در این بخش به تعریف غده تیروئید(Thyroid)، علل، راه های پیشگیری و درمان بیماری های مربوط به غده ی تیروئید می پردازیم. غده ی تیروئید غده ی درون ریز سیری شکلی است که در جلوی گلو و روی نای،پایین تر از حنجره قرار دارد. کلمه ی تیروئید از کلمه ی یونانی تیروس به معنی سپر گرفته شده است.غده تیروئید شامل دو لوب و یک قسمت میانی بنام تنگه می باشد و وزن متوسط آن درحدود ۲۰ تا ۲۵ گرم است.
شایع ترین مشکلاتی که تیروئید را تحت تاثیر قرار می‌دهند
از جمله شایعترین مشکلاتی که تیروئید را تحت تاثیر قرار می دهند می توان به مواردی همچون؛ کم کاری تیروئید ( هایپوتیروئیدی )، پرکاری تیروئید ( هایپرتیروئیدی )، بزرگی غده ی تیروئید ( گواتر )، توده های تیروئید،سرطان تیروئیدو التهاب تیروئید ( تیروئیدیت ) اشاره کرد.
منظور از کم کاری تیروئید چیست و چه علائمی دارد؟
وقتی غده ی تیروئید کمتر از حد طبیعی فعالیت کند، یا از بدو تولد ناقص شکل گرفته باشد، یا به وسیله جراحی کل تیروئید یا قسمتی از آن برداشته شده باشد، و یا ید کافی در رژیم غذایی موجود نباشد دیگر نمی‌تواند هورمون کافی تولید کند و به این حالت کم کاری تیروئید(هیپوتیروئیدیسم)گفته می‌شود.یکی از شایعترین علل کم کاری تیروئید یک بیماری خود ایمنی است که به آن بیماری هاشیموتو گفته می‌شود.در این بیماری به تدریج پادتن‌هایی علیه تیروئید ساخته می‌شودکه تیروئید را تخریب می‌کند و توانایی تولید هورمون را از بین می‌برد.
علائم کم کاری تیروئید معمولا در اثر کاهش متابولیسم بدن ایجاد می‌شود و ممکن است شامل خستگی، افزایش وزن و افسردگی باشد. کم کاری تیروئید کودکان، ممکن است کاهش رشد، عقب افتادگی ذهنی و یا هر دو را به دنبال داشته باشد. هیپوتیروئیدیسم در افراد بالغ ممکن است سبب کمبود انرژی، خشکی پوست و افزایش وزن شود.
عواملی که موجب شده امروزه مشکلات تیروئید گسترش یابد
1. استرس: استرس به هر شکل اعم از جسمی، عاطفی، اقتصادی، زندگی در شهرهای شلوغ و پر سر و صدا و غیره باعث بهم خوردن توازن مواد معدنی در بدن و تعادل تیروئید می شود. هرگاه شخصی تحت استرس قرار می گیرد غدد آدرنال (فوق کلیوی) به کمک بدن شتافته و با تولید هورمون های مختلف به بدن کمک می کند تا از حالت فشار و استرس خارج شود به همین دلیل ممکن است شما بارها هنگام استرس دردی در ناحیه کلیه ها احساس کرده باشید، این امر موجب مصرف مقدار زیادی عنصر روی و منیزیوم توسط بدن می گردد، استمرار استرس موجب مصرف بیشتر و در نهایت تخلیه ذخایر روی، منیزیوم و برخی دیگر از ویتامین ها و مواد معدنی و به هم خوردن توازن آن ها در بدن می گردد. بسیاری از مواد معدنی که هنگام استرس از بدن فرد حذف می شوند برای فعالیت صحیح غده تیروئید مورد نیاز می باشند.
2. وجود مواد و عناصر تداخل کننده با عملکرد عنصر ید: امروزه در آب و مواد غذایی، هالوژن ها مانند فلوریدها، کلریدها، برمیدها به فراوانی وجود دارند که می توانند جایگزین ید در تیروئید شوند. این مواد با جذب و متابولیزم ید تداخل دارند و وقتی آن ها جایگزین ید در بدن شوند، غده تیروئید دچار اختلال در فعالیت می شود.
3. ازدیاد مس و جیوه در بدن: امروزه تقریباً اکثر افراد دارای مس و جیوه مازاد در بدنشان به خاطر آلودگی محیط زیست می باشند. این دو عنصر با عناصری مثل روی، سلنیوم و منگنز که تیروئید جهت فعالیت خود به آن ها نیاز دارد تداخل عملکرد دارند، مس عنصر ضروری برای سلامت انسان است اما ازدیاد آن موجب اختلال در عملکرد غده تیروئید می شود، غده تیروئید نسبت به مس بسیار حساس است. بخشی از آن به این دلیل است که تیروئید به آسانی توسط سیستم اعصاب سمپاتیک تحت تاثیر قرار می گیرد. مشکلاتی از قبیل کم کاری یا پرکاری تیروئید رابطه مستقیم با عدم تعادل مس در بدن دارند.
