شبکه های اجتماعی! امروزه می توان استفاده از شبکه های اجتماعی را یکی پررنگ ترین و حتی تاثیر گذارترین بخش های زندگی نوجوانان دانست. شبکه های اجتماعی ابزارهایی هستند که مقاصد مختلفی مورد استفاده فرد قرار می گیرند و وی زمان زیادی را در طول روز صرف استفاده از آنها می کند. در ادامه با دکتر سلام همراه باشید.
همه‌ی ما می‌دانیم این روز ها نوجوانان بخش زیادی از وقتشان را پای شبکه‌های اجتماعی مختلف روی موبایل و تبلت شان می گذارند و این مسئله روی سلامت روان آنها موثر است.اما آیا می‌توانیم بگوییم استفاده از شبکه های اجتماعی خاصی برای نوجوانان خوب یا بد هستند؟ پژوهشگران از حدود ۱۵۰۰ جوان انگلیسی بین ۱۴ تا ۲۴ سال خواستند افکارشان را در مورد ۵ شبکه‌ی اجتماعی محبوب: فیسبوک، اینستاگرام، اسنپ چت، توییتر و یوتیوب بیان کنند. نتیجه‌ی این نظرخواهی نکات مثبت و منفی پررنگ بود. درنهایت این گزارش یوتیوب را تنها پلتفرمی می‌داند که تاثیر مثبت گسترده‌ای دارد.
یوتیوب می‌تواند حمایت عاطفی ارائه کند. یک پلتفرم مناسب برای خود ابرازی و ساخت هویت و البته ابزاری مناسب برای ساخت جامعه است. اینستاگرام و اسنپ چت ریسک بیشتری برای سلامت روان (مثل اضطراب و مشکل خواب و تنهایی) دارند. البته این پلتفرم‌ها هم تاثیرات مثبت (مثل آگاهی بخشی و خودابرازی و روابط دوستانه و حمایتی) دارند. توییتر و فیسبوک نمرات بهتری گرفتند اما این دو شبکه اجتماعی هم ریسک و خطرات خود را دارند. پژوهشگران معتقدند تفاوت بین مثبت و منفی بودن تاثیر شبکه‌های اجتماعی برمی‌گردد به اینکه هر پلتفرم بر چه چیزی تمرکز دارد.بر اساس پژوهش RSPH بیش از ۹۰ درصد نوجوانان ۱۶ تا ۲۴ ساله کاربر شبکه‌های اجتماعی هستند. بنابراین لازم است در مورد خطرات و سودمندی آن بیشتر بدانیم.
یک بیماری خطرناک!
گسترش فضای مجازی تا آن جا پیش رفته است که انسان های امروزی هنگام قدم زدن، صبحانه خوردن، حضور در کنار اعضای خانواده و حتی جلسات کاری، تمام حواس خود را به گوشی های هوشمند خود کرده اند. شبکه های مجازی امکان تبادل نظر در صفحات مختلف، پیدا کردن دوستان جدید و حتی یافتن دوستان قدیمی که سال ها از آن ها بی خبر بوده ایم را فراهم کرده است و به همین جهت بسیاری از مردم از آن ها استقبال می کنند.
عضویت در این شبکه های مجازی به خودی خود مشکلی ندارد، مشکل از آن جایی آغاز می شود که افراد به صورت افراطی و بیمارگون از حضور در این شبکه ها لذت می برند و بسیاری از وقت مفید خود را در در آنها سپری می کنند. نوجوانان به جهت قرار گرفتن در موقعیت های خاص سنی بیشتر از دیگر افراد مورد آسیب قرار می گیرند.
3 پیامد خطرناک استفاده از شبکه های اجتماعی
زورگویی و پرخاشگری
زورگویی و پرخاشگری را می توان اولین و همچنین یکی از جدی ترین پیامد های استفاده از شبکه های اجتماعی دانست. والدین در فضای مجازی در کنار فرزندان خود حظور ندارد و به همین علت فرد در این فضا هیچگونه حامی نخواهد داشت؛ همین امر می تواند موجب بروز اختلالت مختلفی در سلامت روان وی شود.
