پیری‌شناسی دانشی است تقریبا نوین و مستقل که مچنیکوف آن را ژرونتولوژی نام نهاد. ژرونتولوژی (Gerontology) از ۲ کلمه‌ی یونانی GERA (پیری) و Logy (علم‌آگاهی) تشکیل شده است و به آن طب سالمندان نیز گفته می شود. سالمندی پدیده‌ای ارثی است که به وسیله‌ی مجموعه‌ای از تغییرات در بیولوژی، فیزیولوژی، بیوشیمی و آناتومی سلول‌های بدن ایجاد می‌شود و این تغییرات با طول زمان روی کارکرد سلول‌ها اثر می‌گذارند.
تعاریف سالمندی
برای تعیین سن سه ضابطه وجود دارد:
- سن زمانی یا سن تقویمی که سن افراد را از بدو تولد تا زمان حال می‌سنجند و همان سن شناسنامه است.
- سن فیزیولژیک که بر پایه دگرگونیهای فیزیولژیک و تحولات ناشی از بیماری‌های مختلف استوار است. چه بسیار افراد کم‌سال که از نظر سن فیزیولژیک سالمند هستند “ یعنی فرسوده‌تر از سن تقویمی خود هستند “ و چه بسا افراد مسن که از نیروی جوانی برخوردارند.
- سن روانی که بر اساس حالات عاطفی و هیجانی و نیروی روانی سنجیده می‌شود و معمولا با سن فیزیولژیک تطابق دارد.
سازمان جهانی تندرستی دوران مختلف زندگی را پس از گذشتن از سن بلوغ بر اساس سن تقویمی چنین طبقه‌بندی کرده است:
- 35 سالگی تا 59 سالگی میان‌سالی
- 60 سالگی تا 74 سالگی مسنی
- 75 سالگی تا 90 سالگی پیری
- 90 سالگی به بالا خیلی پیر
آغاز سالمندی
معمولاً دوره‌ی سالمندی را بالاتر از ۶۵سال می‌نامیم ولی حقیقت آن است که تعیین مرز مشخص بین سالمندی و خاتمه‌ی جوانی تاحدی مشکل است. در انسان 3 نوع سن شرح‌داده می‌شود:
۱ـ سن زمانی (قانونی) که براساس تقویم مشخص می‌شود (سن‌تقویمی).
۲ـ سن فیزیکی (جسمی) که برحسب تحولات بدنی در انسان تعیین می‌شود.
۳ـ سن روانی‌که برحسب هوش، عواطف، احساس، هیجان و سایر عوامل روانی تعیین می‌شود. بنابراین چنانچه بخواهیم به طور دقیق‌تر به شخصی برچسب سالمندی بزنیم، باید عوامل فوق را در‌نظر بگیریم. زیرا دیده می‌شود بعضی قبل از رسیدن به ۶۵سال نشانه‌ها و آثار سالمندی دارند و در بعضی حتی در‌این سن و بالاتر نیز آثار سالمندی دیده نمی‌شود و لذا باید به سالمندی زودرس و دیررس نیز توجه نمود.
متوسط عمر
متوسط عمر در ایران در سال۱۳۳۵، ۴۵سال و در‌سال۱۳۴۵، ۵۰سال و سال۱۳۵۵، ۵۷/۵سال بوده است. طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در مهر‌ماه ۱۳۶۵، متوسط عمر در ایران به ۶۱سال رسیده بوده و طبق همین آمار تعداد ۲/۶۸۶/۳۵۰ فرد بالاتر از ۶۰سال در ایران وجود داشته است. در‌سال ۲۰۰۰ (۱۳۷۹شمسی) 1۰درصد از جمعیت جهان بیش‌از ۶۵سال داشته‌اند که امروز از آن گذر کرده‌ایم.
مشاهده‌می‌شود که متوسط عمر مرتب رو‌به افزایش است و علت این افزایش آن است که عواملی که عمر را کوتاه می‌کند و به طول‌عمر لطمه می‌زند، یکی بعد‌از دیگری شناخته‌شده و علیه این عوامل اقدام می‌شود.
پیری زودرس
اگر علایم و عوارض دوران سالمندی قبل از سن 60 سالگی ظاهر شود آن را پیری زودرس نامند. عوامل مختلفی در سرعت روند پیری دخالت دارند مانند مسائل اجتماعی شامل فشارهای اقتصادی، مشکلات زندگی، قحطی، قتل و غارت، جنگ و خشونت، اختلافات طبقاتی و نژادی، وجود بی‌عدالتی در اجتماع و بالاخره نبودن تامین آینده. گاه علت پیری زودرس به بهداشت شخصی مربوط می‌شود که از آن جمله می‌توان فقر و گرسنگی، غنا و پرخوری، شب زنده‌داری، اعتیاد به مواد مخدر و دخانیات و مسکرات، غم و غصه، عیاشی و ولگردی، بی‌کاری و نگرانی از آینده و غیره … را نام برد. در این میان فعالیتهای مغزی بیش از حد بخصوص اگر با نگرانی همراه باشد خیلی زود شخص را به عوارض پیری دچار خواهد ساخت.
راههای پیشگیری از پیری زودرس
برای جلوگیری از بروز پیری زودرس دانشمندان پیشنهادهای متعددی ارائه کرده‌اند از آن جمله می‌توان پیوند بیضه حیوانات برای برخورداری از هورمون‌های مردانه، تزریق عصاره جفت، سرم (سروم) مگوهولتز، تزریق عصاره بافتهای جنینی، تزریق مایع مشیمه (مایعی که درون کیسه‌ای به همین نام قرار دارد و جنین در آن غوطه‌ور است) و همچنین تزریق عصاره قلب، کلیه و طحال افراد سالمی که در تصادف کشته شده‌اند و غیره را نام برد. البته هیچ‌یک از تمهیدات فوق نتوانسته است اثرات مطلوب قابل توجهی به‌بار آورد ولی بکار بستن دستورهای زیر اثرات مطلوبی برای به تاخیر انداختن علایم پیری و عوارض دوره سالمندی دارد مشروط بر اینکه همیشه رعایت شود.
