بهبود کیفیت رشد اطفال با روش های تغذیه ای

اگر می خواهید به رشد بهتر فرزندتان کمک کنید باید به تغذیه و خورد و خوراک وی بیشتر اهمیت دهید. تغذیه سالم در این زمینه تاثیرات فراوانی خواهد گذاشت. بی اشتهایی، تغذیه ناسالم و عادات غذایی نادرست می توانند آسیب های زیادی به کیفیت رشد فرزندتان وارد کنند. تغذیه اطفال دبستانی و نوجوانان بسیار حساس و مهم است.

کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت: بسیاری از الگوهای رفتاری بزرگسالان و عادات غذایی آنها در سنین کودکی شکل می‌گیرد و در سنین بزرگسالی کمتر قابل تغییر است.

آزاده آذرپیرا اظهار کرد: با توجه به این که کیفیت و کمیت الگوی غذایی نقش بسزایی را در سلامت و یا بروز بیماری‌های مختلف ایفا می‌کند، بنابراین توجه به چگونگی شکل‌گیری عادات و الگوی مصرف غذایی کودکان، می‌تواند حائز اهمیت باشد.

وی ادامه داد: تغذیه در کودکان مدرسه‌ای بسیار مهم است چراکه به تأمین مواد سازنده برای رشد ، تأمین انرژی مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های جسمی، فکری و حفظ مقاومت در برابر عفونت‌ها کمک می‌کند همچنین در ذخیره‌سازی مواد غذایی لازم به منظور آمادگی برای رشد سریع دوران بلوغ موثر است.

آذرپیرا تصریح کرد: همانطور که تغذیه و رژیم غذایی مناسب ضروری‌ترین عامل سلامت است، تغذیة ناسالم هم مهم‌ترین عامل بروز بیماری است.

وی افزود: در دوران کودکی به خصوص سنین دبستان و همین طور در دوران نوجوانی، به دلیل رشد سریع، انسان بیش از هر زمان دیگری به تغذیه مناسب نیازمند است.

نقش خانواده در تغذیه صحیح فرزندان

این کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی اظهار کرد: خانواده‌ها در دورانی که زمان شکل‌گیری و الگوپذیری غذایی در کودکان است، می‌توانند موقعیتی فراهم کنند تا فرزندانشان از رژیم غذایی سالم و متنوع برخوردار شوند.

وی با تأکید براینکه سرمایه‌گذاری برای تغذیه صحیح کودکان و دانش آموزان یک سرمایه گذاری مقرون به صرفه است، تصریح کرد: بهره این سرمایه‌گذاری حیاتی، افزایش تولید در عرصه‌های مختلف، خلق دانش فنی و رهایی از وابستگی همراه با داشتن نسلی سالم و پویا است.

آذرپیرا تصریح کرد: دوران مدرسه از نظر تغذیه‌ای دوره قابل توجهی است زیرا هنوز کودک در مرحله رشد قرار دارد، اگرچه روند رشد به صورت نسبتاً یکنواختی ادامه دارد ولی سال‌های آخر دبستان مقارن با شروع جهش رشد به ویژه در دختران است بنابراین تأمین انرژی مورد نیاز بسیار ضروری است.

این کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی گفت: از آنجا که کودکان، وعده‌های غذایی اصلی صبحانه، ناهار و شام را معمولاً در خانه و با حضور والدین صرف می‌کنند بنابراین الگوی غذایی اصلی آنها بیشتر تابع خانواده است.

وی افزود: میان وعده‌ها یا در محیط مدرسه همراه با دوستان و همسالان و یا در ساعاتی از روز و غالباً بدون حضور والدین خورده می‌شوند بنابراین باید برای فراگیری و آگاهی از نیازهای غذایی دانش‌آموزان، اصلاح رفتارهای تغذیه نامطلوب، همچنین توصیه‌های کاربردی لازم و مناسب برای بهبود شیوه تغذیه آنها در برنامه‌های آموزشی، بیان نقش و اهمیت تغذیه در یادگیری و درک مطالب، اهمیت صرف صبحانه، آگاهی از گروه‌های مختلف غذایی و ارزش آنها، تشویق به خوردن شیر و لبنیات و انواع سبزی و میوه‌ها، بیان آثار زیان بار مصرف شکلات، شیرینی و تنقلات غذایی کم ارزش اقدام شود.