انجمن روان شناسان آمریکا زورگویی را رفتاری پرخاشگرانه از سوی یک نفر که باعث ناراحتی فرد دیگری می شود تعریف کرده است. زورگویی مجازی گستره وسیعی دارد که از تهدید مستقیم و ایمیل های ناخوشایند گرفته تا فعالیت های ناشناسی مانند اوباش گری اینترنتی (Trolling) را شامل می شود. 32 درصد نوجوانانی که از اینترنت استفاده می کنند تایید کرده اند که انواع گوناگونی از تهدید شدن مجازی به وسیله دیگران را تجربه کرده اند. در حالی که پیام ها یا ایمیل های ناخوشایند ساده ترین نوع زورگویی مجازی است اما احتمالا کمتر از انواع دیگر رایج است.
فقط 13 درصد نوجوانان گفته اند پیام های تهدیدآمیز یا پرخاشگرانه دریافت کرده اند. حتی ارسال یادداشت های شخصی دیگران در یک گروه بدون اجازه فرستنده هم نوعی زورگویی مجازی محسوب می شود.
در پژوهش های مرکز تحقیقات پیو (Pew Research Center) معلوم شد 15 درصد نوجوانان به دلیل ارسال یا پست شدن پیام های شخصی شان در گروه ها و انجمن های عمومی مضطرب و پریشان شده اند. همچنین، نزدیک به 39 درصد نوجوانانی که از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند به طریقی مورد زورگویی مجازی قرار گرفته اند که این رقم برای آنهایی که از اینترنت استفاده می کنند ولی در شبکه های اجتماعی فعالیت ندارند 22 درصد است.
اوباش گری اینترنتی، انجام عمدی اعمالی مانند نفرت پراکنی، نژادپرستی، تعصب مذهبی، زن ستیزی و مجادله یا نزاع ایجاد کردن و اختلاف افکنی بین افراد در اینترنت را شامل می شود. این اعمال که اغلب به طور ناشناس انجام می شوند در شبکه های اجتماعی فراگیری زیادی دارند. میزان انجام این کارها بین آمریکایی ها حدود 28 درصد است.
عوارض جدی شبکه های اجتماعی بر جسم و روح کودکان و نوجوانان
یکی از مهم ترین علت های زورگویی و اوباش گری مجازی امکان ناشناس ماندن در اینترنت است. براساس اطلاعات منتشرشده از سوی پایگاه Stopbullying.gov بین دو گروه از مردم احتمال انجام دادن زورگویی مجازی بیشتر است؛ افراد معروف و افراد رانده شده به وسیله جامعه. گروه اول به چنین اعمالی دست می زنند تا همچنان معروف باقی بمانند یا احساس قدرتمندبودن کنند.
گروه دوم برای پیوستن به گروه یا جامعه جدید یا بازگشت به جامعه ای که از آن طرد شده اند این کار را می کنند. شورای ملی پیشگیری از جرم آمریکا با انجام بررسی های گوناگون متوجه شد سه چهارم قربانیان زورگویی مجازی در نهایت هویت فرد زورگو را کشف می کنند و در نتیجه ناشناس بودن، آنچنان که عده ای فکر می کنند از آنها در برابر رو به رو شدن با عواقب اعمالشان محافظت نمی کند.
زورگویان مجازی اغلب یکی از دوستان یا آشنایان فردی هستند که قربانی شده است. البته اگر واقعا بتوان آنها را دوست نامید. فقط 23 درصد قربانیان زورگویی گزارش داده اند به وسیله فردی که نمی شناخته اند آزار دیده اند. زورگویی مجازی برای کسانی که این کار را انجام می دهند ساده به نظر می رسد چون آنها قربانیانشان و واکنش های آنها را نمی بینند و در نتیجه عواقب ناگواری که این اعمال بر قربانیان دارد تاثیر اندکی روی آنها می گذارد.