جیوه نیز از طریق مواد مصرفی در پر کرده دندان ها (آمالگام)، خوردن بیش از حد ماهی و سایر آبزیان وارد بدن انسان شده و باعث ایجاد اختلال در عملکرد بخش های مختلف بدن مانند کبد، غده تیروئید و… می شود، بسیاری از بیماری دیگر مانند ام اس نیز رابطه مستقیم با ازدیاد جیوه در بدن دارند.
4. کمبود مواد معدنی و ویتامین ها به دلیل تغذیه نادرست و کاهش کیفیت مواد غذایی: مردم به علت مشغله و نوع زندگی تمایل بیشتری به خوردن غذاهای فست فود و آماده دارند. معمولاً این غذاها دارای کالری زیاد و فاقد مواد مغذی به اندازه کافی هستند، همچنین کاهش کیفیت مواد غذایی به دلیل استفاده از هورمون ها برای پروار کردن دام ها و طیور و روش های رویش سریع در پرورش میوه ها و سایر مواد غذایی، سبب تهی شدن آن ها از مواد معدنی و ویتامین ها شده است. کمبود مواد معدنی مانند روی، ید، سلنیوم، منگنز، ویتامین سی و ویتامین های گروه B در فعالیت این غده ایجاد اختلال می نمایند، میزان کافی تمامی این عناصر در بدن برای عملکرد صحیح غده تیروئید لازم می باشند.
5. عفونت و سرطان ها در بدن نیز فعالیت غده تیروئید را تحت تاثیر قرار می دهند.
چه عواملی موجب بروز گواتر می شوند و چه علائمی دارد؟
گواتر یکی از بیماری های شایع است که به ویژه در نوجوانان ( سنین مدرسه ) از شیوع بالایی برخوردار است. گواتر در دختران جوان و در افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می کنند شایع تر است. گاهی دیده شده است میزان شیوع گواتر در خانم ها ۸ برابر آقایان است .عواملی که باعث بروز بیماری گواتر می شوند عبارتند از: ارث، کمبود ید در مواد غذایى، مصرف بیش از اندازه غذاهایى مانند شلغم، کلم، گل کلم، کاساوا، چغندر و علل ناشناخته دیگر. گواترها به انواع گوناگونى تقسیم بندى مى شوند که عبارتند از گواترفامیلى، گواتر بومى ( ساده )، گواتر تک گیر، گواتر چندندولى. گواتر در جلو گردن و در داخل غده تیرویید ایجاد مى شود. غده تیروئید از دو قطعه تشکیل شده است که در جلوى ناى و حنجره قرار مى گیرد. بزرگى خوش خیم غده تیرویید که سبب افزایش حجم آن مى شود و مانند غده بزرگى در زیر گلو و گردن پدیدار مى شود، گواتر نامیده مى شود این غده درد ندارد و نام فارسى آن « غمباد » است.
اما علائم گواتر، وجود توده اى درناحیه قدامى گردن که بیمار یا اطرافیان بیمار و یا پزشک آن را مشاهده مى کنند. گاهى سیاهرگ هاى گردن بزرگتر مى شود و هرگاه درد ناگهانى و سریع گواتر ایجاد شود یعنى اینکه در گواتر خونریزى ایجاد شده است و گاهى نیز هیچ علامتى در فردى که گواتر دارد مشاهده نمى شود و گاه در گواترهاى ندولى ساده و غیر سمى، پس از چند سال تغییراتى ایجاد مى شود که به پرکارى غده تیروئید منجر شده و باعث نارسایى قلبى و سایر اختلالات خطرناک مى گردد.
به منظور پیشگیری از بیماری گواتر و در صورت ابتلاء، چه توصیه ای می شود؟
جهت پیشگیرى از مبتلا شدن به گواتر توصیه مى شود، از غذاهاى حاوى ید بیشتر استفاده کنید و از مصرف نمک ید دار نیز غافل نباشید، اگر در مناطق کوهستانى و ارتفاعات بیشترى از سطح دریا زندگى مى کنید، پس نیاز بیشترى به ید خوراکى دارید. همچنین از مصرف بیش از حد سبزیجاتی مانند، شلغم، کلم و کاهو نیز بپرهیزید.
اما در صورت داشتن گواترهاى ساده و معمولى، مصرف قرص هاى لووتیروکسین و یا قرص تیروئید که به راحتى در دسترس است و در ایران توسط پزشکان توصیه و تجویز مى شود. در صورتى که مشکوک به گواتر و یا ندول در تیروئید شده باشید انجام معاینه بالینى و آزمایشات تیروئیدى و احتمالا اسکن تیروئید و یا سونوگرافى و یابیوپسى توسط پزشک ضرورت می یابد و سپس به درمان با قرص و ید رادیواکتیو و یا جراحی گواتر تشویق می شوید. توصیه ی مهم این که ، طبیعی بودن تست های تیروئید در آزمایش خون دلیلی بر نداشتن گواتر نیست و با این حالت یو تیروئید گفته می شود و در صورت لزوم گرفتن اسکن تیروئید بسیار ضروری است.
این مطلب اختصاصی مجله پزشکی دکتر سلام است و استفاده از آن در سایت ها و یا نشریات فقط با ذکر منبع مجاز می باشد.
