راه های مختلفی برای افزایش توان جسمانی در ورزشکاران وجود دارد که به این روش ها دوپینگ گفته می شود. دوپینگ یک روش غیر اخلاقی برای تقویت ورزشکاران است. دوپینگ خونی یکی از خطرناک ترین روش های تقویت ورزشکاران به حساب می آید. در این مقاله اطلاعاتی در خصوص خطرات دوپینگ خونی آماده کرده ایم. با ما همراه شوید.
دوپینگ خونی، افزایش مصنوعی تعداد گلبول‌های قرمز در جریان خون به منظور افزایش کارایی بدن ورزشکار است. با توجه به اینکه گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را از ریه‌ها به ماهیچه‌ها منتقل می‌کنند بنابراین افزایش این سلول‌های اکسیژن‌رسان موجب افزایش حجم هوای جذبی در ریه‌ها شده و به دنبال آن توان عضلانی و استقامت ورزشکار نیز افزایش می‌یابد.
تاکنون سه روش برای افزایش مصنوعی توان اکسیژن‌رسانی خون شناخته شده است. این سه روش تزریق اریتروپویتین EPO، تزریق حامل‌های اکسیژن مصنوعی و در نهایت انتقال خون هستند.
اریتروپویتین یک فاکتور رشد گلیکوپروتئینی است که از کلیه‌ها ترشح شده و به تولید بیشتر گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند. این ماده یک سیتوکین است که نوعی عامل خونساز است.
اریتروپویتین انسانیEPO یک هورمون گلیکوپروتئینی است که بیشتر توسط کلیه‌ها و کبد ترشح شده و عامل موثر در تولید و ترشح طبیعی این محرک با کاهش سطح گلبول‌های قرمز خون و اکسیژن رسانی به بافتها تحریک می‌شود. تولید و ترشح EPO در بدن در شرایط پاتولوژیک مثل آسیب پارانشیم کلیه وکم خونی کاهش می‌یابد.
اگرچه اریتروپویتین از نظر درمانی یک داروی مناسب برای کم خونی و بیماری‌های کلیوی محسوب می‌شود، اما ورزشکارانی که از این دارو بدون توجه به در صحیح و در دفعات کنترل نشده استفاده می کنند در معرض عوارض جانبی خطرناکی همچون بیماری‌های قلبی، سکته و در نهایت بیماری‌های خود ایمنی قرار می‌گیرند. شایان ذکر است که عامل اصلی تمام این مشکلات افزایش غلظت و تراکم بیش از حد سلول‌های قرمز در خون است.
دومین روش شناخته شده برای افزایش توان اکسیژن‌رسانی خون، تزریق مواد انتقال‌دهنده از جمله عامل انتقال اکسیژن هموگلوبین (HBOCs) یا پر فلوئوروکربن (PFCs) است. این دو عامل مواد شیمیایی خارجی هستند که پس از تزریق توان اکسیژن‌رسانی خون را افزایش می‌دهند.
عوارض جانبی مصرف این دو ماده شیمیایی شامل افزایش خطر بیماری‌های قلبی- عروقی و افزایش احتمال سکته، آنفارکتوس قلب و آمبولیسم است. خوشبختانه این مواد با یک آزمایش خون ساده که در سال ۲۰۰۴ ابداع شد قابل شناسایی هستند.
سومین روش شناخته شده برای افزایش توان اکسیژن خون، روش خطرناک و غیر متعارف انتقال خون است. در این روش فرآیند انتقال خون به دو صورت اتولوگ و همولوگ انجام می شود. پس از تزریق خون مازاد توده گلبول‌های قرمز خون به صورت ناگهانی افزایش یافته و موجب افزایش توان هوازی و آمادگی جسمانی هوازی می‌شود. با توجه به اینکه دوپینگ خونی مقاومت را افزایش می‌دهد، استفاده از آن در ورزش‌های استقامتی مثل اسکی، دوی ماراتن و دوچرخه‌سواری بیشتر کاربرد دارد.
