دهیدراته شدن بدن چیست؟ در اثر چه عواملی بدن، دچار کم آبی می شود؟ آیا با علائم دهیدراته شدن آشنایی دارید؟ دهیدراته شدن وضعیتی بسیار معمول است که اکثرا در کودکان و افراد مسن رخ می دهد. معمول ترین علائم دهیدراته شدن شامل تشنگی و عطش بیش از حد و ضعف عمومی می باشد. تشخیص و درمان سریع دهیدراته شدن جهت جلوگیری از خطرات و تهدیدات جانی مانند کاهش فشار خون و کما لازم است. در این مقاله از بخش تغذیه دکتر سلام به بررسی دهیدراته شدن بدن می پردازیم.
دهیدراته شدن چیست؟
دهیدراته شدن هنگامی رخ می دهد که شخص از مایعات و آب کمتری به نسبت مقدار لازم متابولیکی بدن در روز استفاده می کند. آب یک بخش اصلی و مهم در بدن انسان می باشد و بیش از ۷۵٪ از وزن بدن شخص را فرا می گیرد. آب در سلول های بدن انسان موجود می باشند همچنان که در رگ های خونی و میان سلول ها وجود دارد و مقدار آب مورد نیاز برای بدن از شخص تا شخی دیگر متفاوت است.
کم شدن آب از بدن فرد در تمام مواقع و به دلیل پروسه های متابولیک مانند تنفس، تعرق، ادرار و مدفوع مداوم است. این کاهش ابتدایی و اساسی با مصرف دوباره مایعات و آب و هیدراته ماندن جبران می شود. این نیاز اولیه به آب هنگامی که فرد ورزش و یا فعالیت زیادی انجام دهد یا دچار بیماری دهیدراته شدن و تب باشد تشدید پیدا می کند.
چه چیزهایی باعث دهیدراته شدن می شود؟
دهیدراته شدن به دلایل مختلفی در بدن ایجاد می شود و عوامل بسیاری دارد که مرتبط با کاهش مصرف مایعات یا از دست دادن آن است. برخی دلایل معمول دایدراته شدن عبارتند از:
- کاهش احساس تشنگی به علت هوای سرد
- تعرق بیش از حد به علت انجام فعالیت های شدید فیزیکی
- کوه نوردی و پیاده روی در وضیت هوای گرم به مدت و فواصل زیاد
- درمان های رادیوتراپی یا شیمی درمانی
- بیماری های سیستمی مانند تب ویا مشکلات کلیوی
- اسهال شدید
- زخم و آسیب دیدگی های شدید سوختگی
- نخوردن و خودداری از نوشیدن آب به علت دسترسی نداشتن به آب سالم و شرب
علائم کم آب شدن بدن چیست؟
فردی که مبتلا به دهیراته شدن است دارای علائم زیر می باشد:
- تشنگی و عطش بیش از حد
- خشکی پوست و دهان
- تنفس سریع
- سر درد
- خستگی یا ضعف عمومی
- درد شدید بدن و گرفتگی عضلات
- تکرر ادرار خیلی کم
- رنگ پریدگی صورت و گودی زیر چشم
- زودرنجی
- کاهش هوشیاری
- بی حوصلگی
عوامل ایجاد دهیدراته شدن چیست؟
عواملی که فرد را در معرض دهیدراته شدن قرار می دهد عبارتند از:
- سن: کودکان خیلی کوچک یا نوزادن و همچنین افراد مسن و پیر بیشتر از افراد میان سال و بالغ دچار این مشکل می شوند.
- بیماری سیستمی: بیماری هایی مانند تب و مشکلات کلیوی باعث کاهش شدید مایعات در بدن شخص می شوند.
- عفونت معده یا روده که بیشتر به نام اسهال شناخته می شود فرد را به کمبود آب و دهیدراته شدن سوق می دهد.
- اسهال و استفراغ: این اوضاع در صورت شدید بودن می توانند باعث کمبود آب زیادی در بدن شوند.
- مصرف آب و مایعات به مقدار ناکافی
- دیابت کنترل نشده: تکرر ادرار یکی از نشانه های دیابت می باشد که باعث کاهش آب زیادی در بدن می شود.
- تحرکات و انجام فعالیت های فیزیکی شدید و مصرف نکردن آب کافی در حین آن: فعالیت و ورزش کردن باعث تعرق می شود و در صورتی که با نوشیدن آب کافی این کاهش جبران نشود احتمال دهیدراته شدن وجود دارد.
