پای ضربدری یکی از شایع ترین عارضه های مفصلی در میان کودکان است که با کمی دقت در نحوه راه رفتن و نشست و برخاست کردن فرزندتان می توانید آن را تشخیص دهید. اگر این عارضه در سنین پایین تشخیص داده شود به راحتی قابل درمان خواهد بود. سعی کنید این عارضه را با روش های حرکتی مناسب از بین ببرید و از پیشرفت آن در فرزندتان پیشگیری کنید. چون می تواند مشکلات فراوانی در بزرگسالی برای آن ها به وجود بیاورد.

پای (زانوی) ضربدری چیست؟

پای ضربدری در حقیقت انحراف به خارج مفصل زانو به علل مختلف می باشد که شایع­ترین علت آن وراثتی است. این اختلال سبب آسیب به زانو در بزرگسالی و در نهایت به علت تغییر در توزیع وزن بدن سبب ایجاد مشکل در سایر مفاصل می شود. پا ضربدری، به حالتی گفته می شود که درآن زاویه بالای ساق پا به طرف داخل میباشد و زانوها درتماس با یکدیگر قرار می گیرند و مچ ها ازهم دور می شوند.
پا و زانو ضربدری خوش خیم در کودکان در سنین سه تا پنج سالگی شایع است.  زانوی ضربدری (والگوس زانو) در این کودکان غالباً با کف پای صاف همراه است و می توان این حالت را با کفش طبی اصلاح کرد، در اکثر موارد این تغییر شکل تا شش سالگی اصلاح می گردد. البته بهتر است که یک بررسی از جهت اینکه بیماری خاصی وجود ندارد به عمل آید.

علائم و نشانه پای ضربدری

  • دور شدن قوزک داخلی از یکدیگر
  •  کوتاهی تاندون آشیل
  •  سائیده شدن زانو ها به یکدیگر به هنگام راه رفتن
  •  خستگی زود رس به هنگام راه رفتن و دویدن ناشی از زانوی ضربدری
  •  درد پشت ساق و جلوی ران
  •  سائیدگی بیش از حد کناره داخلی کفش
  •  راه رفتن با پاهای چرخیده به خارج و گاه به طور عکس راه رفتن با پای چرخیده به داخل

تشخیص پای ضربدری

ممکن است  کودک شما برای تشخیص بهتر علت ایجاد زانوی ضربدری به عکس برداری بوسیله اشعه ایکس نیاز داشته باشد.روش دقیق اندازه گیری اختلال های زانو ضربدری از طریق اندازه گیری زاویه رانی- درشت نی (Tibial Femoral Angle) بر روی عکس های X-ray گرفته شده از پا امکان پذیر می باشد.

تشخیص  پای ضربدری با چسبانیدن زانوها به هم، فاصله بین دو قوزک پا وجود دارد و بدیهی است که تشخیص دقیق بوسیله پزشک متخصص و تائید آن توسط سیستم­های ارزیابی بیومکانیکال می­باشد. ارزیابی بیومکانیکال پا در مرکز درمانی شرکت تولید تجهیزات ارتوپدی فنی R&R (کلینیک امید) انجام می شود.

عوارض پای ضربدری

-تغییر محل مرکز ثقل(پایین می آید)
-کوتاهی قد
-تغییر الگوی راه رفتن
-آرتروز زودرس زانو (به علت فشارهای مضاعفی که در ناحیه زانو، به مفصل)
-ایجاد تغییر شکل در وضعیت پا و سائیده شدن زانوها به یکدیگر به هنگام راه رفتن
-افزایش آسیب پذیری مفصل زانو
-درد در ناحیه خارجی زانو
-درد در قسمت داخلی زانو به علت کشش بافت های نرم
– تمایل کشکک ها به سمت خارج و در رفتگی مکرر کشکک
-کوتاهی تاندون آشیل
-خستگی زودرس
-بروز عوامل ثانویه مانند عارضه ی کف پای صاف
-ایجاد تغییر شکل در پنجه پاها
-ایجاد ظاهر ناخوشایند در پاها
-ناتوانی در راه رفتن در مراحل پیشرفته

درمان زانو و پای ضربدری در کودکان 

علت پای ضربدری

نوزادان به خاطر وضعیت فشردگی آن ها در رحم مادر با پای پرانتزی به دنیا می آیند. پاهای کودک با آغاز راه رفتن  قوی تر می شوند و زانو ها به سمت داخل حرکت می کنند(در حدود 12 تا 18 ماهگی). اما در بعضی کودکان در 33 سالگی، پاها بیش از اندازه به سمت داخل ( وضعیت ضربدری) می شوند. در این زمان موقع ایستادن کودک، زانوها با یکدیگر تماس داشته، اما قوزک ها از یکدیگر جدا هستند.

کجی زانو در کودکان سالم تا سن زیر 6تا7 سال رایج است این به این دلیل است که وزن آنها برروی ناحیه خارجی مفصل زانو ایجاد میشود و این یکی ازمراحل رشد طبیعی کودکان است برای درمان زانو ضربدری در اکثر موارد بدون هیچ گونه مراجعه به پزشک و خود به خود اصلاح می شود اما در صورتیکه کجی زانو خودبه خود اصلاح نشد و فاصله بین مچ پاهاابیشتراز100 سانتیمتر باشد و زانوها نامتقارن باشد کودک با مشکل درروند رشد مواجه است .

