غده تیروئید یکی از مهم ترین غددهای درون ریز بدن می باشد که عملکرد آن بسیار مهم برای سیستم های اصلی بدن مانند، مغز، قلب، دستگاه گوارش و تنفسی می باشد. در این مقاله از دکتر سلام راهکارهای موثر برای تشخیص بیماری های تیروئید را آماده کرده ایم. توصیه ما این است که حتما این مقاله را مطالعه کنید و از دست ندهید. با ما همراه شوید.
یکی از مهم‌ترین غدد درون‌ریز بدن که روی سیستم‌های اصلی بدن مانند مغز، قلب، عروق، دستگاه گوارش و تنفسی تاثیر مستقیم می‌گذارد غده تیرویید است. کوچک‌ترین مشکل در فعالیت غده تیرویید عوارض جدی‌ای را برای افراد به همراه دارد و زندگی آنها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. یکی از شایع‌ترین بیماری‌های تیرویید، کم‌کاری و پرکاری تیرویید است که در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود. دکتر اکبر سلطانی
فوق تخصص غدد، شما را با شایع‌ترین بیمارهای تیرویید و روش‌های درمانی آن آشنا می‌کند.
کار غده تیرویید چیست؟
غده تیرویید در ناحیه قدامی گردن و بالای جناق قرار دارد. کار غده تیرویید تنظیم سوخت و ساز بدن و رشد انسان است به علاوه در تنظیم آب و الکترولیدها تاثیر می‌گذارد و به طور کلی با عملکرد تمامی سیستم‌ها به‌خصوص مغز، اعصاب و قلب رابطه مستقیم دارد و مهم‌ترین وظیفه آن تاثیر روی سیستم سوخت و ساز بدن است.
علایم پرکاری تیرویید چیست؟
پرکاری تیرویید به صورت دایم یا موقت است. پرکاری موقت معمولا با مصرف دارو بعد از مدتی درمان پیدا می‌کند. در مورد پرکاری تیروئید دایم معمولا بیمار با بعضی علایم واضح مراجعه می‌کند. مثلا بیمار در ناحیه قلب از تپش قلب زیاد و غیرعادی شکایت می‌کند و در موارد شدید دچار نارسایی قلبی می‌شود. گاهی اوقات بیمار در ناحیه ریه با تنگی نفس به‌خصوص تنگی نفس فعالیتی به پزشک مراجعه می‌کند. علایم این بیماری در دستگاه گوارش به صورت کاهش وزن و افزایش اشتها ظاهر می‌شود مگر در سنین بالا که میزان اشتهای افراد کاهش پیدا می‌کند. علاوه بر این مهم‌ترین ارگانی که درگیر می‌شود سیستم مغز و اعصاب بیمار است که با نشانه‌هایی مانند اضطراب و عصبانیت غیرعادی روبه‌رو می‌شود. عدم تحمل گرما یا تعریق بیش از حد نیز از موارد دیگری هستند که در سیستم سوخت و ساز بیمار رخ می‌دهند.
پرکاری تیرویید چه عوارضی را به همراه دارد؟
در مواردی کمتر از ۱۵درصد بعضی از بیماران دچار علایم چشمی می‌شوند. در این شرایط بیمار از بیرون‌زدگی چشم شکایت می‌کند که گاهی میزان آن بسیار شدید می‌شود. پرکاری تیرویید اگر بیش از حد معمول طول بکشد یا توسط پزشک تشخیص داده نشود روی استخوان تاثیر منفی می‌گذارد و تراکم آن را کم می‌کند.