عوارض و خطرات
اتفاقات و مشکلات بسیاری به علت عدم درمان دهیدراته شدن وجود دارند که به شرح زیرند:
- گر گرفتگی
- مویه کردن و یا شکستن استخوان پا یا ستون فقرات به دنبال زمین خوردن
- آب دیدگی های سر
- سکته مغزی
- از کار افتادگی کلیه
- مشکلات قلبی مرتبط مانند حمله قلبی
- ارتواستاتیک هیپوتنشن ( کاهش ناگهانی فشار خون در هنگام تغییر وضعیت بدن از حالت خوابیده به حالت ایستاده)
- هایپرناترمی ( افزایش سطح سدیم خون)
- کما یا مرگ
تشخیص دهیدراته شدن چیست؟
پزشک جهت تشخیص بیماری نشانه های موجود مانند صورت رنگ پریده، گودی زیر چشم ها و خشکی صورت را معاینه میکند و همچنین ضربان قلب و فشار خون بیمار را چک می کند. در صورتی که جواب معاینه های پزشک در نشانه هایی از دهیدراته شدن مثبت باشد دیگر تست های مورد نیاز را جهت تشخیص وضعیت بیمار و پیشرفت بیماری انجام می دهد.
تست خون: نمونه خونی گرفته شده و تحت آزمایش قرار می گیرد تا سطوح الکترو لیت مانند سدیم و پتاسیم مشخص شود. تست و نمونه برداری کامل برای تشخیص هرگونه عفونت و بیماری که ممکن است موجب دهیدراته شدن شود نیز گرفته می شود.
تجزیه و تحلیل ادرار: تغییر رتگ و تیره شدن ادرار یکی از نشانه های دهیدراته شدن می باشد. نمونه ادرار جهت آزمایش و تست های لازمه برای بررسی هرگونه بیماری مرتبط با سیستم ادراری گرفته می شود.
درمان کم آبی بدن
درمان ها متمرکز بر بازیابی مقدار مایعات و الکترولیت از دست رفته می باشند. درمان های دهیدراته شدن بستگی به سن بیمار و شدت علائم دارد کا شامل موارد زیر می شود:
مصرف فراوان آب و مایعات: در موارد متوسط دهیدراته شدن، نوشیدن آب و آب میوه ها به مقدار کافی مایعات و الکترولیت های از دست رفته را به حالت اولیه باز می گرداند. در مواردی که شخص دهیدراته شده دارای مشکل زخم معده می باشد از مصرف آب میوه ها باید خودداری شود. چرا که حاوی مقدار زیادی شکر بوده و تحلیل آن ها انرژی بسیاری می گیرد. در برخی موارد خیس کردن و هیدراته کردن دهانی نیز مورد نیاز است.
درمان به روش هیدراته کردن دهانی: این درمان گزینه ای برای درمان دهیدراته شدن می باشد. این امر عبارت است از حل و مخلوط کردن گلوکز و سدیم به مقدار کافی در مایعات. در کودکان و نوزادان محلول های هیدراته کننده دهانی (ors) بهتر است که به صورت معمول مصرف شود و دوز آن به مرور اضافه گردد.
مدیریت و مصرف مایعات: افرادی که دچار دهیدراته شدن شدیدی می باشند مایعات به صورت تزریقی نیز به آن‌ها داده می شود. ترکیب مایعات تزریقی شامل محلول های هیپوتونیک با سدیم کم مانند ۵٪ دکستروز در آب می شود. محلول ها باید به مرور و طی فواصل ۴۸ ساعتی مصرف شوند.
القای سریع مایعات تزریقی باعث ایجاد ورم در سلول ها می شود و این امر حتی ممکن است به تدریج به مغز رسیده و باعث ورم مغزی شود که مشکلی کشنده می باشد.
داروها:
تمامی موارد و وضعیت های ایجاد شده که مرتبط با دهیدراته شدن می باشد قابل درمان با دارو می باشند. برخی داروهای معمول جهت درمان دهیدراته شدن شامل موارد زیراند:
- داروهای ضد اسهال مانند لوپرامید
- داروهای ضد استفراغ مانند امترول
- داروهای تب بر مانند تیلنول
پیشگیری دهیدراته شدن
پیشگیری از دهیدراته شدن به سبب خودداری از تهدیدات جانی و تاثیرات مهلک بسیار اهمیت دارد. برخی از راه های پیشگیری عبارتند از:
- نوشیدن فراوان آب در فواصل زمانی معین (هر ساعت)
- خوردن غذاهای غنی از سبزیجات و میوه ها
- نوشیدن مایعات بازیابی مجدد آب در صورت ابتلا به اسهال
- نوشیدن مایعات کافی در حین انجام فعالیت های شدید فیزیکی
- نوشیدن آب فراوان در موقعیت ها و مکان های بسیار گرم و سرد
- خودداری از نوشیدن الکل هنگام گرمای زیاد هوا
- پیشگیری از قرار گرفتن در معرض آب و هوای بسیار گرم
- پوشیدن لباس های آزادتر و از جنس کتان در فصول تابستان
- در صورت استفاده کافی از مایعات و آب قبل از فعالیت های شدید فیزیکی ویا قرار گرفتن در معرض هوای گرم و استوایی می توان از دهیدراته شدن پیشگیری کرد.