در روش اتولوگ خون هر ورزشکار پس از برداشت منجمد یا سرد شده و در زمان مورد نیاز به بدن تزریق می‌شود و در روش هومولوگ خون فرد دیگری را با گروه خونی یکسان به ورزشکار تزریق می‌کنند. البته در بیشتر موارد در یک فرآیند مکمل خون در سانتریفیوژ تفکیک شده و در نهایت با جداسازی پلاسما تنها گلبول‌های قرمز دوباره به ورزشکار تزریق می‌شوند.
در این روش خطرناک معمولا قبل از گرفتن خون کمی EPO به فرد تزریق می‌شود تا میزان گلبول خون بالا رفته و سپس خون سرشار از سلول‌های قرمز از ورزشکار گرفته می‌شود.
یکی از مشکلات اساسی و خطرساز این روش شرایط نگهداری خون است. از آنجایی‌که زمان نگه داری خون کوتاه است بنابرین خون باید به صورت استرلیزه گرفته شود و در دمای ۴+ تا ۴- درجه نگهداری شود تا گلبول‌های خون منجمد شده و هرگز از حالت انجماد خارج نشوند زیرا در معرض خطر عفونت قرار می‌گیرند.
در روش مرسوم‌تر قبل از انتقال خون و چند روز قبل از مسابقات، ورزشکار به ارتفاع بلندتری رفته تا با افزایش ارتفاع و کاهش فشار اکسیژن، در خون شریانی ماده ای به نام اریتروپویتین ترشح شود.
این ماده همان هورمون EPO است که در فرد بالغ عمدتا توسط کلیه ها تولید و ترشح می‌شود. با ترشح طبیعی این ماده در ارتفاعات توانایی اکسیژن‌رسانی خون افزایش یافته تا بافت‌های بدن آسیب نبینند. در شرایطی که حجم گلبول‌های قرمز افزایش یافته است، فرایند خون‌گیری آغاز شده و در نهایت خون دریافتی غلیظ و منجمد شده و قبل از مسابقه دوباره به بدن ورزشکار تزریق می شود. با این روش معمولا ظرفیت اکسیژن‌رسانی خون تا ۲۰ درصد افزایش یافته و ورزشکار دیرتر خسته می‌شود. بنابراین دوپینگ خونی ذخیره اکسیژن بدن را افزایش داده و در نتیجه عملکرد دوندگان و دوچرخه‌سواران را در مسافت‌های طولانی ارتقاء می‌دهد.
طبق مطالعات انجام شده با سه هفته اقامت و تمرینات ورزشی در ارتفاعات بلند می‌توان اثری همانند دوپینگ خونی ایجاد کرد. این روش دوپینگ بیشتر در رشته‌های ورزشی دوومیدانی به خصوص دوهای استقامت، دوچرخه‌سواری و ورزش‌های آبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا در این رشته‌ها بیش ازرشته‌های ورزشی دیگر اکسیژن‌گیری خون اهمیت دارد.
قدمت این روش دوپینگ به چند دهه قبل باز می‌گردد و امروزه یکی از کم‌کاربردترین روش‌ها برای افزایش توان جسمانی است. شیوه تشخیص دوپینگ انتقال خون با روش هومولوگ اولین‌بار در سال ۲۰۰۴ و در جریان بازی‌های المپیک تابستانی آتن ارائه شد.
از جمله عوارض شناخته شده در دوپینگ خونی به روش انتقال خون افزایش احتمال ابتلا به چند مشکل حاد است. به عنوان مثال ممکن است خون فرد اهدا کننده مبتلا به ویروس یا سایر میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا باشد که در پی فرایند انتقال به راحتی به بدن میزبان منتقل می‌شوند. تزریق خون خود ورزشکار در صورتی که شرایط نگهداری مناسب از خون به درستی انجام نشود ممکن است مشکلات حادی را برای ورزشکار ایجاد کند.
نتایج یک بررسی توسط فدراسیون دوچرخه‌سواری اروپا نشان داد که حداقل ۲۰ درصد از دوچرخه‌سواران حرفه‌ای به علت عوارض ناشی از دوپینگ خونی در ۲۵ سال گذشته جان باخته‌اند. در این بررسی مشخص شد بیشترین عوامل خطرساز موجود در دوپینگ خونی به روش انتقال خون احتمال ابتلا به ایدز ، هپاتیتB و C است.
منبع: ایسنا