تعاملات و روابط اجتماعی افراد هر روز پیچیده تر می شود و انسان به وسلیه روش های مختلف قصد دارد به هدف های مثبت و منفی زندگی خود برسد، یکی از خصوصیت های اخلاقی منفی شایعه پراکنی می باشد.
شایعه در اصطلاح، خبر یا اطلاعات تأیید نشده‌ای است که مورد توجه گروه یا جمعیت خاصی بوده و برای ایجاد باور نزد دیگران معمولاً از فردی به فرد دیگری به طور شفاهی بدون هیچ‌گونه اطمینان و دلیل و مدرک کافی انتقال می‌یابد.
در ارتباطات اجتماعی خواسته یا ناخواسته بخشی از محاوره‌های روزانه‌ی ما را شایعات یا چیزهای ساختگی تشکیل می‌دهد؛ در جوامعی که فقر اطلاع‌رسانی حاکم باشد، شایعات رواج دارد همچنین در بین جمعیت‌هایی که به لحاظ سادگی و زودباوری و تأثیر‌پذیری آمادگی روانی بیشتری برای دریافت و انتقال شایعه دارند، شایعه رونق بیشتری دارد.
شایعه چون آب دریاست یعنی هرچه نوشیده شود، بیشتر ایجاد عطش می‌کند چرا که معمولا شایعه ایجاد ترس و نگرانی در جامعه می‌کند و مردم به علت عدم دسترسی به اطلاعات دقیق به آن پناه می‌برند و آن را دهان به دهان نقل می‌کنند و گاه بر آن می‌افزایند.
ویژگیهای انسان‌های شایعه‌ساز
ـ ساده‌لوح هستند و ناامنی و زودبرانگیختگی خاصی دارند
ـ گزافه‌گویی می‌کنند و ایستایی شخصیت دارند(دچار نوعی اختلال شخصیت هستند)
ـ کژاندیشی آنها بالاست و دروغ‌گویی در آنها زیاد است
ـ دارای رشد اجتماعی بالایی نیستند و انسان‌های فرصت‌طلبی هستند
ـ دنبال مقاصد و منافع شخصی و گاه غیرانسانی هستند و دارای رشد اخلاقی بالایی نیستند.
شرایط انتشار شایعات
1. اهمیت خبر
2.ابهام در جامعه
3.نگرانی و اضطراب شخصی و اجتماعی
4. استعداد شایعه‌پذیری؛ افرادی که سلامت روان و اندیشه‌ی متعادل و خلاق داشته و هنگام مواجه شدن با سخن لغو، بدون تعییر وضعیت روانی و نشان دادن حالات احساسی و هیجانی و تأیید یا تکذیب آنی، با تأمل و تأنی به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم در پی وارسی شواهد علمی و دلایل منطقی و مدارک بر می‌آیند کمتر دچار پذیرش شایعات می‌شود.
عواملی که در تولید شایعه موثرند
الف) عوامل فردی
1- بی‌خبر از خبرهای درست و مطمئن
2- پرکردن اوقات و انواع سرگرمی‌ها
3- جلب توجه دیگران که می‌توانند از اختلالات شخصیت هم نشات گیرد
4- ایجاد قدرت یا تسلط بر شنونده و غلبه بر آنها
5- وصول به منافع شخصی و مطامع شخصی و نفسی خود
ب) عوامل اجتماعی
1- خلاء خبری و تشنگی در شنیدن خبر و رویدادهای مهم
2- انواع ابهامات در خبر و رویدادها در موقعیت‌های مورد نظر
3- نیازمندی انسان‌ها به انواع تنوع‌ها
4- انواع ترس‌های اجتماعی
5- ارضای نیازهای کاذب
6- وجود انواع رخداد مهم اجتماعی در موقعیت های خاص
7- نوعی پرخاشگری نسبت به فرد، گروه یا قشری از جامعه (به معنای اعتراض اجتماعی)
8- ترور شخصیت و زیر سؤال بردن برخی شخصیت‌های اجتماعی
9- ایجاد نوعی وجهه برای خود و گروه خود
راهکارهای پیشگیری و مقابله با شایعه
1. در مقابل شخص شایعه‌گو، این چند سوال لزوماً پرسیده شود: آیا میتوانید شخصاً صحت آن را ثابت کنید؟ مستندات شما در ارتباط با این خبر چیست؟ و از کدام منبع شنیده‌اید؟
2. آگاه نگه داشتن مردم نسبت به رویدادهای اجتماعی، اطلاع‌رسانی سریع و صحیح
3. تلاش در جهت زدودن اضطراب و نگرانی عمومی مانند رفع بعضی از نگرانی‌‌های عمومی، نظیر دسترسی به مراکز بهداشتی و خدمات درمانی، برخورداری از تصویری مثبت و روشن به آینده‌ی خود و …
4. دانش‌افزایی عمومی و تعمیق بینش مردم در مورد شایعه
5. هماهنگی و استمرار در ارائه اطلاعات صحیح
6. بی‌توجهی به شایعه‌ها و عدم تکرار آن
7. شناسایی منابع و افراد شایعه‌ساز و بی‌اعتبار کردن منبع آن
8. پرورش تفکر و اندیشه منطقی در مقابله با انواع افکار سطحی مانند شایعه و دروغ و …
9. تقویت روح اخلاق‌محوری در امور فردی و اجتماعی
علیرضا سفیدچیان؛ روانپزشک
منبع/تسنیم
