آیا واقعا زنان هم عقیم می شوند؟ شاید خیلی از افراد فکر می کنند عقیم شدن صرفا مخصوص آقایان است و مربوط به وجود مشکل یا اختلالاتی در بیضه ها می باشد. ولی این چنین نیست. عقیم بودن یعنی فردی که توانایی باروری را ندارد و زنان هم از این قاعده مستثنی نیستند. بله، زنان هم می توانند عقیم شوند.
آمار تعداد عقیم در ایران
هشت درصد زوج های ایرانی نابارور هستند یا به عبارتی میتوانم بگویم از هر 10 زوج، یکی از آنها دچار ناباروری هست.
نسبت مردان عقیم به زنان عقیم
ناباروری در زنان و مردان، در تمام جوامع بشری، به نسبت مساوی می باشد.
علل عقیم شدن زنان
الف) عقیم بودن زنان و عدم تخمک گذاری موفق
ناهنجاری های مربوط به تخمک گذاری معمولاً رایج ترین دلیل ناباروری در زنان است و 30% ناباروری در زنان ازاین ناهنجاری ها نشئت می گیرد. خوشبختانه تقریباً 70% از این ناهنجاری ها را می توان با استفاده از داروهایی نظیر کلومیفن و منوگون یا رپرونکس درمان کرد.
دلایل ناهنجاری های موجود در تخمک گذاری
1) مشکلات هورمونی
مشکلات هورمونی شایع ترین دلایل برای عدم تخمک گذاری خوب هستند. روند تخمک گذاری به تعادل پیچیده ای که باید میان هورمون ها و فعل و انفعالات آنها برقرار شود بستگی دارد و هرگونه اختلال در این روند می تواند مانع تخمک گذاری شود.
دلایل ایحاد مشکلات هورمونی
- عدم موفقیت در تولید تخمک های رسیده
تقریباً در 50% از موارد عدم تخمک گذاری، تخمدانها قادر به تولید فولیکولهای نرمال نیستند تا تخمک بتواند درون آنها رشد بیابد و برسد. اگر تخمک ها نارس باشند تخمک گذاری به ندرت انجام می شود و شانس باروری تقریباً به صفر می رسد.
سندروم تخمدان پلی کیستیک رایج ترین دلیل برای بروز این مشکل است که علائمی از قبیل آمنوره (فقدان قائدگی)، هیرسوتیسم(hirsutism) ، عدم تخمک گذاری و ناباروری دارد. این سندروم با کاهش تولید FSH و سطح نرمال یا بیش از حدLH، استروژن و تستسترون تشخیص داده می شود. فرضیه موجود فعلی این است که سطح کاهش یافته FSH باعث رشد فولیکول های نارس می شوند.
- نقص در عملکرد هیپوتالاموس
هیپوتالاموس قسمتی از مغز است که مسئول ارسال سیگنال به غده هیپوفیز می باشد و محرک های هورمونی را در قالب FSH و LH برای کمک به رشد تخمک ها به تخمدان ها می فرستد. اگر هیپوتالاموس نتواند این فرآیند را به درستی انجام دهد تخمک ها رشد نخواهند کرد و این در 20% موارد دلیل عدم تخمک گذاری مناسب است.
- نقص در عملکرد غده هیپوفیز
مسئولیت غده هیپوفیز تولید و ترشح FSH و LH است. اگر این دو هورمون به مقدار کم یا زیاد تولید شوند، تخمدان ها قادر به تخمک گذاری مناسب نخواهند بود. این ناهنجاری ممکن است به علت صدمات فیزیکی، تومور یا عدم توازن شیمیایی در غده هیپوفیز ایجاد شود.
2) تخمدان آسیب دیده
صدمات فیزیکی وارده به تخمدان ها می تواند موجب عدم موفقیت در تخمک گذاری گردد. برای مثال انجام اعمال جراحی وسیع و متعدد برای برداشتن کیست های تخمدانی ممکن است باعث شود کپسول تخمدان آسیب ببیند، به طوری که فولیکول ها نتوانند به خوبی رشد یابند و تخمک گذاری انجام نشود. عفونت هم می تواند چنین اثری یجاد نماید.
3) یائسگی پیش از موعد
این مورد جزو دلایل نادری است که موجب عدم تخمک گذاری می شود و البته توضیح مشخصی برای آن وجود ندارد. د
4) مشکلات مربوط به فولیکول ها
«سندروم پاره نشدن فولیکول ها» در زنانی رخ می دهد که فولیکول های نرمالی تولید می کنند که حاوی تخمک نیز می باشد،با این حال فولیکول ها قادر به پاره شدن نیستند. بنابراین تخمک درون تخمدان باقی می ماند و تخمک گذاری به درستی انجام نمی شود.