وی گفت: متأسفانه برای بسیاری از خانواده‌ها و کودکان غذاهای آماده و تنقلات فاقد ارزش غذایی، جزئی از رژیم غذایی عادی روزانه محسوب می‌شوند که البتّه به وسیله آموزش تغذیه می‌توان افراد را در هر سن و سالی متوجه عادات غذایی ناصحیح کرد و رفتارهای تغذیه ای مناسب را جایگزین آنها ساخت.

گروه‌های اصلی غذایی

آذرپیرا با بیان اینکه تأثیر تغذیه در رشد، سلامت و قدرت یادگیری در کودکان برکسی پوشیده نیست، گفت: بنابراین کمبود مواد مغذّی باعث کاهش قدرت فراگیری در کودکان است.

وی تصریح کرد: دوران مدرسه و به‌ویژه سال‌های آخر دبستان مقارن با شروع جهش رشدی است، بنابراین تأمین انرژی و مواد مغذّی مورد نیاز در این دوران بسیار ضروری است.

آذرپیرا با بیان اینکه میزان انرژی مورد نیاز کودکان مدرسه‌ای به دلیل تفاوت در اندازه بدن، میزان تحرک و سرعت رشد آنها متفاوت است، اظهار کرد: در صورتیکه انرژی مورد نیاز کودک به خوبی فراهم نشود باعث مختل شدن رشد کودک خواهد شد.

وی گفت: یکی از بهترین راه‌ها برای اطمینان از تأمین نیازهای تغذیه‌ای کودکان مدرسه‌ای، استفاده از 6 گروه اصلی غذایی است که توصیه می‌کنیم در برنامة غذایی روزانه از این 6 گروه استفاده شود.

آذرپیرا خاطرنشان کرد: گروه‌های اصلی غذایی عبارت است از گروه نان و غلات، گروه گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها، گروه میوه‌ها و سبزیجات، گروه شیر و لبنیات و گروه متفرقه (قندها و چربی ها).

گروه نان و غلات بیشترین نقش را در تأمین انرژِی بدن دارد

این کارشناس ارشدتغذیه گفت: مواد غذایی مثل انواع نان، ماکارونی، گندم، جو و ذرت در گروه نان و غلات قرار می‌گیرند و مواد غذایی این گروه بیشتر نقش تأمین انرژی بدن را به عهده دارند.

وی افزود: علاوه بر آن حاوی ویتامین‌های گروه B و پروتئین نیز هستند بنابراین کودکان بهتر است از نانی تغذیه شوند که از آرد سفید و تصفیه شده تهیه نشده باشد، چون املاح معدنی و خصوصاً منیزیم با تصفیه آرد از بین می‌روند. همچنین از نانی که با جوش شیرین تهیه می‌شود، نباید استفاده شود.

گروه گوشت، تخم مرغ و حبوبات و مغزها

آذرپیرا در ادامه تصریح کرد: انواع گوشت‌های قرمز، سفید، تخم‌مرغ و حبوبات در این گروه قرار دارند و باید بدانیم که پروتئین‌ها مواد مغذّی اصلی هر سلول زنده هستند و پروتئین‌های دارای منشاء حیوانی (انواع گوشت‌ها و تخم مرغ) کیفیت خوبی دارند.

وی افزود: با وجود این بعضی از مواد گیاهی (حبوبات) دارای مقادیر کمی پروتئین هستند که ارزش حیاتی آن‌ها پایین‌تر از پروتئین‌های حیوانی است ولی مصرف آن‌ها توصیه می‌شود.

وی گفت: مزیّت تغذیه‌ای انواع گوشت‌ها به غنای پروتئینی آن بستگی دارد ، گـوشت، غنی از فسفـر، آهن و ویتامین‌های گروه B و به ویژه B1 است.

