کشک زانو که در مرکز پا قرار گرفته است یک استخوان مثلثی شکل کوچک است که با خم و راست شدن زانو این کشکک بر روی غضروف های مفصلی حرکت می کند و بسیار حساس است، در این مقاله با مفاهیم و دلایل جابجایی کشکک زانو آشنا می شویم.
نیمه دررفتگی کشکک زانو
با خم و راست شدن زانو، کشکک زانو روی شیاری که در انتهای پایینی استخوان قرار دارد بالا و پایین می‌رود. این شیار تروکلئا نام دارد. شکل کشکک طوری است که درست در مرکز شیار تروکلئا جا گرفته و به شکل متقارنی در درون این شیار می‌لغزد. در برخی افراد، کشکک زانو به طرف خارج زانو کشیده می‌شود. در این حالت، کشکک در وسط شیار حرکت نمی‌کند (که ما به این وضعیت نیمه دررفتگی و جابجایی کشکک زانو می‌گوییم).
دلایل دررفتگی کشکک زانو
علل زیادی برای ایجاد این عارضه شناخته شده‌اند که تعدادی از آن‌ها در زیر قید شده‌اند:
– حرکت زیاد و آسیب‌زا به سمت چپ و راست
– ضربه‌ی شدید به کنار زانو
– لگن پهن
– صاف کردن پا با نیروی زیاد
– عمق کم شیار مخصوص کشکک زانو
– اختلالات مربوط به راه رفتن
– بدشکلی در ساختارهای زانو ازجمله کشکک یا استخوان ران
– رباط‌ها و یا تاندون‌های سفت شده
– رباط‌ها و یا تاندون‌های شل شده
– آسیب‌های ناشی از پیچ‌خوردگی
– سندرم ایلیوتیبیال باند و یا نرم شدن غضروف کشکک (سندرم زانوی دوندگان)
– عدم قرارگیری درست استخوان کشکک در محل خود
– رشد نکردن عضلات ران
– رشد بیش‌ازحد عضلات ران
علائم و نشانه های جابجایی زانو
ورم شدید، درد اطراف کاسه زانو و یا احساس ناخوشایند ، از علائم دررفتگی کشکک زانو به شمار می‌آید.همچنین ، علائمی چون درد، ورم، ضعف، عدم توانایی تحمل وزن و احساس بی‌ثباتی مفصل ظاهر می‌شوند. ممکن است پس از دررفتگی، کشکک زانو به‌طور خود به خودی جاافتاده و یا برای جا انداختن آن نیاز به منیپولاسیون و صاف نگه‌داشتن پا باشد. پس از وقوع دررفتگی شدید، باید دوره‌ی بهبودی کامل طی شود و همچنین ممکن است در حین انجام فعالیت‌های ورزشی، احساس بی‌ثباتی و عدم اعتماد به مفصل وجود و جابه جایی کشکک زانو داشته باشد. بااین حال ممکن است دررفتگی زانو در صورت صدمه ندیدن غضروف و رخ دادن آسان همراه با درد و ورم نباشد. اگر کشکک زانو دررفته باشد، احتمالاً علائم زیر نیز بروز خواهد یافت:
– زانو قفل می‌شود و دیگر توان تحمل وزن بدن را ندارد.
– کاسه زانو از جای خود به سمت کنار و بیرون می‌لغزد.
– احساس گرفتگی زانو در زمان حرکت دادن آن
– احساس درد جلوی زانو که با انجام فعالیت تشدید می‌شود.
– احساس درد در زانو هنگام نشستن
– سفتی و تورم زانو
– تق تق یا خرت خرت دادن و صدا دادن زانو در زمان حرکت دادن آن
روش های تشخیص نیمه دررفتگی کشکک زانو
پزشک معمولاً در مورد علت و علائم دررفتگی زانو با بیمار گفتگو می‌کند. او همچنین در مورد سوابق پزشکی فرد، سؤالات جامعی خواهد پرسید (برای مثال در مورد آسیب‌های قبلی وارده به زانو). سپس معاینه‌ی فیزیکی انجام می‌شود که در طول آن، در حین خم و راست کردن زانو، موقعیت استخوان کشکک تحت نظر گرفته شده و سعی بر تثبیت موقعیت آن خواهد بود.
از آن جایی که در اکثر موارد، نیمه دررفتگی کشکک زانو، به همراه عارضه‌های دیگری اتفاق می‌افتد، پزشکان عکس‌برداری با اشعه‌ی ایکس، اسکن MRI و سی‌تی‌اسکن تجویز می‌کنند تا بدین صورت تشخیص نیمه دررفتگی کشکک زانو تائید شده و احتمال عارضه‌های دیگر رد شود.
روش های درمان جابه جایی کشکک زانو
گام نخست: ریداکشن
اگر کشکک زانو کاملاً از شیار خارج شده باشد، نخستین گام بازگرداندن آن به موقعیت طبیعی و اولیه آن خواهد بود. این فرایند را ریداکشن می‌گویند و گاهی اوقات به صورت خودبه خود انجام می‌شود. در غیر این صورت پزشک کشکک را رو به عقب و سرجای خود برمی‌گرداند.
درمان بدون جراحی دررفتگی زانو
توصیه می‌شود درمان دررفتگی زانو در اولین مرتبه به روش غیرجراحی صورت پذیرد. درمان غیرجراحی معمولاً فیزیوتراپی، به منظور تقویت عضله‌های اطراف زانو، و بستن بریس، جهت نگه داشتن کاسه زانو در جای درست، را دربرمی‌گیرد. ضمناً از ارتوز نیز برای تنظیم و هم‌محوری پا و مچ استفاده می‌شود.
