بدون شک شنیدن صدای گریه نوزادان زمانی که به آن ها واکسن تزریق می شود، برای همه ی افراد به خصوص والدین آن ها موضوعی زجر آور و ناراحت کننده است. اما از آنجایی که بدن نوزادان در برابر بیماری های مختلف ضعیف است، به هیچ عنوان نباید واکسیناسیون ها را به تاخیر انداخت و یا فراموش کرد. ممکن است بسیاری از پدر و مادرها به درستی ندانند که هر واکسنی باید در چه سنی و برای مقابله با کدام بیماری ها به فرزندشان تزریق شود. ما در این مطلب قصد داریم اطلاعات جامعی در مورد زمانبندی واکسیناسیون نوزادان و دلیل تزریق آن ها در اختیار شما قرار دهیم. با دکتر سلام همراه باشید.
واکسن های ضروری و اولیه ای که تزریق آن ها برای تمام نوزادان الزامی است:
1- بدو تولد:
واکسن سل (ب.ث.ژ)، واکسن سه‌گانه (دیفتری، کزاز، سیه‌سرفه)
2- دو ماهگی:
پنج‌گانه (دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت ب، هموفیلوس پنومونیه)- قطره خوراکی فلج اطفال
3- چهار ماهگی:
پنج‌گانه (دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت ب، هموفیلوس پنومونیه) – قطره خوراکی فلج اطفال-فلج اطفال تزریقی
4- شش ماهگی:
پنج‌گانه (دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت ب، هموفیلوس پنومونیه) – فلج اطفال
5- دوازده ماهگی:
MMR برای (سرخک، سرخجه و اوریون )
6- هجده ماهگی:
سه‌گانه- فلج اطفال-MMR
7- شش سالگی:
سه‌گانه- فلج اطفال
در این قسمت به بیان دلایل تزریق هر کدام از این واکسن ها، عارضه های ناشی از تزریق واکسن ها و راه هایی برای پیشگیری از این عارضه های بپردازیم.
واكسن ب ث ژ:
واكسن ب.ث.ژ فرآورده‌ای است كه برای پیشگیری از بیماری سل به كار می‌رود.در برنامه كشوری واكسیناسیون، این واكسن برای تمامی نوزادان در بدو تولد و به صورت داخل جلدی (با استفاده از سرنگ‌های انسولین) در محل بازوی نوزادان تزریق میشود. به دنبال تزریق این واكسن در بدن،دستگاه ایمنی به كار می‌افتد و میكروب ضعیف شده را شناسایی و علیه آن تولید پادتن می‌كند تا در صورت ورود میكروب سل انسانی، مقاومت ایجاد شده باشد.
عارضه های ناشی از واکسن ب ث ژ
پس از تزریق در محل مذكور، در تعدادی از افراد ظرف ۲ تا ۳ هفته بعد ازتزریق، واكنش‌های دستگاه ایمنی از جمله قرمزی، تورم و حتی زخم و خروج چرك از محل تزریق بروز می‌كند.
همچنین ممكن است تورم غدد لنفاوی زیربغل نیز به‌وجود بیاید. در صورت بروز هرگونه عارضه باید به پزشك معالج و نزدیك‌ترین مركز بهداشتی درمانی در مجاورت محل سكونت خود مراجعه كنید.
اگر تزریق واكسن ب.ث.ژ، در ناحیه مورد نظر (یعنی بازوی نوزاد) انجام شد اما واكنشی دیده نشد یا اثر زخم (اسكار) در محل تزریق بجا نماند،نیاز به تزریق مجدد این واكسن نیست.
جلوگیری از عفونت محل واکسن
برای جلوگیری از عفونت محل واکسن، مادر باید لباس های کودک خود را زود به زود عوض نماید و او را حمام کند. در هنگام حمام کردن دستور خاصی وجود ندارد، ولی از دست زدن به محل واکسن باید خودداری شود و ترتیبی داده شود که کودک نتواند محل واکسن را بخاراند.
واكسن سه گانه:
این سه واکسن مخلوطی از سم تغییر شکل یافتۀ (توکسوئید) دیفتری، کزاز و میکروب کشته شدۀ سیاه سرفه می باشد و در یک آمپول تهیه شده و در قسمت جلو و طرفی ران در عضلۀ کودک تزریق می گردد.
