سایش شیمیایی دندان شامل از بین رفتن تدریجی و برگشت ناپذیر لایه سخت دندان است. در اکثر موارد، سایش شیمیایی دندان توسط یک فرایند شیمیایی به وجود می آید و باکتری ها نقشی در این فرسایش ندارند. سایش شیمیایی دندان نه تنها بر زیبایی دندان ها تاثیر می گذارد، بلکه موجب بروز عوارضی مانند حساسیت شدید دندان و سایش شیمیایی تدریجی دندان ها می شود. در این مقاله از بخش دندانپزشکی دکتر سلام به بررسی این موضوع می پردازیم و علائم و علل آن را مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم.
سایش شیمیایی دندان چیست؟
دندان از لایه های مختلفی تشکیل شده است. مینای دندان، سخت ترین و خارجی ترین لایه دندان است. مینای دندان از هیدروکسی آپاتیت کلسیم کربنات ساخته شده است و pH حدود 5.5 دارد که معمولا توسط بزاق دهان، در حد متعادلی حفظ می شود. نقش اصلی بزاق دهان، خنثی کردن حالت اسیدیته و کمک به حفظ مقدار صحیح pH دهان می باشد.
بلافاصله پس از مصرف غذا یا نوشیدنی، مقدار pH دهان کاهش پیدا می کند که باعث نازک شدن و ترد شدن مینای دندان می شود و در مدت کوتاهی، مواد معدنی دندان، از بین می رود. در این هنگام، بزاق نقش حساسی را ایفا می کند و می تواند طی فرآیند ترمیم مجدد و خنثی سازی pH، مواد معدنی از دست رفته را به ساختار دندان برگرداند.
مواقعی که دهان با حملات مکرر اسیدها مواجه می شود، pH بزاق بیش از اندازه اسیدی می شود و مینای دندان قادر به جبران مواد معدنی از دست رفته نیست که نتيجه آن، از دست دادن تدریجی مواد معدنی و در آخر هم از بین رفتن دائم مواد معدنی می باشد که با عنوان سایش شیمیایی دندان شناخته می شود.
علائم و نشانه های سایش شیمیایی دندان
علائم و نشانه های زیادی در رابطه با سایش شیمیایی دندان وجود دارد که معمولا به مرحله فرسایش بستگی دارد. بعضی از نشانه های رایج سایش شیمیایی دندان عبارتند از:
- احساس درد با مصرف شیرینی یا نوشیدنی ها و غذاهای گرم و سرد. این علائم، معمولا در مراحل اولیه فرسایش دندان دیده می شوند.
- ظاهر زرد رنگ دندان که به علت آشکار شدن عاج دندان می باشد.
- دندان هایی نامنظم، ترک خورده یا شکسته
- وجود شیارهایی بر روی سطح دندان
دندان فرسوده بیشتر در معرض پوسیدگی قرار دارد و با پیشرفت پوسیدگی، این پوسیدگی به قسمت های عمیق تر دندان پیشروی می کند. با رسیدن پوسیدگی به عصب دندان، درد زیادی حس می شود. پوسیدگی عمیق منجر به بروز عوارضی از جمله آبسه (چرک) و پوسیدگی دندان می شود. در ادامه به بررسی کامل این علائم می پردازیم:
نشانه های اولیه سایش شیمیایی دندان
تغییر رنگ دندان
در طول سایش شیمیایی دندان ، عاج دندان بدون حفاظ می ماند و ممکن است بی رنگ یا زرد رنگ شود و از آنجایی که عاج دندان، به طور طبیعی زرد رنگ است، در این حالت، زردتر دیده می شود. این تغییر رنگ، مربوط به خود دندان می باشد و با زرد شدن دندان ها به علت رعایت نکردن بهداشت و یا مصرف دخانیات، کاملا متفاوت است.
حساسیت دندان
حساس شدن دندان ها از علائم بسیار رایج سایش شیمیایی دندان می باشد، زیرا مینای دندان که مانع از سایش دندان ها می شود، از روی عاج دندان کنار می رود. عاج دندان، کمی سخت تر از مینای دندان است، همچنین به دما حساس تر است و بیشتر مستعد پوسیدگی و فاسد شدن است.
