لوسمی یا سرطان خون؛ علل، علائم، تشخیص و درمان

لوسمی (سرطان خون) سرطان سلول های خون یا مغز استخوان است. لوسمی معمولا بر افراد بالای 55 سال تاثیر می گذارد و همچنین نوع معمول سرطان برای افراد زیر 15 سال می باشد. این بیماری معمولا زمانی اتفاق می افتد که گلبول های سفید خون به سعت رشد کنند. گلبول های سفید خون سلول های ایمنی هستند که در برابر عفونت ناشی از هر گونه ارگانیزمی ایستادگی می کنند. رشد غیر طبیعی گلبول های سفید باعث تراکم آن ها می شود که توانایی مبارزه با عفونت را از آن ها خواهد گرفت. در این مقاله از بخش بیماری های دکتر سلام به بررسی لوسمی می پردازیم.

لوسمی چیست؟

لوسمی سرطان گلبول های سفید خون (سلول های خونی) است. در یک سیکل سالم سلولی، سلول ها رشد می کنند، تقسیم می شوند و در انتها می میرند، اما در لوسمی، این الگو از بین می رود. سلول ها به سمت رشد غیر طبیعی سوق داده می شوند و از بین نمی روند. لوسمی زمانی رخ می دهد که اختلالی در نظم چرخه سلولی وجود داشته باشد.

انواع لوسمی

بر اساس نرخ رشد و محل سرطان، لوسمی به چهار نوع زیر تقسیم می شود:

لوسمی حاد مغز استخوان (AML):

این نوع از سرطان خون اغلب بر روی سلول های مغز استخوان تاثیر می گذارد. AML از مغز استخوان (بافت اسفنجی و ژله ای موجود در استخوان) شروع شده و به سرعت در جریان خون گسترش می یابد، همچنین ممکن است به اندام های دیگر بدن هم سرایت کند.

لوسمی مزمن مغز استخوان (CML):

لوسمی مزمن مغز استخوان نوع نادری از لوسمی آهسته شکل گیرنده است که به علت تغییرات ژنتیکی در سلول های مغز استخوان (سلول هایی که سلول های خونی به جز لنفوسیت ها را می سازند) به وجود می آید. این بیماری معمولا به دلیل تجمع سلول های سرطانی در یک دوره طولانی رخ می دهد.

لوسمی حاد لنفاوی (ALL):

این نوع از سرطان خون به علت اختلال در DNA مغز استخوان شکل می گیرد. در لوسمی حاد لنفاوی، تعداد زیادی از لنفوبلاست ها (سلول های خونی نا بالغ و غیر طبیعی) تولید می شوند که بر گلبول های سفید خون تاثیر می گذارند. این نوع از سرطان خون در کودکان رایج است.

لوسمی مزمن لنفاوی (CLL):

CLL نوعی از لوسمی است که از سلول های لنفوئیدی شروع شده بر روی یک نوع از گلبول های سفید خون تاثیر می گذارد. بیمار ممکن است هیچ گونه علائمی از بیماری را تجربه نکند زیرا که CLL بسیار آهسته و در طول ماه ها یا حتی سال ها شکل می گیرد.

علل ابتلا به لوسمی چیست؟

علت اصلی لوسمی هنوز معلوم نیست. اما پژوهشگران بر این باورند که لوسمی معمولا بر اثر آسیب به DNA گلبول های سفید نا بالغ خون به وجود می آید. سلول های آسیب دیده خون رشد کرده و به سرعت تقسیم می شوند، که در نتیجه منجر به جایگزینی آن ها به جای سلول های سالم خون می شود.

سلول های غیرطبیعی خون در بدن تجمع می یابند و از بین نمی روند در نتیجه از رشد و عملکرد مناسب گلبول های سفید سالم خون جلوگیری می کنند و منجر به لوسمی می شوند.

علائم

فرد بیمار ممکن است که بلافاصله متوجه علائم نشود. چند ماه یا حتی چند سال زمان می برد که علائم لوسمی در فرد بیمار قابل درک باشد. این علائم بسته به نوع لوسمی تغییر می کنند. شایع ترین علائم لوسمی عبارتند از:

1) تب

2) لرز

3) ضعف

4) خستگی

5) کاهش وزن نا خواسته

6) التهاب در نقاط لنفاوی

7) خون ریزی

8) عدم توانایی انعقاد خون

9) عفونت های شدید و مکرر

10) عرق کردن بیش از حد در طول شب

11) درد استخوان

12) کم خونی

13) بی تفاوتی

14) سر درد

عوامل خطر ابتلا به لوسمی

عواملی که منجر به افزایش خطر ابتدا به سرطان خون می شوند عبارتند از:

سابقه فردی درمان های سرطانی:

افرادی که به منظور درمان انواع دیگر سرطان تحت شیمی درمانی یا پرتو درمانی قرار گرفته اند، در معرض خطر ابتلا به سرطان خون نیز هستند.