میزان اثربخشی و کارآمد بودن درمان زانو درد و دررفتگی غیرجراحی با میزان تأثیرگذاری آن بر جلوگیری از دررفتگی‌های آتی سنجیده می‌شود؛ اما بسیاری از پزشکان بر این باوراند که تعیین این نکته بسیار مهم است که آیا دررفتگی رخدادی ناگهانی و یک‌مرتبه‌ای بوده است یا این که احتمال تبدیل شدن آن به دررفتگی عادتی و مشکل مکرر وجود دارد.
اکثر جراحان هم رای هستند که اگر کاسه زانو چند بار در برود، بهتر است جراحی آن مد نظر قرار بگیرد. دررفتگی کاسه زانو می‌تواند آسیب دیدگی غضروف زانو را نیز به دنبال داشته باشد که نتیجه آن افزایش احتمال ابتلا به آرتروز زانو است. فواید و امکان انجام جراحی پایدار کننده کشکک زانو پس از چند بار دررفتگی آن بررسی می‌شود.
عمل جراحی برای درمان کشکک زانو
آزادسازی جانبی:
آزادسازی جانبی ساده‌ترین و رایج‌ترین جراحی برای رفع مشکل ناپایداری کشکک است. چون کاسه زانو به سمت بیرون زانو رانده می‌شود، کپسول مفصل زانو (رتیناکولوم) قرار گرفته روی بخش خارجی زانو در آزادسازی جانبی رها می‌شود. این عمل بر کاهش کشش رو به خارج و قرارگیری بهتر کاسه زانو در مرکز شیار واقع در انتهای استخوان ران مبتنی است. آزادسازی جانبی را می‌توان در کنار ایمبریکیشن (imbrication) مدیال یا ترمیم رباط مدیال ران ـ کشکک (MPFL) انجام داد.
ایمبریکیشن کوتاه کردن:
ایمبریکیشن عملی برای سفت کردن بافت روی سمت داخلی زانو است. دقیقاً همان طور که آزادسازی جانبی ساختارهای رو به بیرون کشنده کاسه زانو را شل می‌کند، این عمل نیز ساختارهای روی سمت داخلی زانو را سفت و محکم می‌کند. رایج‌ترین روش سفت کردن سمت داخلی زانو به بالا کشیدن اتصال عضله‌های چهارسر روی کاسه زانو در سمت داخلی آن است.
بازسازی و ترمیم رباط ران ـ کشکک داخلی (MPFL):
در نوین‌ترین روش جراحی دررفتگی زانو، رباط مهمی به نام رباط ران ـ کشکک داخلی (MPFL) مورد توجه قرار می‌گیرد. MPFL نوار رابطی بین انتهای استخوان ران (فمور) و سمت داخلی کاسه زانو است.که همواره در صورت دررفتگی کاسه زانو پاره می‌شود.
ترمیم رباط MPFL در آسیب‌های حاد و ناگهانی، یا به بیان دیگر در نخستین بار دررفتگی تحت درمان جراحی فوری، امکان‌پذیر است. بنابراین برخی جراحان طرفدار جراحی فوری پس از نخستین دررفتگی کشکک برای ترمیم MPFL هستند، اما این نکته را نادیده می‌گیرند که هنوز اثر این عمل بر کاهش احتمال دررفتگی مجدد اثبات نشده است.
هم‌محور و منظم کردن مجدد استخوان‌ها(عمل فالکرسون):
آناتومی برخی بیماران غیرطبیعی و نابه‌هنجار است و همین امر باعث دررفتگی کاسه زانو می‌شود. گاهی مشکل عمق اندک شیار انتهای استخوان ران و گاهی نامنظم بودن پایین‌تنه است.
در جراحی معمول چنین مواردی سعی می‌شود تا پایین تنه با جابه‌جا کردن موقعیت برجستگی روی درشت‌نی مجدداً تنظیم شود. برجستگی استخوان درشت نی، توبرکل تیبیا، متصل به تاندون کشکک زانو (پاتلا) است؛ بنابراین با جابه‌جا کردن آن، استخوان کشکک بیشتر به سمت داخل زانو کشیده می‌شود.
توان‌بخشی پس از جراحی:
توان‌بخشی پس از جراحی تنظیم مجدد کشکک در بیماران مختلف متفاوت است. کوتاه‌ترین و بلندترین زمان توان‌بخشی به ترتیب به عمل آزادسازی جانبی و عمل تنظیم مجدد استخوان مربوط می‌شود. رایج‌ترین عارضه پس از تمام جراحی‌های نام برده شده سفتی و خشکی زانو است. ممکن است چند ماه یا بیشتر طول بکشد تا بیمار پس از جراحی قدرت و توانایی حرکتی معمول خود را باز یابد.
پیش‌آگهی پس از جراحی:
همان‌طور که در ابتدا گفته شد، تعیین بهترین و مناسب‌ترین روش جراحی بر مبنای شرایط بیمار مهم‌ترین گام درمان این عارضه به شمار می‌رود. علت در رفتگی کشکک زانو در تمام موارد یکسان نیست، بنابراین طبعاً روش درمان یگانه‌ای نیز برای تمام بیماران وجود ندارد. مراجعه به جراح آشنا با علل و روش‌های درمان مختلف دررفتگی کاسه زانو بسیار مهم است.
هرگونه استفاده با درج نام مجله پزشکی دکتر سلام (لینک دهی مستقیم) مجاز می باشد.
