دومین رویکرد برای درمان شامل کاهش اسپاسم اسفنکتر مقعد می شود. اغلب کاری که باید انجام دهید نشستن در وان آب گرم است که به آرامش عضلات کمک می کند. پمادهایی نیز در دسترس هستند و اگر درمان های پایه ناموفق باشند ممکن است برای کمک به کاهش اسپاسم اسفنکتر تجویز شوند.

مصرف دارو برای درمان شقاق مقعد

داروهای مورد استفاده در درمان شقاق مقعد به دو گروه تقسیم می شوند:

داروهای کنترل کننده یبوست

مکمل های فیبر

نرم کننده های مدفوع

مسهل ها

داروهای کنترل کننده اسپاسم عضله اسفنکتر مقعد

پماد مقعدی نیتروگلیسیرین

تزریقات بوتاکس به اسفنکتر داخلی مقعد که موجب فلج شدن عضله تا سه ماه می شود و در صورت عدم موفقیت روش های درمانی مرسوم یا در صورت درد پایدار مد نظر قرار می گیرد.

عمل جراحی برای شقاق مقعد

عمل جراحی روش درمانی دیگری است که برای شقاق مقعد مزمن و به طور بالقوه برای شقاق مقعد حاد که پس از گذشت یک ماه از درمان بهبود نیافته است در نظر گرفته می شود.

درد ناشی از شقاق مقعد تقریبا بلافاصله پس از انجام عمل جراحی از بین می رود. استفاده از مسهل ها و نرم کننده های مدفوع ممکن است برای چند روز پس از انجام عمل جراحی توصیه شوند. یک رژیم غذایی با محتوای فیبر بالا توصیه ای همیشگی برای پیشگیری از عود شقاق مقعد است.

منبع: عصر ایران