کم خونی مشکل بسیاری از بانوان جوان و همچنین کودکان و نوجوانان است ؛برخی از علائم کم خونی در بدن :رنگ پریدگی پوست،خستگی و بی حالی ،سردرد ،حالت تهوع و .. می باشد که می توانیم برای درمان ان ازخوراکیهای طبیعی نیز استفاده کنیم.
1. کم خونی فقر آهن و رابطه آن با مس: مس برای تبدیل آهن از فرم Ferric به فرم Ferrous و همچنین برای داخل شدن آهن در مولکول هموگلوبین و برای تولید آن احتیاج است، وقتی میزان مس در بدن در سطح متعادل نباشد سبب ایجاد اختلال در این چرخه می شود. به عبارتی فرد واقعاً دچار کمبود آهن نمی باشد بلکه مس زیاد باعث اختلال در نقش آهن شده، این نوع کم خونی در زنان جوان و کودکان بسیار شایع است گرچه هر فردی می تواند به آن مبتلا شود. این نوع کم خونی که به خاطر ازدیاد مس می باشد در آزمایش خون کاملاً شبیه حالتی است که فرد دچار کمبود آهن است، اما علت و نوع درمان آن کاملاً متفاوت بوده و معمولاً با خوردن قرص آهن بطور کامل رفع نمی شود و مصرف قرص آهن در خیلی از افراد باعث ازدیاد آهن و مشکلات مربوط به آن می شود.
معمولاً افراد به اندازه کافی آهن از طریق مواد غذایی دریافت می کنند و غیر از موارد نادر کسی نیاز به مکمل آهن ندارد، امروزه ازدیاد آهن که یکی از عوارض آن کبد چرب می باشد به یک بیماری شایع تبدیل شده که در اثر استفاده از مکمل های آهن و یا مولتی ویتامین های آهن دار بوجود می آید.
کم خونی فقر ویتامین B12: این نوع کم خونی در افراد مسن تر و گیاه خواران شایع است. معمولاً افراد با افزایش سن با کاهش جذب ویتامین B12 از طریق سیستم گوارش مواجه می شوند. این یک مشکل بسیار جدی در افراد مسن بخصوص بالای 60 سال می باشد. ویتامین B12 در منابع حیوانی مانند تخم مرغ و گوشت یافت می شود و افراد گیاه خوار نیز بیشتر در معرض این نوع کم خونی می باشند. عوارض این نوع کم خونی بسیار شدید و گاهی کشنده است از جمله تخریب دائم مغز، گیجی، از دست دادن حافظه، جنون و حتی مرگ را می توان نام برد، البته با تشخیص به موقع پزشک و با تزریق این ویتامین به راحتی قابل درمان است.
کم خونی به خاطر وجود فلزات سمی بویژه سرب: مسمومیت با سرب نیز می تواند یکی از عوامل کم خونی و سایر بیماری های خونی باشد، معمولاً در شهرهای صنعتی و آلوده به خاطر وجود سرب زیاد در هوا بسیار شایع است. متأسفانه آزمایش های دقیقی برای تشخیص مسمومیت با سرب وجود ندارد چون این فلز معمولاً در مغز استخوان و بافت های غیر قابل دسترس بدن رسوب و نفوذ می کند.
کم خونی به خاطر کمبود ویتامین ها:
1. کمبود ویتامین C باعث کاهش جذب آهن از طریق سیستم گوارش شده و می تواند سبب بروز کم خونی فقر آهن شود
2. کمبود ویتامین E می تواند ثبات غشای سلولی گلبول های قرمز خون را کاهش و باعث کوتاه شدن عمر آن ها گردد که سبب بروز کم خونی می شود.
3. کمبود و ازدیاد مس در بدن می تواند در ورود آهن به هموگلوبین ایجاد اختلال و سبب بروز کم خونی شود.
4. کمبود روی می تواند باعث ازدیاد مس در بدن و مشکلات ذکر شده گردد.
5. کمبود ویتامین های گروه B مثل فولیک اسید، B6 و به ندرت B2 و B5 نیز می تواند باعث کاهش تولید گلبول های قرمز گردند.
سایر علت های کم خونی:
داروها و کم خونی: این یک حالت بسیار شایع دیگر از کم خونی و به خاطر خون ریزی داخلی و بیشتر هم از ناحیه معده است و معمولاً در افراد مسن تر که برای دردهای خود از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین، ایروفن، ژلوفن و غیره استفاده می کنند دیده می شود. این داروها باعث تخریب جداره معده شده که موجب خونریزی داخلی می شود در برخی از موارد حتی باعث مرگ می گردد این نوع کم خونی معمولاً با قطع داروها ذکر شده از بین می رود. توصیه می کنیم هیچ گاه برای دراز مدت از آسپرین و سایر داروهای ذکر شده استفاده ننمایید.