دندان های گرد
در اوایل مراحل سایش شیمیایی دندان، دندان ها ظاهری گرد پیدا می کنند. شیارهای مینای دندان از بین می روند و سطح دندان، صاف تر و گردتر می شود. به همین ترتیب، لبه های تیز دندان های نیش و پیشین، نیز گرد می شوند، زیرا مینای دندان در بخش هایی از دندان که معمولا با مواد غذایی در تماس می باشد، از بین می رود.
ظاهر شفاف یا سندبلاست
در مورد دندان هایی که تحت سندبلاست قرار گرفته اند یا دندان های جلویی که ظاهری شفاف دارند، سایش شیمیایی دندان زیاد رایج نیست. ایجاد حفره در دندان، از نشانه های سایش شیمیایی مینای دندان است. شفافیت باعث نازک شدن مینای دندان و زرد شدن عاج دندان می شود.
نشانه های پیشرفت سایش
ترک خوردن دندان
چنانچه سایش شیمیایی دندان به مراحل پیشرفته ای برسد، لبه های دندان شروع به ترک خوردن می کنند و تیز می شوند. در این حالت، اسید و باکتری هایی که در داخل دهان هستند، به داخل دندان نفوذ می کنند و باعث بروز مشکلاتی می شوند مانند ایجاد حفره در داخل دندان تا پوسیدگی ریشه دندان که نیاز به خالی کردن دندان، عصب کشی و درمان کلاه یا تاج دندان دارد.
فرو رفتگی
فرو رفتگی های کوچک، که به گود شدگی نیز شناخته می شوند، در قسمت هایی از دندان که تیز شده اند، دیده می شوند. این فرورفتگی ها، نشان دهنده محل سایش شیمیایی مینای دندان ها می باشند.
حساسیت شدید
با از بین رفتن مینای دندان در طول فرسایش، دندان ها نیز با پیشرفت ساییدگی، بسیار حساس می شوند. حساسیت دندان ها به دمای بسیار گرم یا بسیار سرد باعث بروز دردهای شدیدی در دهان و فک می شود.
علل
سایش شیمیایی دندان در نتیجه حل شدن ساختار مواد معدنی دندان به علت تماس با اسیدهایی است که در دهان وجود دارند. دلایل زیادی برای حالت اسیدیته دهان وجود دارد. با این حال، علل سایش شیمیایی دندان، به علل بیرونی و طبیعی زیادی بستگی دارد که در زیر مورد بحث قرار می گیرند:
دلایل بیرونی
دلایل اصلی بیرونی سایش شیمیایی دندان مربوط به عادات غذایی، شیوه زندگی یا عوامل حرفه ای است که به تدریج قسمت بیرونی دندان را که بیشتر در معرض اسید است، از بین می برد. بعضی از منابع بیرونی که مسئول سایش شیمیایی دندان هستند، عبارتند از:
نوشیدنی هایی با pH پایین
نوشیدنی هایی مانند نوشیدنی های سرد و آب میوه ها، معمولا pH پائین و بین 2 تا 3.5 دارند. مصرف مکرر این نوع نوشیدنی ها، مقدار اسید را افزایش می دهند و دندان ها را بیشتر در معرض اسیدی شدن، قرار می دهند. بر طبق تحقیقات صورت گرفته، آب میوه های طبیعی، نوشابه های گازدار و مواد غذایی اسیدی، سایش شیمیایی دندان را افزایش می دهند.
بعضی از شیوه های زندگی
مصرف زیاد میوه ها و نوشیدنی های اسیدی، یکی دیگر از علل اصلی سایش شیمیایی دندان است. مثلا، ورزشکارانی که فعالیت های شدید جسمانی دارند، غالبا نوشیدنی های ورزشی را مورد مصرف قرار می دهند که همین باعث افزایش سایش شیمیایی دندان می شود. همچنین، کاهش جریان بزاق دهان و کم آبی بدن نیز از دیگر عوامل سایش شیمیایی دندان به شمار می روند.