شبکه های اجتماعی و گجت ها بعد از غروب خاموش
17 درصد از هرزه نگاران، پیام ها و عکس هایی را که دریافت می کنند با دیگران به اشتراک می گذارند و 55 درصد، آنها را برای بیش از یک نفر ارسال می کنند. به این دلیل که هرزه نگاری باعث آسیب های روحی و احساس حقارت می شود، در بعضی از کشورها و ایالت های امریکا چنین اعمالی جرم محسوب می شود.
افسردگی فیسبوکی به صورت ناراحتی و آشفتگی روحی ناشی از سپری کردن زمان زیاد به وسیله نوجوانان و کودکان در شبکه های اجتماعی تعریف می شود. این مشکل در حال حاضر معضلی کاملا واقعی محسوب می شود. مطالعات اخیر نشان داده اند مقایسه کردن، عامل اصلی افسردگی فیسبوکی است. بین کاربران فیسبوک، هم مقایسه رو به پایین (مقایسه خود با افراد بدتر از خود) و هم مقایسه رو به بالا (مقایسه خود با افراد بهتر از خود) بسیار رایج است. البته در این مورد گزارش هایی با نتایج متناقض وجود دارد.
مطالعه دیگر نشان داد فیسبوک ما را خوشحال تر می کند و اعتماد اجتماعی و مشارکت اعضا را افزایش می دهد. با توجه به اینکه مغز انسان برای ارتباط برقرار کردن ساخته شده، منطقی به نظر می رسد انتظار داشته باشیم شبکه های اجتماعی با امکان پذیر کردن اشتراک گذاری نوعی حس خودمقاوم بودن ناشی از رضایت روانی در ما ایجاد کنند.
یک پژوهش مهم
به ۳۲ نوجوان با سنین ۱۳ تا ۱۸ سال گفته شد که در یک شبکه ی اجتماعی کوچک مشابه نرم افزار معروف اشتراک گذاری تصاویر اینستاگرام شرکت خواهند کرد. در این آزمایش در مرکز نقشه برداری مغز دانشگاه UCLA آمریکا به این نوجوانان تعداد ۱۴۸ عکس ازجمله ۴۰عکس که توسط هر کدام از نوجوانان آورده شده بود را برای مدت ۱۲ دقیقه بر روی صفحه کامپیوتر نشان دادند و در همین حال با استفاده از تصویر برداریFMRI اقدام به تجزیه و تحلیل فعالیت های مغزی آنها کردند. برروی هر کدام از عکس ها تعداد لایک هایی که به ظاهر توسط دیگر نوجوانان شرکت کننده به هر عکس داده شده بود نیز نمایش داده شد، هر چند در واقع تعداد این لایک ها توسط خود محققان به هرکدام از این تصاویر اختصاص داده شده بود (پس از پایان آزمایش به نوجوانان شرکت کننده ساختگی بودن تعداد لایک ها گفته شد).
خانم لورن شرمن مسول تیم تحقیقاتی و از محققان مرکز نقشه برداری مغزی و همچنین مرکز رسانه های دیجیتال کودکان در دانشگاه UCLA لوس آنجلس در این باره می گوید:
“زمانی که نوجوانان عکس خود را با تعداد زیادی لایک می دیدند، ما شاهد فعالیت های زیادی در بخش های گسترده ای از مغز آنها بودیم.”
همچنین به گفته ی او بیشترین میزان فعالیت مغزی در بخشی از استریاتوم مغز موسوم به nucleus accumbens مشاهده شد، این قسمت مربوط به مدار پاداش مغزی است.