آذرپیرا تصریح کرد: تخم‌مرغ حاوی 14% پروتئین است که از نظر کیفیت بهترین بوده و بیشترین تعادل اسیدهای آمینه در بین تمام مواد غذایی را داراست همچنین چربی‌های آن (12%) در زرده تجمع یافته و سفیده عملاً فاقد چربی است.

وی با اشاره به اینکه سدیم عمدتاً در سفیده وجود دارد، عنوان کرد: آهن، پتاسیم و کلسیم به مقدار خیلی کم در سفیده تخم‌مرغ وجود دارد و می‌توان گفت فقط در زرده وجود دارند همچنین ویتامین های B1 ، B2 ، A و D در زردة تخم مرغ وجود دارند.

آذرپیرا افزود: حبوبات نیز در تأمین نیازهای پروتئینی، ویتامین‌ها و به‌ویژه فسفر نقش مهمی دارند هم چنین دانه‌های گیاهی چرب نظیر پسته، گردو، فندق در تأمین اسیدهای چرب مورد نیاز برای بدن بسیار کارآمد هستند.

گروه شیر و لبنیات

این کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی اظهار کرد: لبنیات منابع پروتئین با ارزش حیاتی بالا هستند و به خصوص از نظر کلسیم تا حد قابل توجهی غنی هستند.

وی گفت: کلسیم موجود در لبنیات بهترین شرایط جذب را دارد ، با فسفر متعادل بوده و با مقدار کمی ویتامین D همراه است.

وی افزود: کلسیم در تشکیل استخوان و دندان و استحکام آن نقش ضروری دارد. مواد غذایی این گروه علاوه بر کلسیم و پروتئین دارای انواع ویتامین‌های گروه A ، B و D هستند.

آذرپیرا با بیان اینکه شیر یک ماده غذایی مغذی است که غنی از کلسیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلر و ویتامین‌های گروه B ، A و D است، اظهار کرد: مصرف روزانه شیر و فرآورده‌های آن مثل دوغ، پنیر و ماست در این سنین، توصیه می‌شود.

گروه میوه‌ها و گروه سبزی‌ها

آذرپیرا به گروه میوه و سبزی‌ها اشاره کرد و گفت: سبزی‌ها و میوه‌ها حاوی مقادیر قابل توجهی فیبر، ویتامین و مواد معدنی هستند و برای مقاومت بدن در برابر بیماریها، ترمیم یا بهبود زخم‌ها و سلامت پوست بدن ضروری هستند.

گروه متفرقه “قندها و چربی‌ها”

وی در ادامه به گروه قندها و چربی‌ها اشاره کرد و گفت: بدن برای حفظ سلامتی و رشد بافت‌ها نیاز به اسیدهای چرب گوناگون دارد که انواعی از آن‌ها قابل ساخته شدن در بدن نیستند و باید همراه با منابع مواد غذایی به بدن برسند همچنین ویتامین‌های محلول در چربی مثل ویتامین‌های A ، D و E در منابع غذایی حاوی چربی‌ها وجود دارند.

وی افزود: بنابراین لزوم استفاده از منابع مفید اسیدهای چرب به خصوص در سنین رشد واجب به نظر می‌رسد بنابراین توصیه می‌شود تا در برنامة غذایی دانش‌آموزان از روغن‌های مایع گیاهی (روغن سویا، روغن زیتون، روغن آفتابگردان و…) استفاده شود.

توصیه‌هایی برای جلوگیری از کمبودهای تغذیه‌ای

آذرپیرا گفت: از جمله کمبودهای تغذیه‌ای موجود، سوء تغذیه ناشی از کمی دریافت پروتئین و انرژی، کمبود ید، کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن است و سایر کمبودها شامل کمبود ویتامین‌های گروه B مثل ویتامین B2 ، B1 و D هستند و بعضی از این کمبودها به دلیل فقر مواد مغذّی در غذاهای منطقه، همه گروه‌های سنی را درگیر می‌کند ولی کودکان به دلیل افزایش نیاز در دوران رشد، بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند.

