عامل Rh در طول دوران بارداری، ممکن است مسئله حائز اهمیتی برایتان نباشد؛ اما می تواند عامل تاثیرگذاری در بارداری تان محسوب گردد. از این رو باید بخشی از بحث تان با پزشک را به این موضوع اختصاص دهید. اگر در این فکر هستید که عامل Rh چگونه می تواند بر بارداری شما تاثیر بگذارد، ادامه مطالب را دنبال کنید. در این مقاله از بخش زنان و زایمان دکتر سلام، پیرامون عامل Rh، ناسازگاری Rh، اثرات ناسازگاری Rh در طول دوران بارداری و اقدامات پیشگیرانه آن مطالبی ارائه شده است.
ناسازگاری Rhچیست؟
عامل Rh نوعی از پروتئین موجود در گلبول های قرمز خون است. اگر سلول های خونی شما دارای این پروتئین باشند، پس شما Rh مثبت هستید. در غیر این صورت، شما Rh منفی می باشید. عامل Rh به صورت ژنتیکی و از طریق والدین به ارث می رسد. اگر خون هر دوی والدین، ارهاش منفی باشد، پس نوزاد Rh منفی خواهد بود. اگر مادر Rh منفی باشد و پدر Rh مثبت، ممکن است جنین نیز Rh مثبت باشد. حالت دوم، که عامل Rh کودک متفاوت از مادر است، به عنوان ناسازگاری Rh نامیده می شود.
در صورتی که شما ارهاش منفی باشید و کودکتان مثبت، آیا جای نگرانی وجود دارد؟ برای رسیدن به پاسخ این سوال به مطالعه خود ادامه دهید.
آیا ناسازگاری Rh بر حاملگی تاثیر می گذارد؟
بله، اگر مادر Rh منفی باشد و جنین Rh مثبت، در طول زایمان (به خصوص در بارداری دوم) ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید. به هنگام زایمان، خون مادر ارهاش منفی در تماس با خون جنینی که ارهاش مثبت است قرار می گیرد و باعث می شود که بدن مادر به اشتباه پروتئین ارهاش جنین را به عنوان ماده خارجی تلقی کند و برای از بین بردن سلول های خونی جنین، آنتی بادی های آنتی ارهاش تولید کند.
این بیماری به عنوان بیماری Rh نامیده می شود و منجر به وضعیتی به نام بیماری همولیتیک در نوزاد می شود. این بیماری می تواند موجب مشکلات جدی سلامتی در جنین از جمله مرگ و میر جنین شود. در اولین دوره بارداری، تولید آنتی بادی در خون مادران ارهاش منفی زمان می برد، بنابراین بر روی کودک، تاثیر چندانی نمی گذارد. اما در دومین دوره بارداری، جنین ارهاش مثبت در معرض خطر آنتی بادی هایی قرار می گیرد که در طی زایمان اول در خون مادر ایجاد شده اند و در حال حاضر نیز وجود دارند.
حتی در صورت بی فرجام بودن بارداری؛ آیا باز هم این آنتی بادی ها در خون مادر ایجاد می شوند؟
بله. در صورتیکه سقط غیر عمدی و یا عمدی جنین و بارداری اکتوپیک (خارج رحمی) داشته باشید، آنتی بادی ها می توانند در خون تان ایجاد شوند و اگر قبل از درمان، دوباره باردار شدید، احتمال خطر برای جنین ارهاش مثبت بیشتر می شود. در ادامه؛ ما به شما می گوییم که چه چیزی می تواند خطر ناسازگاری ارهاش در دوران بارداری را افزایش دهد.
ریسک فاکتورهای ناسازگاری Rh چیست؟
معمولا خون مادر و جنین تا زمان زایمان در تماس با هم نیستند. مگر به سبب دلایل زیر:
- آمنیوسنتز یا نمونه برداری پرزهای کوریونی (CVS)
- تلاش برای تغییر وضعیت بریچ جنین، به صورت دستی قبل از زایمان
- تروما یا ضربه به شکم در دوران بارداری
- خونریزی در دوران بارداری
اما چگونه باید بفهمید که چه موقع یکی از این عوامل مذکور، منجر به ناسازگاری ارهاش می شود؟
بیشتر بخوانید: درباره فاکتور های RH چه می دانید؟ وظایف آنها چیست؟
علائم ناسازگاری Rh چیست؟
ممکن است علائم جسمی مرتبط با ناسازگاری Rh را تجربه نکنید. با این حال، کودک می تواند نشانه های زیر را نشان دهد.
- مایع آمنیوتیک ممکن است زرد رنگ شود و حاوی بیلی روبین باشد که این مهم، می تواند از طریق آمنیوسنتز شناسایی شود.
- سونوگرافی یک طحال بزرگ، کبد یا قلب را همراه با رشد مایع در شکم جنین نشان دهد.
- پس از تولد، عضلات نوزاد ممکن است شل باشند و یا کودک دچار خواب- مرگ یا مرگ کاذب شود.
اگر آنتی بادی های ضد Rh در خون مادر به موقع تشخیص داده نشوند، می توانند بر سلامتی جنین تاثیر بگذارند.