این مدار های مغزی بخصوص در سنین نوجوانی بسیار حساس و فعال هستند. محققان زمانی که نوجوانان تعداد زیادی لایک بر روی تصاویر خود می دیدند شاهد فعال شدن منطقه ای از مغز موسوم به مغز اجتماعی و منطقه ای از مغز مربوط به توجه دیداری بودند. نوجوانان در تصمیم گیری برای لایک کردن یک تصویر به شدت تحت تاثیر لایک های موجود برروی تصاویر بودند.
خانم شرمن می گوید: ” ما یک عکس یکسان را به نیمی از گروه با لایک های زیاد و به نیمی دیگر از گروه با تعداد لایک های کم برروی آنها نشان دادیم، هر عکس که دارای تعداد لایک های بیشتری بود به میزان بیشتری توسط آنها نیز لایک می شد. نوجوانان به اطلاعاتی که مورد تایید تعداد زیاد و یا حتی چند تن از همتایان آنها باشد واکنش متفاوتی نشان می دهند، حتی اگر شناختی از این افراد نداشته باشند.” این مطالعه در مجله ی دانش روانشناسی به چاپ رسیده است.
استاد روانشناسی و رفتار زیستی از موسسه ی علوم اعصاب و رفتار انسانSemel در دانشگاه UCLA لوس آنجلس خانم میرلا داپرتد در این باره می گوید: این تاثیرپذیری از دوستان می تواند در زندگی واقعی بسیار بیشتر باشد. او در ادامه گفت: “در این تحقیق، نوجوانان از افرادی که تصاویر را لایک کرده بودند هیچ شناختی نداشتند با این حال تاثیر فشار همتایان در آنها کاملا مشهود است و گرایش آنها به سازگاری و پیروی کردن چه در سطح مغزی و چه در علایق و اینکه چه چیز را باید دوست داشته باشند کاملا مشخص است.” طبیعتا انتظار می رود که این تاثیر پذیری در زندگی روزمره و واقعی به میزان بسیار بیشتری نمود پیدا کند زیرا لایک هایی که می بینند از طرف افراد غریبه نیستند بلکه از کسانی هستند که برای آنها اهمیت دارند.
مهم ترین شبکه های اجتماعی
اینستاگرام Instagram
امروزه می توان اینستاگرام را یکی از پرطرفدار ترین شبکه های اجتماعی در دنیا دانست که افراد با به اشتراک گذاشتن عکس ها و فیلم های خود در آن با دیگران به فعالیت می پردازند. این شرکت از زیر شاخه های فیسبوک بوده و بالغ بر 500 میلیون کاربر فعال از ان استفاده می کنند.
تلگرام Telegram
تلگرام در ابتدا فقط یک پیام رسان بود اما با توجه به گسترش امکاناتی مانند گروه ها و کانال ها، کم کم تبدیل به یک شبکه اجتماعی شد که مورد استقبال بسیار زیادی از مردم شد.
فیس بوک Facebook
فیس بوک هم از لحاظ کاربرد و هم از لحاظ اسم و رسم بزرگترین شبکه اجتماعی بود که از فوریه سال ۲۰۰۴ شروع به کار کرد و بیش از ۶/۱ میلیارد نفر کاربر دارد . اما در ایران به دلیل مسایل فیلترینگ در عرصه ی تاخت و تاز از اینستاگرام عقب ماند.
لینکدین Linkedin
لینکدین در دسامبر سال ۲۰۰۲ تاسیس و در می سال ۲۰۰۳ راه اندازی شد. این شبکه اجتماعی فضایی مطمئن برای تلبیغ حرفه ای و کسب و کار است. این سایت با ۲۴ زبان زنده ی دنیا و با بیش از ۴۰۰ میلیون کاربر در دسترس است.
یوتیوب Youtube
یوتیوب یکی از شبکه های مجازی محبوب برای به اشتراک گذاری ویدئو است که در فوریه سال ۲۰۰۵ راه اندازی شد.
در این باره بیشتر بخوانید: تاثیر شبکه های اجتماعی بر تعادل مغزی
هرگونه کپی برداری با ذکر نام دکتر سلام و لینک دهی مستقیم مجاز است.