روش‌های درمانی برای کنترل پرکاری تیرویید چیست؟
روش‌های درمانی برای بیماری پرکاری تیرویید معمولا به سه دسته تقسیم می‌شوند. با تجویز داروهای مخصوص این بیماری را می‌توان به راحتی کنترل کرد. این داروها تولید هورمون از غده تیرویید را کاهش می‌دهند چون در پرکاری تیرویید تولید هورمون‌ها در این غده بیش از حد معمول می‌شود بنابراین مصرف دارو باعث می‌شود تا تولید چنین هورمون‌هایی به میزان کنترل‌شده‌ای برسند. ید رادیواکتیو روش دیگری برای درمان پرکاری تیرویید است و بعد از دارو شایع‌ترین روش درمانی برای این بیماری محسوب می‌شود. ید رادیواکتیو می‌تواند غده تیرویید را از کار بیندازد و در ۵۰ درصد موارد تحت‌تاثیر این ید غده تیرویید کم‌کار می‌شود. روش سوم که معمولا کمتر به‌کار گرفته می‌شود جراحی غده تیرویید است که به ندرت اتفاق می‌افتد.
کم‌کاری تیرویید چه علایمی در بدن دارد؟
علایم کم‌کاری تیرویید تا حدی برعکس پرکاری تیرویید است. اگر بخواهیم از علایم این بیماری در ارگان‌های مختلف بدن شروع کنیم خشکی پوست یکی از نشانه‌های آن است. بیمار معمولا از خشکی بیش از حد پوست و احساس سرما شکایت می‌کند. پف غیرعادی دور چشم مخصوصا وقتی بیمار صبح از خواب بیدار می‌شود، می‌تواند یکی دیگر از علامت‌های کم‌کاری تیرویید باشد. کم‌خونی یکی دیگر از علایم کم‌کاری تیرویید است که در نتایج آزمایش‌های خون بیمار مشخص می‌شود. تنگی نفس فعالیتی در دستگاه تنفسی، یبوست و کاهش اشتها در دستگاه گوارش از دیگر نشانه‌های بیماری کم‌کاری تیرویید است که می‌تواند بیمار را از بروز این ناراحتی آگاه کند. تاثیرات کم‌کاری تیرویید در سیستم مغز و اعصاب تقریبا شبیه پرکاری تیرویید است البته با یکسری تفاوت‌ها. مثلا نشانه‌های افسردگی، کم‌حوصلگی، کاهش تمرکز و فراموشی که اغلب در کم‌کاری تیرویید رخ می‌دهد. یکی از علایم شایع بیماری کم‌کاری تیرویید در زنان اختلال در عادت ماهانه مانند افزایش یا نامرتب شدن خونریزی است و تا زمانی که خونریزی قطع شود این روند ادامه پیدا می‌کند. البته این موارد می‌توانند در کنار نشانه‌های دیگر کم‌کاری تیرویید ایجاد شوند. افزایش خونریزی زنان در این حالات آنها را مستعد برای کم‌خونی می‌کند. به طور کلی بیماری که به کم‌کاری تیرویید دچار می‌شود با علایم کلی مثل درد عضلات، خستگی، ضعف، بی‌حالی، افزایش وزن، کاهش اشتها که جزو شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری هستند به پزشک مراجعه می‌کند.
چه داروهایی برای کم‌کاری تیرویید تجویز می‌شود؟
کم‌کاری تیرویید هم به دو نوع موقت و دایمی تقسیم می‌شود که نوع موقت آن مانند پرکاری تیرویید موقت با مصرف دارو بعد از مدتی درمان پیدا می‌کند. با مصرف قرص‌هایی که برای درمان کم‌کاری تیرویید تجویز می‌شود، برای هورمون‌هایی که غده تیرویید باید ترشح کند، جایگزین پیدا می‌شود. در کم‌کاری دایمی هورمون‌های تیرویید معمولا به صورت T۴ است بنابراین با تجویز داروهای مخصوص سعی می‌کنیم تا میزان ترشح هورمون‌ها را به حد طبیعی برسانیم. در اینجا باید به این نکته اشاره کنیم که اگر کم‌کاری تیرویید به صورت دایمی باشد، بیمار باید تا آخر عمر مصرف دارو را ادامه دهد و به طور مرتب تحت نظر پزشک خود قرار گیرد.
