بطور کلی دارو هایی را که اثر رخوت آور و همچنین خواب آلودگی، بی حالی و یا بی هوشی دارند را آرام بخش می نامند. دارو های آرام بخش به منظور های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرند؛ از استفاده های متفاوت برای درمان استرس و بیماری های روانی گرفته تا تسکین درد بیماری های جسمی و یا بی هوشی در عمل های جراحی؛ در این مطلب قصد معرفی برخی از مهم ترین آرام بخش های وریدی را داریم. در ادامه با دکتر سلام همراه باشید.
دارو های آرام بخش انواع متفاوتی دارند که با توجه به نیاز بیمار توسط پزشک معالج تجویز می شوند؛ این دارو ها در دز های مختلفی وجود دارند که دز های کم اثر کوتاه مدت و کمتری دارد و در دز های بالا تاثیر این دارو ها بیشتر است. اما باید توجه داشت که در صورت استفاده نادرست از دز های بالا خطر بروز کما و همچنین مرگ وجود دارد. همچنین بروز اعتیاد در اثر مصرف این دارو ها از عوارض جدی آنها به شمار می آید.
استفاده از پروپوفول
پروپوفول شایعترین داروی تجویزی جهت القاء بیهوشی می باشد. بعلاوه در حین نگهداری بیهوشی استفاده می شود و یک انتخاب شایع برای آرامبخشی در اتاق عمل و در واحد مراقبت ویژه (ICU) است. به دلیل مناسب بودن این محلول برای رشد باکتری ها باید مراقب عفونی شدن دارو بود و روشهای استریل را به دقت در نظر گرفت
فارماکوکنیتیک
پروپوفل در کبد متابولیزه می شود. البته ریه ها نیز نقش مهمی در متابولیسم خارج کبدی دارو دارند. به دلیل پاکسازی بالای پروپوفل بیداری (ریکاوری) از آن سریعتر بوده و نسبت به تیوپنتال گیجی و خماری پس از آن بوجود می آید. بیداری معمولا8-10 دقیقه بعد از القاء با پروپوفول اتفاق می افتد.
فارماکودینامیک
مکانیسم فرضی عملکرد پروپوفل از طریق تقویت جریان کلرید توسط کمپلکس گیرنده نوع Aگاماآمینوبوتیریک اسید (GABA A) می باشد.
سیستم اعصاب مرکزی
در سیستم اعصاب مرکزی(CNS) پروپوفول به عنوان خواب آور عمل کرده و هیچگونه اثر ضد دردی ندارد. این دارو جریان خون مغز- میزان متابولیسم مغزی اکسیژن (CMR O2)را کاهش می دهد و باعث کاهش ICP می شود. فشار داخل چشمی نیز کاهش می یابد.
سیستم قلبی- عروقی
در مقایسه با سایر داروهای القاء بیهوشی پروپوفل بیشترین کاهش فشار خون را ایجاد می کند این افت فشار خون در مواردی که حجم داخل عروقی کاهش یافته (خونریزی ها و…) بیماران مسن و تزریق سریع دارو شدیدتر است.
اثرات سیستم تنفسی
پروپوفل تضعیف کننده قوی تنفسی(دپرسان) بوده و باعث آپنه می شود.
موارد استفاده
1- القاء بیهوشی- نگهداری بیهوشی
جهت القاء بیهوشی با دوز 1-2 mg/kg استفاده می شود که در صورت استفاده قبلی از بنزودیازپین ها و مخدرها دوز مورد نیاز کاهش می یابد. دادن دوز القاء جلوی تغییرات شدید همودینامیک را می گیرد.
2- میتوان از پروپوفل در ترکیب با هوشبرتبخیری N2O و مخدرها استفاده نمود. آرام بخشی نیز به طور رایجی با انفوزیون پروپوفل 25-75µ/kg/min به دست می آید.
چون پروپوفل اثر تضعیف کننده تنفسی دارد تنها توسط افراد ماهر در اداره را ه هوایی باید مورد استفاده قرار گیرد.
استفاده از باربیتورات ها
قبل از ارائه پروپوفل باربیتورات ها( تیوپنتال و متوهگزیتال) شایعترین داروهای مورد استفاده برای القاء بودند. محلول درست کرده تیوپنتال و متوهگزیتال قلیایی10بوده که باعث می شود مانع از رشد باکتری ها گردیده و طول عمر دارو افزایش پیدا می کند.
فارماکوکنیتیک
باربیتورات ها(بجز فنوباربیتال)تحت متابولیسم کبدی قرار می گیرند و متابولیت هایشان از طریق ادرار دفع می شوند .
متوهگزیتال سریعتراز تیوپنتال متابولیزه شده و بنابراین نیمه عمر کوتاهتری دارد.