و ی با بیان اینکه تغذیه، فعالیت و رفتار کودک را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، اظهار کرد: کم‌خونی فقر آهن در کودکان با تغییرات رفتاری و کاهش توانایی در یادگیری همراه است و کودکان کم‌خون، بی‌تفاوت، خسته و تنبل بوده و در امور تحصیلی نسبت به کودکان سالم موفقیت کمتری دارند که این کودکان پس از درمان، کوشاتر و در فعالیت‌های تحصیلی موفق‌تر می‌شوند.

وی گفت: از کمبودهای تغذیه‌ای شایع در کشور ما، کمبود کلی مواد غذایی که موجب تأخیر رشد کودکان می‌شود، همچنین کم‌خونی فقرآهن، کمبود ید و اختلالات ناشی از آن و کمبود ویتامین آ( A ) است.

آذرپیرا گفت: مصرف بیش از اندازه شکر و مواد قندی موجب رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان می‌شوند.

وی تصریح کرد: باید به وعده‌های غذایی اهمیت داده شود و بدانید که کودکان سن مدرسه علاوه بر سه وعده غذایی اصلی به میان وعده نیاز دارند دانش آموزان باید از میان وعده‌های غذایی بیشتر استفاده کنند و بین صبح تا ظهر و ظهر تا شب میان وعده مصرف کنند.

وی افزود: در صورتیکه در میان وعده‌های غذایی از نان و تخم مرغ، ساندویچ مرغ، کتلت، انواع کوکوها مثل کوکوی سیب زمینی و یا شیر و کیک مصرف شود، بخشی از پروتئین مورد نیاز کودکان این سنین تأمین می‌شود.

آذرپیرا گفت: واقعیت این است که با وجود گسترش وسایل ارتباط جمعی و افزایش آگاهی‌های عمومی در سطوح مختلف و نیز ارتقای سطح زندگی و متنوع شدن تغذیه مردم در چند دهة اخیر، هنوز در بسیاری از خانواده‌ها به این مسأله توجه نمی‌شود، لذا لازم است به والدین آگاهی‌های لازم دراین مورد داده شود چرا که افزایش آگاهی والدین در تأمین نیازهای غذایی کودکان و پیشگیری از کمبودهای تغذیه‌ای نقش مهمی دارد.

اهمیت صبحانه برای دانش آموزان

وی با بیان اینکه صبحانه از مهم‌ترین وعده‌های غذایی برای همة افراد جامعه است، تصریح کرد: دانش‌آموزانی که صبحانه نمی‌خورند در یادگیری، تجربه و تحصیل دروسی مثل ریاضی و علوم کارایی کمتری دارند و قدرت خلاقیت و ابتکار آنان کاهش می‌یابد بنابراین نخوردن صبحانه باعث کمبود موادغذایی روزانه است که چه بسا در وعده‌های دیگر غذایی جبران نشود.

وی گفت: مطالعات اخیر نشان داده که تغذیه صحیح در قدرت یادگیری کودکان مؤثّر است و نخوردن صبحانه می‌تواند تأثیرات منفی بر تمرکز و یادگیری آنها داشته باشد.

وی افزود: در شرایط ناشتایی کوتاه مدّت، بدن می‌تواند گلوکز خون را در سطحی ثابت نگه دارد تا بر عملکرد مغز لطمه وارد نشود امّا اگر مدّت زمان ناشتایی طولانی باشد نگهداری قندخون در سطحی که مغـز قـادر به فعالیت خود باشد دشوار شـده، قدرت یادگیری و تمرکز حواس مختل می‌شود.

این کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی اظهار کرد: با وجود اهمیت فراوان صبحانه در سلامت کودکان، بسیاری از کودکان میلی به خوردن صبحانه ندارند.

وی گفت:خوردن صبحانه باعث برآورده شدن نیازهای تغذیه‌ای کودک در طول روز می‌شود که نتیجة آن کنترل وزن و سطح کلسترول خون است.

آذرپیرا افزود: کودکانی که صبحانه می‌خورند، کمتر دچار دل درد و ناراحتی‌های دیگر می‌شوند و در طول روز می‌توانند برنامة غذایی بهتری را ادامه دهند تا سطح موادمعدنی و ویتامین‌ها در بدن آنها بیشتر باشد.