مصرف ید چه تاثیری روی فعالیت غده تیرویید دارد؟
وقتی هورمون‌های تیرویید ساخته می‌شوند داخل آنها مقدار زیادی ید وجود دارد و اگر ما میزان مناسبی ید مصرف نکنیم این غده نمی‌تواند هورمون بسازد. یعنی ید یکی از مواد اولیه سازنده هورمون تیرویید است. هنگامی که شما ید مصرف می‌کنید غده تیرویید آن را جذب می‌کند و در مرحله بعد آن را با یک یا دو نوع پروتئین ترکیب می‌کند و زمانی که این ترکیب اتفاق می‌افتد، غده تیرویید از آن هورمون می‌سازد. در نهایت این هورمون تیرویید است که سوخت و ساز بدن را تنظیم می‌کند و تقریبا روی بیشتر اعضای بدن به طور جداگانه تاثیر می‌گذارد. بنابراین وقتی شما مقدار کمی ید مصرف کنید، غده تیرویید مواد اولیه برای ساختن هورمون را ندارد به همین دلیل این غده در ابتدا شروع به بزرگ شدن می‌کند که در نهایت به گواتر تبدیل می‌شود و به دنبال آن اگر خیلی کم از ید استفاده کنیم مثلا زیر ۲۵ گرم در روز، غده تیرویید دیگر نمی‌تواند هورمون بسازد و بعد از گواتر دچار کم‌کاری هم می‌شود. اگر برای درمان و کنترل میزان هورمون‌های غده تیرویید اقدامات لازم انجام نشود، بیمار به تاثیرات مخرب این بیماری دچار می‌شود.
فواید نمک یددار چیست؟
یکی از فواید نمک یددار این است که مقدار صد تا ۱۵۰ میکروگرم ید در روز به بدن می‌رساند که این مقدار هم برای ساختن هورمون کافی است، هم عموما برای جلوگیری از بزرگ شدن غده تیرویید که آن را گواتر می‌نامیم، مفید و موثر است. اگر از نمک یددار استفاده می‌کنید و خیلی غذاهای دریایی مصرف نمی‌کنید، این موضوع خیلی برایتان مشکل‌ساز نمی‌شود چون شما مقدار مورد نظر یون را از مصرف نمک یددار به دست می‌آورید.
آیا رژیم غذایی خاصی برای بیماری‌های تیرویید وجود دارد؟
یکی از اشتباهاتی که در این زمینه رخ می‌دهد، این است که به بیمارانی که مشکل تیرویید دارند توصیه می‌شود که اصلا ماهی صرف نکنند یا برای مثال کلم و کاهو نخورند چون این مواد دارای ید هستند. خب باید به این نکته اشاره کنم که اصولا در بیماری کم‌کاری و پرکاری تیرویید رژیم غذایی خاصی وجود ندارد. مطالعات علمی و پزشکی نشان می‌دهد که مصرف خوراکی‌هایی مانند کلم و نظیر آن در صورتی می‌تواند برای تیرویید مشکل‌ساز شود که به میزان چند کیلوگرم در روز استفاده شود و از آنجایی که هیچ انسان عاقلی این مقدار کلم را در روز نمی‌خورد بنابراین عموما مصرف مواد خوراکی مانند کلم، انواع سبزیجات و ماهی نه باعث کم‌کاری تیرویید می‌شود و نه در پرکاری این غده ممنوعیتی دارد. بنابراین هیچ اثبات علمی در مورد بعضی از رژیم‌های شایعی در میان مردم درباره غده تیرویید وجود ندارد. همان‌طور که گفتیم هیچ رژیم غذایی برای بیماری‌های تیرویید وجود ندارد مگر اینکه فرد به سرطان تیرویید دچار شود که بحث آن کاملا متفاوت است.