فارماکودینامیک
مکانیسم اثر باربیتورات ها احتمالا از طریق تشدید واسطه های عصبی مهاری و نیز مهار هدایت های تحریکی است.
اثرات روی سیستم قلبی- عروقی
تجویز باربیتورات ها منجر به کاهش متوسط در فشار خون می گردد. (به میزان کمتر از پروپوفل). این افت فشار به دلیل گشاد شدن عروق محیطی است.
اثر بر روی سیستم تنفسی
باربیتورات ها تضعیف کننده تنفس می باشند. معمولا تیو پنتال و متو هگزیتال با دوز القاء منجر به آپنه می شوند.
با تیو پنتال رفلکسهای راه هوایی و سرفه شدید نیست. (در حد پروپوفل نیست)
تزریق زیر جلدی : تحریک شدید موضعی – به همین دلیل بهتر است از غلظت های پایین تر مثل مثل تیوپنتال %2.5استفاده کنیم.
گاهی آزاد سازی هیستامین با تزریق باربیتورات ها دیده می شود اما واکنش آلرژیک شدید نادر است.
القاء بیهوشی: تزریق تیوپنتال (3-5mg / kg) طی کمتر از 30ثانیه بیهوشی(عدم هوشیاری) را ایجاد می کند.
محافظت عصبی
استفاده از بنزودیازپین ها (BNZ)
ازجمله این داروها می توان به دیازپام- میدازولام- لورازپام اشاره نمود.
فارماکوکنیتیک
این داروها حلالیت بالایی در چربی داشته به سرعت وارد CNS می شوند و اثر آنها سریع است. متابولیسم این داروها در کبد صورت می گیرد.
فارماکودینامیک
بنزودیازپین ها از طریق گیرنده های GABA اثر کرده باغث تحریک پذیری می گردند. به دلیل همین موضوع در گذشته نام این گیرنده ها را گیرنده های بنزودیازپینی گذاشته بودند.
تمایل میدازولام به گیرنده های مذکور دوبرابر دیازپام بوده که این موضوع با (Potency) قدرت دارو متناسب است.
دستگاه قلبی- عروقی
میدازولام وقتی جهت القاء بیهوشی بکار می رود نسبت به دیازپام کاهش بیشتری را در فشار خون ایجاد می کنند که این اتفاق در بیماران هیپوولمیک شدیدتر است.
اثرات سیستم تنفسی
بنزودیازپینها تضعیف اندکی در تهویه ایجاد می کنند.
موارد مصرف
- دارو درمانی پیش از عمل
- آرامبخشی
- القاء بیهوشی
- قطع تشنج
اگر تاخیر بیدارشدن بیمار به دلیل BNZ باشد ممکن است اثر BNZ را با فلومازنیل (8-15µ/kg) برطرف نمود. میدازولام به میزان(1-2mg) وریدی برای پره مدیکاسیون و آرامبخشی حین بیهوشی مفید است میدازولام در مقایسه با دیازپام شروع اثر سریعتر- فراموشی شدیدترو آرامبخشی پس از عمل کمتری ایجاد می کند. می توان بیهوشی را با تجویز میدازولام القاء نمود که البته به ندرت به کار می رود. که اشکال آن تاخیر در بیدار شدن بیمار از بیهوشی است.
استفاده از کتامین
ازمشتقات فن سیکلیدین است و به علت ایجاد بی دردی با بقیه هوشبرهای داخل وریدی متفاوت است. به دلیل اثرات روانی ناخوشایند استفاده از کتامین کاهش یافته هر چند بی دردی حاصل از آن همراه با سرکوب تنفسی اندکش مطلوب است.
فارماکوکنیتیک
حلالیت کتامین در چربی بالاست که باعث اثر سریع آن می شود. متابولیسم آن کبدی است.
فارماکودینامیک
اگربه تنهایی تجویز شود اثر فراموش دهنده آن همانند BNZ ها کامل نیست یا اینکه بیشتر رفلکس های راه هوایی باقی می مانند اما نباید تصور کرد که بیمار قادر به محافظت از راه هوایی خود است. اغلب چشم های بیمار باز است. مردمک نیمه گشاده بوده و نیستاگموس وجود دارد و ترشح بزاق و اشک افزایش می یابد.
اثزات قلبی- عروقی
کتامین فشار خون را افزایش می دهد وضربان قلب و برون ده قلب را از طریق تحریک سمپاتیک افزایش می دهد این اثرات تحریک قلبی همیشه مفید نیست. اما در بیماران بدحال که دچار کاهش فشار خون هستند می تواند مفید باشد.
اثرات سیستم تنفسی
به نظر نمی رسد که کتامین دپرسیون تنفسی قابل توجهی ایجاد کند. اما ممکن است با تجویز سریع دوز بالای کتامین برای القاء بیهوشی هیپوونتیلاسیون و گهگاه آپنه بروز کند.