عوارض واکسن سه گانه
بعد از تزریق واکسن سه گانه ممکن است بلافاصله یا در خلال 24 ساعت بعد، کودک دچارتب مختصری شود یا ناآرامی کند که با دادن استامینوفن پس از یکی دو روز بهبود می یابد.
اگر بعد از تزریق واکسن سه گانه، کودک دچار تب شدید 40.5 درجۀ سانتیگراد شود یا در خلال 48 ساعت بعد از تزریق، کودک بیش از سه ساعت گریۀ شدید و مداوم کند یا دچار تشنج یا شوک (بی حالی شدید) شود، در نوبت های بعدی باید به جای واکسن سه گانه، واکسن دو گانه که بدون واکسن سیاه سرفه است به او تزریق گردد.
چون عوارض عصبی مانند تشنج، تب و علائم موضعی که بعد از تزریق واکسن سه گانه به وجود می اید، به واکسن سیاه سرفه نسبت داده می شود، در سال های اخیر واکسن سیاه سرفه که بدون سلول میکروب سیاه سرفه است تهیه شده و در کشورهای مختلف به کار برده می شود.
زمان انجام واکسن سه گانه
امروزه توصیه می شود که در اولین یادآوری در سن 12 تا 15 ماهگی و دومین یادآوری در 4 تا 6 سالگی، از مخلوط این سه نوع واکسن (توکسوئید دیفتری، کزاز و واکسن سیاه سرفه بدون میکروب) استفاده گردد.
تاخیر در تزریق واکسن در زمان مناسب:
اگر تزریق واکسن های چند نوبتی مانند واکسن سه گانه به عللی مانند بیماری کودک یا مسافرت، در موقع خود انجام نگیرد و به تعویق بیفتد، بعداً در هر موقع می توان واکسن عقب افتاده را تزریق کرد و واکسیناسیون کودک را ادامه داد و کامل کرد و احتیاج به از سر گرفتن واکسن نیست. سرماخوردگی خفیف کودک یا شل بودن مدفوع او مانعی برای تزریق واکسن و یا واکسن های عقب افتادۀ کودک نیست و می توان تزریق کرد.
قطره فلج اطفال (خوراكي):
فلج اطفال يك بيماري حاد ويروسي است كه مي تواند منجر به فلج دائم دسته اي از عضلات بدن شود. براي جلوگيري از اين بيماري ناتوان كننده و سخت، بهترين راه واكسيناسيون است. واكسن به صورت قطره خوراكي و با استفاده از ويروس ضعيف شده ساخته شده است.
واكسن دو گانه اطفال:
اين واكسن شبيه به واكسن دوگانه* بزرگسالان است و فرق آن مقدار بيشتر واكسن ديفتري است.
* ۱۶-۱۴ سالگی :
دوگانه(دیفتری ، کزاز) ویژه بزرگسالان Td
واكسن MMR (سرخك، سرخجه،اوريون):
علائم بيماري سرخك عبارتند از: تب بالا و چند روزه، آب ريزش بيني، التهاب ملتحمه چشم و جوشهائي كه بعد از شروع تب ظاهر مي شوند. التهاب پرده مغز، التهاب گوش مياني و برونشيت ممكن است در ادامه علائم سرخك ظاهر شوند. در بعضي از كشورها ميزان مرگ ومير به 10% مبتلايان مي رسد. سرخجه نيز با بثورات جلدي همراه است و علائم آن نظير تب و سرفه، خفيف تر از سرخك بوده و بيماري خطرناكي نيست. خطر اين بيماري مربوط به خانم هاي باردار است كه در صورت ابتلا، احتمال نقص مادرزادي در كودك زياد است.
واكسن هپاتيت:
واکسن هپاتیت ب از اوایل دهه 1980 در استرالیا مورد استفاده قرار گرفته است و واکسیناسیون بهترین روش پیشگیری از این بیماری است.