ب) عقیم بودن زنان و عملکرد ضعیف لوله های فالوپ
تقریباً 25%از زوج هایی که ناباروری دارند به عارضه های مربوط به لوله های فالوپ مبتلا هستند. این عارضه دامنه گسترده ای دارد که از چسبندگی های مختصر تا انسداد کامل لوله ها امتداد می یابد. درمان عارضه های مربوط به لوله فالوپ اغلب عمل جراحی است، که معمولاً در قالب جراحی میکروسکوپی و لیزر انجام می شوند.
دلایل عملکرد ضعیف لوله های فالوپ
- عفونت
- بیماری های شکمی (رایج ترین این بیماری ها آپاندیس و کولیت)
- جراحی های گذشته
- حاملگی خارج از رحم
- مشکلات مادرزادی
پ) عقیم بودن زنان و اندومتریوز
تقریباً 10% از زوج هایی که به ناباروری دچارند از مشکل اندومتریوز رنج می برند. درزنانی که به اندومتریوز مبتلا هستند شانس باروری با افزایش ضخامت جداره رحم که اندومتر نامیده می شود کاهش می یابد. رشد و افزایش ضخامت اندومتر فقط درون رحم اتفاق نمی افتد، بلکه در سایر نقاط حفره شکمی مانند لوله های فالوپ، تخمدان ها و ناحیه لگنی نیز اتفاق می افتد. درمان و تشخیص این بیماری فقط از طریق انجام لاپراسکوپی تشخیصی میسر است، لاپراسکوپی تشخیصی در واقع روشی است برای مشاهده مستقیم رحم، لوله های فالوپ و حفره لگنی.
علائم اندومتریوز
- قائدگی های شدید دردناک و طولانی
- احساس نیاز ناگهانی به دفع ادرار
- خونریزی از مقعد
- لکه بینی پیش از موعد قائدگی
با این حال گاهی هیچ علائمی وجود ندارد.
ت) عقیم بودن زنان و عوامل دیگر
دست کم 10% از موارد ناباروری در زنان به علت داشتن رحم غیر طبیعی رخ می دهد. شرایطی از قبیل فیبروم، پلیپ و آدنومیوزیس می توانند موجب انسداد لوله های فالوپ و رحم شوند.
تقریباً علت ناباروری 3% از زوج هایی که با مشکل ناباروری مواجه هستند، مایع مخاطی گردن رحم زن است. این مایع باید غلظت خاصی داشته و به لحاظ کمی به اندازه ای باشد که اسپرم بتواند درون آن به راحتی شناور شود. رایج ترین دلیل برای بروز مشکلات مربوط به این مایع مخاطی، عدم تعادل هورمونی است، یعنی استروژن خیلی پایین و یا پروژسترون خیلی بالا.
پیشگیری از عقیم شدن:
بیشتر عواملی که باعث عقیم شدن زنان می شود را توضیح دادیم و راهکاری که می توان در درمان آنها کمک کننده باشد را مورد بررسی قرار دادیم. دیدید که بیشتر این مشکلات با استفاده از دانش پزشکی قابل درمان است . در ادامه به بررسی چند عاملی که بستگی به زندگی روزانه ی شما و مراقبت های خودتان دارد مورد بررسی قرار می گیرد.
1- رژیم غذایی و ورزش
عملکرد بهینه دستگاه تناسلی مستلزم داشتن رژیم غذایی و سطح مناسب فعالیت بدنی است. زنانی که کمبود یا اضافه وزن فاحش دارند معمولاً در بارداری دچار مشکل هستند.
2- سیگار نکشیدن خود و همسرتان
مطالعات نشان می دهد که مصرف سیگار مقدار اسپرم را کاهش و نتیجتاً شانس ناباروری، زایمان زودتر از موعد، و تولد نوزادانی با وزن پایین را افزایش می دهد. چنانچه زوجین هر دو سیگار مصرف کنند، شانس باروری در هر سیکل، چه به روش طبیعی و چه از طریق آی.وی.اف به یک سوم کاهش می یابد.
3- جلوگیری از مصرف الکل
4- جلوگیری از مصرف مواد مخدر
عقیم شدن خانم ها با موی گربه
شاید شما هم تا به حال شنیده باشید که نگهداری حیوانات خانگی بخصوص گربه، می تواند در عقیم شدن زنان، سهم بسزایی داشته باشد. آیا براستی چنین است؟
جالب است بدانید بر خلاف تصور عامیانه رایج، نوازش گربه حتی در صورت ابتلای حیوان به توکسوپلاسموز، سبب ایجاد بیماری در انسان نمی شود ، زیرا حتی در این حالت نیز انگل تنها از طریق مدفوع حیوان (آن هم در دوره زمانی محدود) دفع می شود . در بررسی هایی که بر روی موی گربه های مبتلا به توکسوپلاسموز روده ای (که انگل را دفع می کنند) انجام شده است ، مشخص شده موی این گربه ها آلوده به این انگل نبوده است. ارتباط مستقیم با مدفوع گربه در دوران بارداری سبب سقط و برای بیماران دارای نقص سیستم ایمنی خطرناک می باشد.
گرد آوری تدوین فرزانه پاشایی
هرگونه استفاده با درج نام دکتر سلام مجاز می باشد.