پای ضربدری می تواند در نتیجه مشکلات یا بیماری های خاص همچون موارد زیر ایجاد شود:

–    نرمی استخوان براثرکمبود ویتامین دی دربدن

–    شرایط کبود سایر موادغذایی مانند ویتامین سی

–    عوامل نادر ژنتیکی مانند ابتلا به سندروم کوهن

–    وارد شدن آسیب به استخوان ساق پا (در این حالت فقط یک پا دچار خم یا انحنا می شود)

–    اضافه وزن یا چاقی

–    دربزرگسالان کجی استخوان می تواند بر اثر هرگونه صدمه مانند شکستگی  مچ پا و بیماری هایی مانند آرتروز استخوان یا روماتیسم ایجاد شود.

 درمان پای ضربدری

  1. دارو
  2. فیزیوتراپی و ورزش
  3. زانو بند
  4. کفی طبی
  5. جراحی

حرکت های کششی یک بخش مهم از درمان پای ضربدری است. هنگامی که یک مفصل در تمام مواقع در موقعیت نامناسب قرار داشته باشد، ساختارهای خاص آن کوتاه و سفت می شوند. سفتی مفاصل و عضلات می تواند باعث ایجاد مشکل در بازپروری و تقویت نواحی تحت درمان شود.

ورزش مناسب برای پای ضربدری

1- لیفت پای صاف

به پشت بر روی زمین دراز کشیده و یک پای خود را صاف کنید. در این حالت زانوی دیگر شما باید خم بوده و کف پا بر روی زمین قرار داشته باشد. عضلات ران پای صاف خود را سفت کرده و در حدود یک فوت پا را از زمین بلند نماید. این وضعیت را برای پنج ثانیه حفظ کنید. در این حالت می بایست عضلات کمر در حالت ریلکس قرار داشته باشد و نباید دردی در ناحیه کمر احساس شود. این حرکت را با هر دو پا حداقل دو بار تکرار نمایید. این تمرین بطور خاص برای عضله چهار سر جلوی ران در نظر گرفته شده که می تواند به حمایت از مفاصل زانو کمک موثر نماید.

2- اسکات دیوار

در حالت ایستاده پشت خود را بر روی دیوار قرار داده و پاشنه پاها را به مقدار کافی از دیوار فاصله دهید. به این ترتیب هنگامی که کمر خود را بر روی دیوار به پایین در حالت اسکات حرکت می دهید، زانوها در یک خط با انگشتان پا قرار می گیرد. در این حالت پاها می بایست به میزان عرض شانه فاصله داشته و حرکت اسکات می بایست تا رسیدن به زاویه ۹۰ درجه و نه پایین تر ادامه داده شود. عضلات شکم خود را برای انجام این حرکت تا حدودی جمع کنید و این وضعیت را برای ۵ تا ۱۰ ثانیه حفظ نمایید. به تدریج با افزایش قدرت عضلات می توانید طول مدت باقی ماندن در این وضعیت را افزایش دهید.

3- خم کردن عضله زرد پی

پشت یک صندلی را با دست خود گرفته و وزن بدن را بر روی یک پا قرار دهید. پای دیگر را خم کرده تا فقط از محل انگشتان بر روی زمین باشد. با استفاده از عضله زرد پی پاشنه پای خود را به سمت باسن بلند کنید. پای خود را در این حالت برای حدود ۵ ثانیه نگه دارید و سپس آن را پایین بیاورید. این حرکت را ۱۰ بار برای هر پا تکرار نمایید. با انجام این حرکت به صورت کنترل شده، شما می توانید از عضلات زردپی به جای نیروی حرکت آنی برای این تمرین استفاده نمایید.

4- پرس زانو

بر روی زمین یا یک نیمکت نشسته و یک پای خود را در جلوی بدن صاف کنید و یک حوله لوله شده در زیر زانوی پای خود قرار دهید. عضله چهار سر ران را در پایی که حوله زیر زانوی آن قرار دارد، جمع کنید و حوله را به سمت زمین با فشار زانوی خود فشار دهید. این وضعیت را برای سه ثانیه حفظ کنید و سپس به حالت اولیه باز گردید. این حرکت را ۱۰ بار با هر دو پا تکرار نمایید.

از مهمترین هشدارهای فیزیوتراپیست ها در این زمینه دریافت کافی ویتامین دی توسط کودکان است. با قرارگرفتن در معرض نور خورشید نیز می توانید باعث تقویت استخوان بندی کودکتان شوید. کج بودن زانو در فرزندتان را جدی بگیرید وهرچه زودتر به فکر برطرف کردن این عارضه باشید. در صورتی که این بیماری در بدن فرزندتان پیشرفت پیدا کند خطرات جبران ناپذیری برای وی دربرخواهد داشت.


بیشتر بخوانید:

نشستن ضربدری چه عوارض زیان آوری دارد

روانشناسی ضربدری نشستن


-گرد آوری و تدوین: نرگس فردوس فرد

-هرگونه استفاده با درج نام دکتر سلام مجاز می باشد.