واکسن هپاتیت ب به تمام نوزادان در بدو تولد داده میشود تا:
- از پخش بیماری از مادر آلوده به نوزادش جلوگیری شود. بعضی وقت ها مادر ممکن است نداند که بیماری را دارد؛
- از پخش بیماری در ماه های اول از افراد آلوده ای که در همان منزل زندگی میکنند یا کسان دیگری که ممکن است آلوده باشند جلوگیری شود.
زمانبندی واکسیناسیون هپاتیت ب :
توصیه میشود که نوزاد شما یک نوبت واکسن هپاتیت ب در زمان تولد یا در هفت روز اول زندگیش و پس از آن سه نوبت در سنین 6 هفتگی، 4 و 6 ماهگی این واکسن را دریافت میکند.
ایمنی واکسن هپاتیت ب
تجربه گسترده ای نشان میدهد که واکسن هپاتیت ب امن است و نوزادان به خوبی آن را تحمل میکنند. معمولترین عوارض جنبی واکسن ناچیزند و شامل قرمزی و تورم در محل تزریق میباشد. واکسن هپاتیت ب تأثیری بر شیردهی ندارد.
بروز تب بعد از واکسیناسیون
اغلب مادران زمانی که بعد از تزریق واکسن فرزندشان دچار تب می شود، دست و پای خود را گم می کنند. اما در واقع بروز تب پس از واکسیناسیون در کودکان موضوعی طبیعی است.
برای بهبودی هر چه زودتر تب بعد از واکسناسیون توصیه می شود، بعد از هر واکسیناسیون، روز اول کمپرس با حوله سرد و روز دوم کمپرس با حوله گرم روی جای واکسن بگذارید. در صورتی که درد و تورم و تب برای دو تا سه روز ادامه داشت ، توصیه می شود از قطره استامینوفن استفاده کنید.
بروز تب ناشی از واکسن 12 ماهگی و 18 ماهگی
بعد از واکسن 12 ماهگی، علائم تب بعد از 1 تا 2 هفته در کودک بروز میکند.
بعد از واکسن 18 ماهگی 2 تا 3 روز اول تب در کودک بروز میکند و همچنین بعد از 1 تا 2 هفته ممکن است دوباره تب داشه باشد. اگر پس از یک تا دو هفته علائم آبریزش بینی، تب، ورم گلو و مخصوصا ضایعات پوستی به صورت دانه‌های ریز همراه با تب بروز کرد،باید به مرکز بهداشت مراجعه شود چون ممکن است کودک مشکوک به بیماری سرخجه باشد.
اقدامات لازم در صورت بالا بودن درجه تب نوزاد بعد از واکسیناسیون
مادران نباید به هیچ وجه تب کودک پس از واکسن زدن را سرسری بگیرند چون ممکن است،اکسیژن به مغز او نرسد و کودک تشنج کند. بر همین اساس « مادران بچه‌هایی که درجه تبشان بالا می‌رود و به حد خطرناک می‌رسد باید هرچه زودتر به پزشک متخصص مراجعه کنند. چون ممکن است اکسیژن کافی به مغز بچه نرسد و او تشنج کند. به همین دلیل ما در این موارد برای کنترل تب کودک شربت استامینوفن تجویز می‌کنیم که هر 6 ساعت یک‌بار این دارو باید به کودک داده شود.
نکاتی درباره ی واکسیناسیون
در موارد استثنایی ممکن است تزریق واکسن به کودک مجاز نباشد، مانند اختلال در سیستم ایمنی که در این حالت با تشخیص پزشک یا واکسن تزریق نمی شود و یا واکسن مخصوص تزریق می شود.
- بعد از تزریق واکسن برخی کودکان ممکن است تب کنند و یا ناراحت گردند.
- در مورد نوزادان نارس و وزن کمتر از 2 کیلوگرم، برنامه واکسن هپاتیت B باید در چهار نوبت: بدو تولد، یک ماهگی، دو ماهگی و شش ماهگی انجام گیرد.
- بعد از سن 14 تا 16 سالگی، هر 10 سال باید واکسن دیفتری، کزاز ویژه بزرگسالان تزریق شود
بازنویسی و تدوین: مهدیه انیسی
هرگونه استفاده با درج نام دکتر سلام مجاز است