آیا کم‌کاری تیروئید عوارض جدی برای بیمار دارد؟
تیرویید روی تمام ارگان‌های بدن انسان تاثیر می‌گذارد و در صورتی‌که فرد هنگام بروز علایم به موقع به پزشک مراجعه نکند تمام عوارضی که به آن اشاره کردیم تشدید می‌شود. پوست، چشم، سیستم خونی و قلب و عروق، گوارش، دستگاه ریوی، باروری، مغز و اعصاب و عضلات ارگان‌هایی هستند که تحت‌تاثیر عملکرد غده تیرویید قرار دارند. شدیدترین حالت کم‌کاری تیرویید که گاهی هم در فصل سرما دیده می‌شود کمای ناشی از کم‌کاری تیرویید درمان‌نشده است. زمانی که بیمار کم‌کاری تیرویید داشته باشد و برای درمان اقدام نکند ممکن است بعد از مدتی دچار کما شود و سطح هوشیاری‌اش کاهش می‌یابد. در این حالت فرد دیگر ارتباط برقرار نمی‌کند، عملکرد مغزش کم می‌شود یا بیمار دچار افت درجه حرارت می‌شود، نبض وی کند می‌شود و تپش قلب هم کاهش پیدا می‌کند و تنفس فرد دچار مشکل می‌شود. این ناراحتی به طور مستقیم در چهار سیستم اصلی بدن یعنی قلب و عروق، سیستم مغز و اعصاب تاثیر می‌گذارد و علایم ناشی از آن در این سیستم شدید می‌شود.
آیا بیماری‌های تیرویید به صورت ارثی منتقل می‌شود؟
بیماری‌های غده تیرویید به ندرت پیش می‌آید که به صورت ارثی منتقل شوند. در این شرایط اختلالاتی به صورت ژنتیکی در ساختن و تاثیر هورمون‌ها به وجود می‌آید ولی این انتقال ارثی بسیار نادر اتفاق می‌افتد. بیشترین علت کم‌کاری تیرویید سیستم ایمنی بدن است. یعنی سیستم ایمنی باعث می‌شود تا غده تیرویید کم‌کار شود و در نهایت از کار بیفتد. از علل دیگر کم‌کاری تیرویید مصرف ید رادیواکتیو در پرکاری تیرویید است که گفتیم آن را کم‌کار می‌کند و البته عمل جراحی که باعث کم‌کاری دایم غده تیرویید می‌شود.
چه افرادی مستعد به ابتلای بیماری‌های تیرویید هستند؟
اگر یکی از اعضای خانواده فرد به ناراحتی تیرویید مبتلا باشد چنانچه خود فرد علایم کم‌کاری تیرویید مانند خشکی پوست، پف صورت مخصوصا صبح‌ها، تنگی نفس، یبوست، اختلال عادت ماهانه، گرفتگی و ضعف عضلانی داشته باشد لازم است برای تشخیص عملکرد تیرویید خود حتما آزمایش تیرویید انجام دهد و کم‌کاری تیرویید بررسی شود. پرکاری و کم‌کاری تیرویید معمولا در زنان ۲۰ تا ۴۰ سال شایع‌تر است و البته آمار این بیماری‌ها در زنان نسبت به مردان بیشتر است.
آیا زنان بعد از زایمان هم به این بیماری‌ها مبتلا می‌شوند؟
گاهی ممکن است خانم‌ها بعد از زایمان با کم‌کاری یا پرکاری تیرویید موقت مواجه شوند. این ناراحتی معمولا در سه تا شش ماه اول زایمان رخ می‌دهد و بین سه تا شش ماه هم طول می‌کشد. در این صورت پزشک می‌تواند با انجام آزمایش این بیماری را متوجه شود ولی درمان این بیماری هم به صورت موقتی است و بعد از مدتی که فرد داروهایش را مصرف می‌کند دوباره پزشک وضعیت بیمار را بررسی می‌کند تا متوجه شود عملکرد تیرویید به حالت اولیه خود بازگشته یا نه و اگر کم‌کاری یا پرکاری تیرویید فرد با مصرف دارو رفع شود دیگر نیازی به ادامه دادن داروها نیست. ولی گاهی اوقات در حدود ۳۰درصد ممکن است کم‌کاری موقتی تیرویید ادامه پیدا کند که در اینجا عملکرد تیرویید از دایم تبدیل به موقت می‌شود و بیمار باید همیشه تحت مراقبت و درمان قرار گیرد.