وی گفت: از طرف دیگر، بچه‌هایی که صبحانه نمی‌خورند، به احتمال بیشتری، در طول روز به خوردن غذاهای پرچرب، که از نظر غذایی کم ارزش و بی ارزش هستند، روی می‌آورند و همین مسأله باعث بیمارشدن و ایجاد مشکلات آینده برای آنها می‌شود.

وی افزود: تأکید بر خوردن صبحانه، منظور صبحانه سالم است، چرا که بعضی از کودکان عادت دارند روزشان را با خوردن بیسکویت و شکلات و تنقلات شروع کنند که اصلاً صبحانه سالمی به حساب نمی‌آیند.

آذرپیرا تصریح کرد: بعضی کودکان صبح زود از خواب بیدار می‌شوند و احساس گرسنگی نمی‌کنند که این مسأله با شروع صبحانه به مقدار کم و عادت دادن کودک به تکرار هر روز آن حل خواهد شد.

مصرف میان وعده ها

وی گفت: کودکان و نوجوانان رشد سریع داشته و در این سنین به غذای مفید و موادغذایی لازم، نیاز دارند، برای رشد مناسب و حفظ سلامت خود نه تنها به سه وعده غذای اصلی به ویژه صبحانه کافی، بلکه دو میان وعده نیز در طول روز احتیاج دارند.

وی افزود: به غیر از صبحانه یکی دیگر از دغدغه‌های والدین نیم چاشت مناسب و سالم برای زنگ تفریح دانش آموز در مدرسه است و انواع خوراکی‌های کم ارزش شامل پفک، چیپس و شکلات نه تنها سبب بی‌اشتهایی کاذب می‌شوند، بلکه به دلیل بالا بودن مقدار چربی و نمک بیش از حد آن باعث بروز بیماری نیز می‌شوند، بنابراین والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که میان وعده از اهمیت خاصی برخوردار است.

آذرپیرا اظهار کرد: در این بین پدرها و مادرها می‌توانند با صرف کمی وقت، میان وعده مناسبی برای زمانی که کودکشان در مدرسه است ترتیب دهند در ضمن میان وعده غذایی باید به راحتی قابل حمل باشد، مصرف آن راحت و در زمان بسیار اندک زنگ تفریح یا ورزش مورد استفاده قرار گیرد و در این خصوص از سلیقه خود دانش آموز نیز کمک گرفته شود گذاشتن حداقل یک نوع میوه فصل، مثل سیب یا مرکبات نیز توصیه می‌شود.

وی گفت: همچنین یک لقمه آماده از نان، پنیر، گردو یا سیب زمینی پخته که به راحتی می‌توان آن را در خانه تهیه کرد همیشه در مدرسه به عنوان یک نیم چاشت لذیذ بوده و خواهد بود.

الگوی صحیح مصرف مواد غذایی

آذرپیرا اظهار کرد: غذاهای کم ارزش به دلیل تهی بودن از ویتامین‌ها و املاح موردنیاز و داشتن مقادیر ناچیز انرژی و پروتئین، معده را پر کرده و موجب کم کردن اشتها شده و فرصت تغذیه با غذاهای مغذّی را از فرد می‌گیرد و موجب بروز کمبودهای تغذیه‌ای از جمله سوءتغذیه، چاقی افراطی یا هر دو می‌شود.

وی اظهار کرد: برخی از مواد غذایی که برای رشد کودکان بسیار مفید است شامل: لبنیات، خشکبار، میوه‌ها، نان و پنیر، خرما، حلوا و تخم‌مرغ است که توصیه می‌شود کودکان را به استفاده از آن عادت داد.

آذرپیرا افزود: مواد غذایی که بایستی با احتیاط مصرف شوند شامل انواع همبرگر، سوسیس، کالباس، چیپس، پفک و خوراکی های رنگی، انواع آب نبات و نوشابه‌های گازدار است.

این کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی گفت: علاوه بر آمـوزش همگانـی، تشـویـق تولیدکنندگان برای تولید تنقلات مغذّی سنّتی با بسته‌بندی و ظاهر جذّاب و دلنشین، همکاری مهم در راه غلبة بر مشکل استفاده از مواد غذایی کم مغذی و پرکالری است.