چناچه این اصول از دوران کودکی مورد نظر قرار گرفته و عمل شود اثرات بسیار نیکویی در دوران سالمندی خواهد داشت:
1. مصرف مقدار مناسب کالری برای تولید انرژی لازم با مراعات کم‌خوری و در عین حال جلوگیری از گرسنگی و بخصوص جلوگیری از تشنگی.
2. ننوشیدن فراورده‌های الکلی.
3. خودداری از مصرف توتون، تنباکو و سیگار، چپق یا پیپ و حتی قلیان.
4. خودداری از مصرف مواد مخدر و خواب‌آورها و محرک‌ها.
5. خودداری از مصرف قهوه و کاکائو زیرا این مواد موجب بالا رفتن چربی‌های خون می‌شوند همچنین مصرف هرچه کمتر مواد چربی بخصوص چربی‌هایی که در حرارت معمولی جامد هستند. مصرف متعادل چربی‌های مایع مانند روغن زیتون و روغنهای گیاهی دیگر که در حرارت معمولی مایع هستند به مقدار پانزده گرم در روز مفید است و چون حاوی ویتامین‌های محلول در روغن می‌باشد برای انجام بعضی از فعل و انفعالات بدن مثل انعقاد خون، جذب کلسیم ضرورت دارند. باید یاد‌آور شد که مصرف روغنهای معدنی نظیر پارافین مایع زیان‌بخش است.
6. امساک در مصرف مواد قندی بخصوص قند سفید (ساکاروز)
7. بطور متوسط 8 ساعت خواب در شبانه‌روز.
8. رعایت تعادل بین کار جسمی و فعالیت روانی.
9. استفاده از ویتامین‌ها از ابتدای تولد در دوران رشد و میان‌سالی و سالمندی.
10. استفاده از املاح منیزیوم چرا که منیزیم در تولید بعضی از آنزیم‌های حیاتی که در دوران پیری دچار کاهش می‌شوند و در سوخت و ساز تولید انرژی اهمیت بسزایی دارند بسیار موثر است.
11. فراهم کردن امکانات آرامش روانی.
مسائل درمانی سالمندان
با آنچه گذشت فعالیت دستگاه‌های مختلف بدن سالمندان با جوانان و میان‌سالان تفاوت‌هایی دارد که بدون توجه به اصول یاد شده در درمان آن‌ها موفقیتی بدست نمی‌آید. این تفاوت‌ها ممکن است مربوط به نارسایی جریان خون، اختلال در ترشح ادرار و دفع کلیوی، اختلالات سوخت و ساز (مثلا کم شدن فعالیت آنزیم‌های حیاتی که برای سوخت و ساز بدن لازم‌اند) و یا به علت رفع نشدن به موقع یا تاخیر در دفع دارو از راه ادرار باشد که سبب پیدایش سریع عوارض جانبی دارو و موجب مسمومیت و واکنش‌های نامطلوب می‌شود. بیماران مسن بعلت ابتلا به اختلال‌های مختلف معمولا داروهای متعددی مصرف می‌کنند که این خود خطر ناسازگاریهای داروها را با یکدیگر به‌همراه دارد.
تشخیص عوارض جانبی داروها در افراد مسن مشکل‌تر است چرا که افراد پیر در بیشتر موارد دچار گیجی، بی‌اشتهایی، اختلالات گوارشی و لرزش و … می‌باشند که ممکن است با عوارض دارو اشتباه شوند. از طرف دیگر به علت ضعف دید چشم مشکل می‌توانند دستورات دارویی را بخوانند و بعلت ضعف شنوایی دستورات شفاهی را هم به‌خوبی نمی‌شنوند و همچنین بعلت کمبود حافظه ممکن است دستورات را فراموش کنند و یا به درستی بکار نبندند. افراد مسن در اثر تحلیل ماهیچه‌ای و کم شدن حجم بدن باید مقدار کمتری دارو مصرف کنند، همچنین به‌سبب اختلال اعمال قلب، کبد و کلیه باید در مصرف خواب‌آورها، آرام بخش‌ها، داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد تشنج (که بیشتر برای درمان لرزش‌ها بکار می‌روند) بسیار محتاط بود زیرا مقداری که برای جوانان مصرف می‌شود در افراد مسن ممکن است موجب مسمومیت شود.
داروهایی که برای اختلال‌های قلبی بکار می‌روند نظیر دیژیتال و کینیدین و بسیاری از داروهای قلبی دیگر در افراد مسن دارای نیمه عمر طولانی‌ترند لذا به مقدار کمتری تجویز می‌شوند. داروهای ضد انعقاد مانند آسپرین، چون ممکن است موجب خون‌روی‌های شدید شوند باید به مقدار کمتر و تحت کنترل دقیق آزمایشگاهی و شمارش تعداد پلاکت‌ها تجویز شوند. به هر حال درمان افراد مسن باید با احتیاط بیشتری همراه باشد و بخصوص باید از مصرف خود سرانه داروها در دوران پیری خودداری شود، ضمنا پرستاری از سالمندان که خود رشته‌ای تخصصی در پرستاری است از اهمیت خاصی برخوردار است که در اینجا مجال پرداختن به آن نیست.
پیری پوست با خوردن میان وعده در آخر شب
۹ عادت اشتباه که موجب پیری زودرس می شوند
میوه هایی که خاصیت ضد پیری دارند + اینفوگرافیک