آیا مصرف قرص‌های لازم برای رفع کم‌کاری تیرویید موجب پوکی استخوان می‌شود؟
قرص لووتیروکسین برای درمان کم‌کاری تیرویید تجویز می‌شود. شواهد علمی نشان می‌دهد اگر دوز مصرفی این قرص مناسب نباشد، مقداری می‌تواند تراکم استخوان در زنان بعد از دوران یائسگی را کاهش دهد. بنابراین مصرف لووتیروکسین به جز در دوران یائسگی تاثیری روی بدن نمی‌گذارد. زنانی که در دوران یائسگی بیش از حد مجاز داروی لووتیروکسین مصرف می‌کنند و دوز آن بیشتر از مقدار مورد نیاز باشد احتمال دارد که به میزان بسیار کمی، سالی یک‌درصد، تراکم استخوان‌شان کاهش پیدا کند. اگر خانم‌ها تحت نظر پزشک باشند و به طور مرتب آزمایش‌های دوره‌ای دهند تا دوز داروهایشان تنظیم شود دیگر با این مشکل مواجه نمی‌شوند. پس توجه داشته باشید که مصرف لووتیروکسین در دوز مناسب باعث پوکی استخوان نمی‌شود به علاوه پزشک متخصص از آنجایی که هرشش ماه یک‌بار آزمایش‌های لازم را روی بیمار انجام می‌دهد باید مراقب باشد تا دوز دارو بیش از حد مجاز نشود. این دارو هم مانند داروهای دیگر اگر بیش از حد مجاز مصرف شود قطعا عوارض جانبی مخصوص به خود را خواهد داشت.
بهترین زمان برای مصرف قرص‌ها چه موقعی است؟
قرص لووتیروکسین را می‌توان ۳۰ دقیقه قبل از صبحانه یا دو تا سه ساعت بعد از شام هنگام خواب مصرف کرد. در مورد کسانی که گاهی قرص را به‌جای اینکه به صورت ناشتا مصرف کنند با غذا می‌خورند باید بگوییم که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از جذب این قرص به بدن کاسته می‌شود و عوارض چندانی ندارد.
بیماران باید تا چه زمانی وضعیت خود را کنترل کنند؟
معمولا کم‌کاری و پرکاری تیرویید موقت به طور متوسط بین سه تا حداکثر چهار ماه طول می‌کشد و خیلی زود درمان می‌شود و خیلی وقت‌ها هم قابل تشخیص نیست چون علایم آن آنقدر ناگهانی و آزاردهنده نیست که بیمار متوجه شود و به پزشک مراجعه کند بنابراین در اکثر اوقات خود به خود خوب می‌شوند اما اگر بیماری فرد تشخیص داده شود معمولا بین سه تا چهار ماه زمان می‌برد تا بیماری با درمان دارو رفع شود. مهم‌ترین نوع کم‌کاری یا پرکاری تیرویید موقت همان‌طور که گفتیم مربوط به زنان بعد از زایمان می‌شود که حتما باید تحت نظر پزشک درمان شوند و بعد از شش ماه تا یک سال وضعیت بیمار مجددا بررسی شود و اگر مشکل تیرویید رفع شده باشد مصرف دارو را قطع می‌کنیم. بیمارانی که به تیرویید کم‌کار یا پرکار مبتلا هستند باید هر شش ماه یک‌بار به پزشک متخصص خود مراجعه کنند و حداقل سالی یک‌بار آزمایش‌های لازم را انجام دهند تا دوز داروهایشان هم تنظیم شود.
منبع: تیک