عفونت در بدن: برخی از عفونت ها در بدن باعث ایجاد کم خونی می شوند طی یک مکانیزم جالب بدن جلوی ورود آهن به جریان خون را می گیرد چون آهن باعث کمک به رشد برخی از باکتری ها در بدن می شود. زمانی که عفونت از بدن شخص دفع شود این نوع کم خونی نیز از بین می رود.
انگل ها: برخی از انگل ها با چسبیدن به جداره روده و مکیدن خون باعث ایجاد کم خونی می گردند.
سرطان ها و کم خونی: سرطان باعث توسعه شبکه رگ های خونی در بدن انسان شده که این شبکات گاهی دچار پارگی و خونریزی می شوند و سبب از دست رفتن خون و بروز کم خونی می گردند.
مسمومیت با مواد شیمیایی: قرار گرفتن در معرض آفت کش ها و سایر مواد شیمیایی سبب بروز کم خونی می شود. این سموم معمولاً مغز استخوان که محل تولید گلبول های قرمز می باشد را تحت تأثیر قرار داده و باعث افزایش خطر ابتلا به انواع بیماری های خونی می شوند.
سلول های داسی شکل و تالاسمی: معمولا علت ژنتیکی دارد.
درمان های ساده به شیوه طبّ سنّتی
۱- قبل از هر چیز، نسبت به رفع و درمان علل ایجاد کم خونی که در ابتدای مقاله ذکر شد؛ اقدام کنید. اکثر مواقع، این اقدام، به تنهایی برای درمان کم خونی کفایت می کند.
۲- یک میخ آهنی یا یک نعل اسب آهنی را به هنگام پخت غذاهای آبکی داخل ظرف غذا بیاندازید تا در طول مدت طبخ غذا، مقادیر فراوانی آهن یونیزه و قابل جذب را در غذا آزاد کند. البتّه و به طور مشخّص، منظور ما قطعه آهنی است که چکش کاری شده و داخل کوره رفته باشد؛ اینچنین قطعه آهنی، به راحتی و در مقادیر فراوان، آهن یونیزه آماده جذب آزاد می کند. در آهنگری های قدیمی، یافتن چنین چیزی کاری ساده است. فراموش نکنید که میخ های فولادی موجود در ابزارفروشی ها، برای این کار مناسب نیستند. یک راه مناسب دیگر آن است که این قطعه آهن را روی شعله اجاق گاز قرار دهید تا کاملاً سرخ شود و سپس آن را در ظرف آبی بیاندازید. با چند بار تکرار این عمل، ظرف آب تبدیل به یک منبع سرشار از آهن یونیزه خواهد شد که به راحتی می توانید از آن به خصوص برای رفع کم خونی کودکان استفاده کنید.
این کار بسیار ساده و ارزان، برای درمان کم خونی فقر آهن کاملا مؤثر است و در عین حال، عوارض ناشی از مصرف داروهای حاوی آهن، مثل عدم تحمّل گوارشی و مانند آنها را به دنبال ندارد. مزیّت دیگر این کار این است که چون همه اعضای خانواده از این غذا استفاده می کنند؛ کم خونی های پنهان و تشخیص داده نشده در دیگر اعضای خانواده نیز، خود به خود درمان می شود. برای اطمینان قلبی از اثربخشی این روش، می توانید مدّتی بدون اطّلاع اعضای خانواده نسبت به این کار اقدام کنید؛ پس ازمدّتی نه چندان طولانی، شاهد افزایش نشاط و تحرّک در بین آنها خواهید بود. اگر احیانا با این کار طعم یا مزّه غذا عوض می شود؛ مدّت زمان جوشیدن آهن را کم کنید و آن را در حدّی تنظیم کنید که با عدم تغییر طعم و رنگ غذا، بتوانید این کار را ادامه دهید. با توجّه به این که با شرایط فعلی زندگی، همه ما، تقریبا همیشه در معرض ابتلا به کم خونی هستیم؛ سعی کنید که این عمل را به صورت یک عادت تغذیه ای درآورید؛ البتّه فراموش نکنید که هنگام کشیدن غذا، میخ یا نعل را از آن خارج کنید!