خطرات شغلی
مشاغل زیادی وجود دارند که باعث افزایش خطر سایش شیمیایی دندان می شوند. کارگرانی که در کارخانجات تولید مهمات، باتری و کودهای گیاهی کار م یکنند، بیشتر مستعد ابتلا به فرسایش دندان هستند. فرسایش دندان در شناگرانی که ساعت های طولانی را در آب های کلردار، شنا می کنند، نیز گزارش شده است. آب کلردار نیز pH پایینی دارد و باعث سایش شیمیایی تدریجی دندان می شود.
مصرف برخی از داروها
داروهایی که طبیعتی اسیدی دارند نیز باعث سایش شیمیایی دندان می شوند. تماس مستقیم دندان با این داروها یا جویدن آنها ممکن است باعث سایش شیمیایی مینای دندان شوند. داروهایی که حاوی مقادیر زیادی ویتامین C هستند و یا داروهای حاوی ترکیبات اسید هیدروکلریک، سبب سایش شیمیایی دندان می شوند.
دلایل طبیعی
علل طبیعی سایش شیمیایی دندان به علت وجود منابع اسیدی داخل بدن می باشد که بر روی ساختار دندان تاثیر می گذارد. بسیاری از بیماری ها، مسئول بروز لکه های طبیعی بر روی دندان هستند. فهرستی از شرایطی که موجب ریفلاکس اسید در داخل دهان شده و باعث سایش شیمیایی دندان می شود، را ذکر می کنیم:
بیماری ریفلاکس اسید معده (GERD)
بیماری ریفلاکس اسید معده GERD، باعث ترشح اسید در معده می شود. برگشت عادی مواد غذایی، روندی طبیعی است که پس از صرف غذا رخ می دهد و معمولا یک ساعت در طول روز اتفاق می افتد. با این حال، در افراد مبتلا به بیماری ریفلاکس اسید معده (GERD) ، اسید در طول شب، به داخل دهان بر می گردد. این حالت بیشتر بر روی دندان های عقب دهان تاثیر می گذارد و جریان منظم اسید، باعث از بین رفتن لایه بیرونی دندان می شود. علاوه بر این، دندان ها به طور طبیعی توسط بزاق مورد محافظت قرار نمی گیرند چون عمل ترشح بزاق و بلعیدن، در حالت خواب، با محدودیت مواجه می شود.
شرایط دیگری که باعث افزایش فشار داخل معده می شوند عبارتند از بارداری و چاقی که ریفلاکس اسید را در داخل دهان افزایش می دهند.
پرخوری عصبی (Bulimia)
پرخوری عصبی نوعی اختلال درخوردن است که فرد پس از صرف وعده های غذایی، استفراغ می کند و به طور عمده در زنانی که قصد دارند وزن خود را در حد مطلوبی نگه دارند، رخ می دهد. این اختلال، باعث از بین رفتن مینای دندان های آرواره جلویی می شود و اسید ناشی از استفراغ، دندان های جلویی را تخریب می کند.
مصرف بیش از حد الکل
الکل باعث بروز استفراغ های مکرری می شود که ریفلاکس بیش از حد اسید معده را در پی دارد. سایش شیمیایی دندان ها نیز در افراد الکلی که نوشیدنی های خیلی اسیدی را مصرف می کنند، به وفور وجود دارد. بر طبق یک تحقیق، درصد سایش شیمیایی دندان در 37 بیمار الکلی، 92 درصد بود.
پیشگیری از سایش شیمیایی دندان
اگر شما شاهد علائم اولیه یا پیشرفته سایش شیمیایی دندان هستید، معاینات جامع و کاملی را باید توسط یک دندانپزشک حرفه ای و مورد اعتماد انجام دهید. چنانچه نسبت به درمان سایش شیمیایی دندان، درنگ کنید، با افزایش هزینه و روش های جراحی ترمیمی یا جراحی های دردناکی مانند عصب کشی، روبرو خواهید شد.