چگونه ناسازگاری Rh بر کودک شما تاثیر می گذارد؟
ناسازگاری Rh منجر به بروز مشکلات متعددی در جنین و نوزاد می شود.
این عوارض در جنین عبارتند از:
- کم خونی (کم خونی شدید که با بزرگ شدن طحال و کبد در ارتباط است)
- زردی (زرد شدن چشم، پوست و غشاهای مخاطی)
- هیدروپس فتالیس (تشکیل مایع در اندام و بافت های جنین)
این عوارض در نوزادان عبارتند از:
- یرقان حاد (عدم توانایی کودک برای مقابله با مقدار بالایی از بیلی روبین که از تجزیه گلبول های قرمز حاصل می شود).
- کرنیکتروس (نوع نادری از اختلال عملکرد مغزی به علت بیلی روبین بیش از حد. این نوعی از یرقان حاد است که می تواند منجر به ناشنوایی، آسیب مغزی، اختلالات ذهنی و مشکلات بینایی و دندانی شود).
راه های مختلفی برای تشخیص ناسازگاری Rh در دوران بارداری وجود دارد که در ادامه به آن می پردازیم.
چگونگه ناسازگاری Rh را تشخیص دهیم؟
تشخیص عامل Rh قبل بارداری یا در اوایل آن برای کاهش خطرات حاملگی مرتبط ضروری است. روش های تشخیصی عبارت اند از:
- آزمایش خون مادر برای تعیین وجود آنتی بادی های Rh مثبت.
- انجام سونوگرافی برای مشاهده ی اندام های داخلی و بافت های جنین، برای تشخیص تجمع هر نوع مایع و یا بزرگ شدن اندام ها و همچنین، بررسی جریان خون از طریق عروق.
- آزمایش مایع آمنیوتیک از طریق آمنیوسنتز.
- نمونه برداری از خون جنین از طریق بند ناف با استفاده از روش هایی نظیر “نمونه گیری پوستی از خون بند ناف” برای بررسی کم خونی و حضور بیلی روبین و آنتی بادی ها در خون جنین.
- اگر این وضعیت در مراحل اولیه بارداری تشخیص داده شود، پزشک ممکن است درمانی برای کاهش خطر برای جنین در نظر بگیرد.
درمان ناسازگاری Rh چیست؟
روش های درمانی برای نوزاد با ناسازگاری ارهاش عبارت اند از:
- انتقال خون داخل رحمی؛ شامل: انتقال گلبول های قرمز خون به عروق خونی کودک است. این کار با قرار دادن سوزن از طریق رحم و حفره شکمی جنین و یا قرار دادن آن داخل سیاهرگ بند ناف، انجام می شود. این روش باید پس از تولد کودک نیز تکرار شود. هدف از این کار جلوگیری از نارسایی قلبی جنین به سبب کم خونی او و فراهم کردن شرایط رشد سالم او در رحم مادر است.
- اگر جنین دچار مشکل شود، دکتر ممکن است پیشنهاد زایمان زودرس را بدهد. اگر ریه جنین بالغ شده باشد، زایمان زودرس به منظور جلوگیری از بدتر شدن وضعیت در نظر گرفته می شود.
دکتر درمان ایده آل را بر اساس موارد زیر پیشنهاد می کند:
- سلامت کلی شما در دوران بارداری و سابقه پزشکی
- گستره مشکل
- میزان تحمل شما نسبت به روش ها؛ دارو یا درمان های خاص
- انتظارات شما از درمان
- رضایت شما یا اولویتتان
- راه دیگر برای مقابله با ناسازگاری Rh تلاش برای پیشگیری از آن است.
آیا می توان از ناسازگاری Rhپیشگیری کرد؟
- بله؛ با توقف تولید آنتی بادی های ارهاش منفی؛ در خون مادر می توان از این ناسازگاری پیش گیری کرد.
- آزمایش خون در اوایل دوران بارداری می تواند منفی بودن ارهاش مادر را مشخص کند. همچنین، این آزمایش ها؛ هرگونه تیتر ارهاش آنتی بادی را بررسی می کند. بر این اساس، برای جلوگیری از تولید ارهاش آنتی بادی؛ دارویی به نام ارهاش ایمونوگلوبولین تحت شرایط زیر به مادر تجویز می شود:
- در هفته های 28 ام و 34 ام بارداری.
- تجویز دارو ظرف مدت 72 ساعت پس از تولد نوزاد؛ برای به حداقل رساندن امکان تولید آنتی بادی Rh در خون مادر (به مدت 6 ماه پس از زایمان و نیز در حاملگی های بعدی)
- پس از سقط عمدی یا غیر عمدی جنین یا حاملگی خارج رحمی
- پس از انجام روش های تهاجمی مانند CVS، آمنیوسنتز یا نمونه برداری از خون جنین
- خونریزی در دوران بارداری
- ترومای شکم در دوران بارداری
- چرخش دستی جنین برای تغییر وضعیت آن از حالت بریچ
با پیشرفت علم پزشکی، خطر ناسازگاری Rh تا حد زیادی کاهش یافته است. اگر شما تصمیم به بارداری دارید؛ حتما باید خون خود را چک کنید و از بهترین گزینه برای جلوگیری از هر گونه عارضه ی جانبی در طول دوران بارداری مطلع شوید.