پیشینیان ما به سادگی این مشکل را حل کرده بودند. به این ترتیب که غذا را در ظروف مسی طبخ می کردند و برای هم زدن آن هم از ملاقه ای آهنی(معروف به حسوم) استفاده می کردند و جالب این که در فواصل هم زدن غذا، می گذاشتند ملاقه داخل غذا معلّق بماند؛ به این ترتیب، غذایی طبخ می شد که حاوی مقادیر کافی مس و آهن بود که هر دوی آنها از عوامل مؤثّر در خونسازی هستند. استفاده از ظروف چدنی برای طبخ غذا نیز به دلیل آزاد کردن مقادیر زیادی آهن، همان خاصیت را داشت، تا آن جا که خانواده هایی که عادت به استفاده از ظروف چدنی دارند؛ تقریبا هیچ گاه دچار این مشکل نمی شوند. بنابراین توصیه ما به همه خانواده ها این است که برای جلوگیری و درمان کم خونی و داشتن خانواده ای پرانرژی و نشاط، از این ظروف برای طبخ غذا استفاده کنند. در آینده ای نزدیک و در مقاله ای مفصّل، به معرّفی انواع ظروف مفید و مضرّ برای طبخ غذا خواهیم پرداخت.
۳- در بین غذاهای مختلف، بهترین غذاها برای خونسازی، گوشت و عسل هستند. بهترین گوشت، گوشت گوسفند و شتر است. از گوشت گاو و گوساله، مرغ ماشینی و ماهی، توقع چندانی نداشته باشید. بهترین حالت برای استفاده از گوشت در افراد کم خون، حالت کبابی و پس از آن پختن در شیشه و پختن در شیر است. اگر علاقه ای به این روش ها ندارید، از روش های دیگر استفاده کنید، ولی سراغ سرخ کردن گوشت نروید.
و امّا عسل:
تکلیف عسل روشن است. به هر شکل که مایلید آن را در برنامه غذایی روزمره خود بگنجانید امّا خوردن آب عسل، در بین سایر روش ها ارجح است برای خوردن آب عسل دو شیوه را پیشنهاد می کنیم:
الف- مقدار دلخواهی عسل را در آب حل کنید(حدّاقل یک قاشق غذاخوری در یک لیوان آب). سپس مقداری آب لیموترش تازه(و نه آبلیمو) به آن اضافه کنید و پس از خنک شدن آن در یخچال( و نه خنک کردن آن با یخ) این نوشیدنی بسیار گوارا و لذیذ را به آرامی و جرعه جرعه میل نمایید. این نحوه استفاده از عسل که در روایات وارد شده از حضرات معصومین، علیهم السّلام به عنوان شربت عسل از آن یاد شده است در رفع طیف وسیعی از مشکلات ازجمله کم خونی، خستگی های مزمن و کمبود انرژی، انواع مشکلات گوارشی، درمان بیماری های عفونی، بهبود سینوزیت، کمک به تحمّل بهتر روزه داری و … بسیار مؤثّر است. توصیه اینجانب به تمام افراد سالم و بیمار آن است که از این نوشیدنی شفابخش غافل نشوید. آب لیموترش تازه علاوه بر ایجاد طعمی بسیار دلنشین، دارای خواصّ دارویی فراوانی بوده ضمن جلوگیری از ترش شدن محلول آب عسل، با ایجاد تعادل نسبی در طبع نوشیدنی، باعث می شود که تقریبا تمامی افراد با هر مزاجی قادر به استفاده از این دارو باشند. توصیه ما به افراد کم خون آن است که روزی دو یا سه لیوان از این شربت گوارا را نوش جان کنند و در مدّت کوتاهی شاهد آثار شفابخش آن باشند.
ب- یک روش بسیار مؤثّر در درمان کم خونی آن است که یک قسمت عسل را با پنج تا هفت قسمت آب و چند قطعه دارچین نکوبیده، آرام بجوشانیم تا آب آن نصف شود و روزی دو سه لیوان مصرف کنیم. این نوشیدنی به ویژه در درمان کم خونی افراد بلغمی(افراد سردمزاج و رطوبتی) بسیار مؤثّر است و در صورت تداوم مصرف، علاوه بر درمان کم خونی، در کاهش وزن این گونه افراد نیز مؤثّر است. افزودن آب لیموترش تازه به این نوع آب عسل نیز می تواند مطلوب باشد.
۴- جوانه های حبوبات و غلّات در درمان کم خونی و البته در درمان بسیاری دیگر از بیماری ها بسیار مفید هستند. از آنها غافل نشوید. در این میان جوانه گندم چیز دیگری است. روزی یک قاشق مربّاخوری از پودر جوانه گندم(یا ۵-۴ قاشق غذاخوری جوانه گندم تازه) را به هرنحوی که مایل هستید و تا درمان کامل علایم و عوارض کم خونی؛ مصرف کنید. البتّه معمولا جوانه گندم به عنوان درمان کننده کم خونی کمتر مطرح می شود امّا در عمل چنین اتّفاقی خواهد افتاد به ویژه که آثاری چون افزایش اشتها و تنظیم قاعدگی بانوان که تأثیر زیادی در درمان کم خونی دارند از آن قابل انتظار خواهد بود. جوانه ماش نیز به ویژه در درمان کم خونی کودکان مفید است.