سابقه خانوادگی ابتلا به لوسمی:

افرادی که سابقه خانوادگی لوسمی دارند، در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان خون می باشند.

شرایط شنتیکی:

اختلالات ژنتیکی ناشی از ناهنجاری های ژنتیکی هستند و فرد مبتلا به بیماری های ژنتیکی مانند سندرم داون در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان خون قرار دارد.

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی:

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص مانند بنزین، بنزن و گازهای خروجی از اگزوز خودرو در طولانی مدت سبب تغییرات خاصی در کروموزوم های موجود در سلول های مغز استخوان می شود که خطر ابتلا به سرطان خون را افزایش می دهد.

سیگار کشیدن:

دود ناشی از سیگار حاوی مواد شیمیایی خاصی از قبیل بنزن است که خطر ابتلا به لوسمی را افزایش می دهد.

تشخیص

دکتر تشخیص را با بررسی سابقه خانوادگی، تاریخچه پزشکی و علائم و نشانه های بیمار آغاز خواهد کرد، یک آزمایش فیزیکی برای ارزیابی سلامت عمومی بدن و بررسی نشانه های فیزیکی لوسمی مانند پوست کم رنگ ناشی از کم خونی، گره های لنفاوی التهابی و تورم طحال یا کبد انجام می شود.

آزمایش فیزیکی برای تایید تشخیص کافی نیست، بنابراین پزشک آزمایشات زیر را هم تجویز خواهد کرد.

آزمایش خون کامل:

یک آزمایش کامل خون برای ارزیابی سلامت کلی فرد انجام می شود. در این فرایند یک نمونه خون گرفته شده و برای تعیین سطوح گلبول های قرمز خون  (RBC)، گلبول های سفید خون (WBC) و پلاکت خون مورد آزمایش قرار می گیرد. هر سطح غیر طبیعی از اجزای خون نشان دهنده لوسمی است.

بیوپسی (بافت برداری):

در این آزمایش، با استفاده از یک سوزن استریلیزه نمونه ای از بافت مغز استخوان یا نقاط لنفاوی برداشت شده و به منظور تایید لوسمی در زیر میکروسکوپ بررسی می شود. این عمل تحت شرایط بی حسی موضعی، استفاده از آرامبخش ها و یا بیهوشی کامل انجام می پذیرد. بیوپسی به منظور تعیین نوع لوسمی و نرخ رشد آن انجام می شود.

آسپیراسیون مغز استخوان:

این فرایند یک روش تشخیصی به منظور ارزیابی مایع و بافت موجود در مغز استخوان است. این آزمایش با بی حسی موضعی انجام می شود. در این روش یک نمونه از بافت نرم استخوان گرفته شده و برای ارزیابی تغییرات کروموزومی مورد بررسی قرار می گیرد. هر گونه ناهنجاری در کروموزوم ها نشان دهنده لوسمی است.

سایر آزمایشات مانند اسکن اشعه ایکس از قفسه سینه، سوراخ کردن کمر، سی تی اسکن و ام آر آی نیز برای ارزیابی میزان بیماری انجام می شود.

درمان لوسمی

درمان بر اساس سن بیمار، نوع و مرحله لوسمی انجام می شود. هدف اصلی درمان از بین بردن سلول های سرطانی و بهبود بیماری است. گزینه های متداول درمان لوسمی عبارتند از:

شیمی درمانی:

شیمی درمانی، درمانی متداول برای لوسمی است که از دارو برای درمان استفاده می کند. داروهای درمانی بر اساس نوع لوسمی تجویز می شوند.

پرتو درمانی:

در این روش از پرتو های با انرژی بالا برای مهار رشد لوسمی استفاده می شود. پرتو درمانی با آسیب رساندن به DNA (موار ژنتیکی موجود در سلول)، منجر به کشته شدن سلول های سرطانی و جلوگیری از رشد آن ها خواهد شد. پرتو درمانی همزمان با شیمی درمانی هم می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

بیولوژی درمانی:

این درمان به همراه درمان های دیگر برای لوسمی مورد استفاده قرار می گیرد. این درمان باعث کاهش رشد و جلوگیری از گسترش سرطان به سایر قسمت های بدن می شود.

درمان هدفمند:

درمان هدفمند شامل استفاده از داروهایی می شود که سلول های سرطانی خاص را شناسایی و مورد حمله قرار می دهد، بدون این که به سلول های عادی آسیب برسد.

پیوند سلول های بنیادی:

پیوند سلول های بنیادی برای جایگزینی مغز استخوان بیمار با مغز استخوان جدید انجام می گیرد. پیوند سلولهای بنیادی ممکن است با استفاده از مغز استخوان خود بیمار یا فرد دیگری (اهدا کننده) انجام شود.

توصیه می شود بیمار قبل از انجام پیوند سلول های بنیادی و به منظور از بین بردن مغز استخوان آسیب دیده، تحت شیمی درمانی و پرتو درمانی قرار گیرد.