اثر بیدردی- تحریک سیستم عصبی سمپاتیک- گشاد کننده برونش- تضعیف تنفسی اندک
راه های متنوع تجویز: وریدی- عضلانی- خوراکی- اپیدورال- مقعدی
القاء بیهوشی
برای القائ بیهوشی کتامین با دوز 1-2mg / kg(وریدی) یا 8-5mg/kg (عضلانی) استفاده می شود.
بی دردی
نمی توان از دوز پایین کتامین(0.2-0.8mg / kg) برای ایجاد بی دردی حین بیحسی ناحیه ای استفاده نمود.
برخی از دارو های آرام بخش عمل اختصاصی دارند! به این معنی که استفاده از آنها برای موارد خاصی صورت می پذیرد به همین سبب لازم است تا اطلاعاتی را در این زمینه داشته باشید. در این قسمت برخی از این دارو ها را معرفی خواهیم کرد.
آرام بخش های مفید برای دل درد و معده درد
۱-هیوسین
طریقه تزریق:عضلانی(IM) و وریدی(IV)
این دارو برای دل درد از جمله دیس منوره یا درد قاعدگی استفاده می شود.عوارض این دارو خشکی دهان، تاری دید و دو بینی است.
۲- دی سیکلومین
طریقه ی تزریق:فقط IM
۳- سایمتیدین:
طریقه تزریق: IM و IV. اما هیچگاه به صورت مستقیم وریدی نمیزنیم و آن را به صورت انفوزین (داخل سرمی) به بیمار تزریق می کنیم.
۴- رانیتیدین:
طریقه تزریق: IM و IV. اما تزریق وریدی آن ممکن است باعث تاکی کاردی ا همان افزایش ضربان قلب شود.
آرام بخش های مفید برای تهوع و سرگیجه
۱- متوکلوپرامید یا پلازین
طریقه تزریق: IM و IV
عوارض: ممکن است بیمار دچار بی قراری چرخش چشم به سقف، لرزش شدید، سفتی اندام و گردن شود.اگر بیماری دچار این حالت شد با تزریق دیازپام یا بی پیریدین عوارض جانبی دارو از بین می رود.
B6-2
طریقه تزریق: IM و IV
۳-پرومتازین
عوارض احتمالی: افت فشار خون و خواب آلودگی
۴- اوندانسترون(Ondansetro)
طریقه تزریق: IV داخل رگ یا سرم
آرام بخش ها و کورتن های ضد حساسیت
۱-دگزامتازون
طریقه تزریق: تزریق عضلانی و تزریق وریدی.اما وریدی مستقیم داخل رگ نمیزینیم چون گر گرفتگی شدیدی می دهد به خاطر همین این دارو را انفوزیون می کنیم.
۲-بتامتازون
این دارو دو نوع شیری و معمولی دارد. که معمولی آن به صورت عضلانی و وریدی و شیری آن به صورت عضلانی تزریق می شود.
۳ -هیدروکورتیزون:
طریقه تزریق: عضلانی و وریدی
۴- کلورفنیرامین(Chlorpheniramin)
طریقه تزریق: تزریق عضلانی
۵- کلماستین
طریقه تزریق: عضلانی
۶- متیل پردنیزولون
طریقه تزریق:عضلانی
این داروها برای نیش حشرات مثل زنبور، هزارپا، عقرب هم استفاده می شود.
مسکن ها
۱- دهیدرواورگوتامین: این دارو برای میگرن و سردرد استفاده می شود و به صورت عضلانی تزریق می شود.
۲-دیکلوفناک:تزریق به صورت عضلانی
۳-دگزامتازون: تزریق به صورت عضلانی
۴- ترامادول: تزریق به صورت عضلانی
۵- رباکسین یا متوکاربامول: این دارو برای گرفتگی عضلانی، کمردرد و اسپاسم عضلانی استفاده می شود.
۶- بتامتازون: تزریق به صورت وریدی و عضلانی
۷- دیازپام : این دارو آرام بخش است و فقط به صورت عضلانی تزریق می شود چون در تزریق وریدی آن احتمال آپنه وجود دارد.
لازم به ذکر است که مصرف هیچگونه مسکنی بدون تجویز پزشک معالج مجاز نیست. حتی در برخی کشور های جهان مصرف بدون مجوز و نسخه پزشک این دارو ها جرم محسوب می شود و شامل جزای کیفری خواهد شد.
در این باره بیشتر بخوانید: از خواص آرام بخشی این گل بهره بگیرید
تدوین و گردآوری: حسن جوانبخت
هرگونه استفاده با درج نام دکتر سلام و لینک دهی مستقیم مجاز است