۵- گیاهان گزنه، شنبلیله و ریحان در افزایش تولید گلبول های قرمز در بدن بسیار مؤثرند.
۶- بسیاری از خوراکی های قرمز رنگ، خون سازند؛ مثل زرشک آبی و کوهی، شاتوت، عنّاب، چغندر رسمی(لبو)، چای ترش، زغال اخته و…. می توانید عصاره داروهای فوق(و به ویژه آب زرشک و شاتوت) را با عسل شیرین و میل کنید که البتّه قبل از آن باید مطمئن شوید که این خواراکی ها با طبع شما سازگارند. در این بین، خوردن یکی دو لیوان آب انار قرمز، اثری عالی در درمان کم خونی دارد. اگر این نوشیدنی خوشمزه را با عسل شیرین کنید که نور علی نور خواهد بود. نکته آخر این که فراموش نکنید که گوجه فرنگی، ربّ و غذاهای مصنوعی قرمز رنگ، نه تنها جایی در این فهرست ندارند؛ بلکه از مظنونین اصلی ایجاد کم خونی هستند.
۷- از پوشیدن لباس قرمز غافل نشوید، تاثیر این امر در افزایش خونسازی در بدن ثابت شده است.
۸- بادکش( حجامت گرم و خشک) روی استخوان های پهن بدن یک روش بسیار خوب در تحریک سلول های مغز استخوان به خونسازی است. برای این کار، یک روز جلوی بدن(قسمت جلوی ران و روی استخوان جناغ سینه) و روز دیگر، قسمت عقب بدن(قسمت پشت ران، قسمت پشت ساق، روی کتف ها و به طور عرضی روی قسمت بالایی باسن) را تا چهل مرحله بادکش کنید.
۹- حجامت: تصور عامه مردم این است که افراد کم خون نباید حجامت کنند. اگر چه این امر در مورد افرادی که کم خونی شدید دارند صادق است، اما در کم خونی های عادی که بین عموم مردم شایع است، حجامت؛ با خارج کردن مواد زاید و سمی از بدن(به ویژه سرب)، استخوان ها را تحریک به خونسازی می کند. آثار جنبی حجامت مانند افزایش اشتها و … هم در این مساله مؤثر است.
۱۰- استفاده از این موادّ غذایی به درمان کم خونی کمک می کند: روغن حیوانی، کره محلّی، کنجد خام، مغزها(خام)، مویز، شاهدانه(خام)، تخم مرغ خانگی(و به ویژه زرده آن که به صورت عسلی آب پز شده باشد)، خرما، برگه ها به ویژه برگه زردآلو، شیره خرما و انگور، ارده، حلواارده، توت و انجیر خشک و ….
۱۱- یکی از علل کم خونی، مصرف نان های حاوی جوش شیرین است که اگرچه استفاده از آن مدّ تهاست که ممنوع شده است امّا همواره باید از نانوایی های مطمئن خرید کنید. ورآمدن خمیر نیز یکی از مهمترین عوامل در انتخاب نان مصرفی در کسانی است که از کم خونی رنج می برند.
یک نسخه لذیذ و مؤثّر: هر روزیک عدد سیب را ( که بهتر است سیب سرخ یا سیب گلاب باشد ) با پوست رنده کرده، دو قاشق غذاخوری گلاب، دو قاشق غذاخوری عرق بیدمشک و یک قاشق غذاخوری عسل به آن افزوده میل نمایید. این خوراک گوارا و خونساز، تأثیر به سزایی در آرامش اعصاب نیز دارد. برای تأثیر بیشتر این نسخه(به ویژه اثر آرام بخشی آن)، می توانید یک قاشق چایخوری تخم ریحان یا فرنجمشک نیز به آن اضافه کنید. این ترکیب، همچنین برای درمان انواع مشکلات قلبی و به ویژه ضعف عضلات قلب و نیز شجاع نمودن افراد ترسو و کم دل! مؤثّر است.
نکته مهم در درمان کم خونی فقرآهن آن است که باید درمان را تا یکی دو ماه پس از رفع کامل علایم و عوارض ادامه داد تا ذخایر مغز استخوان نیز از آهن سیراب شوند.
