روان گیسختگی پارانوئید یک اختلال روانی پیچیده است که علائم آن اغلب بین سنین ۱۶ تا ۳۰ سالگی شروع به نمایان شدن می کنند. چندین زیر گروه از بیماری های روان گیسختگی پارانوئید وجود دارد که هر کدام از آنها مجموعه خاصی از علائم قابل توجهی را دارا هستند که آنها را از هم متمایز می کند. به روان گیسختگی پارانوئید، پارانویا یا پارانوئید نیز گفته می شود که یک زیر گروه عموما شناخته شده تر است. افرادی که درگیر چنین وضعیتی هستند حالت هایی از توهم و هذیان را تجربه می کنند که اغلب با احساسی از ترس و بدگمانی نسبت به دیگران همراه است. در این مقاله از بخش روانشناسی دکتر سلام به بررسی پارانوئید می پردازیم.
علایم پارانوئید
پارانوما معمولا با سه مشخصه اصلی توصیف می شود که شامل موارد زیر می باشد:
- ترس بیش از حد از اینکه اتفاق بدی خواهد افتاد
- ترس از اینکه اتفاق بدی توسط فرد یا افرادی انجام خواهد گرفت
- فقدان پایه و اساس برای دو مورد بالا
افراد درگیر با پارانوما ممکن است احساس کنند از طرف یک فرد یا تعداد بیشتری از افراد مورد تهدید قرار گرفته اند. یا اینکه به وسیله اشیا و موجودات ملموس یا حتی غیر ملموس و غیر عادی تهدید می شوند. یک فرد درگیر با پارانوئید ممکن است به طرق زیر احساس کند در خطر و تهدید است:
- ترس از اینکه کسی سعی دارد باعث آسیب جسمی فرد شده یا حتی او را بکشد.
- ترس از اینکه کسی سعی دارد باعث آسیب عاطفی و جسمی فرد شود. برای مثال پخش شایعات در مورد آنها.
- ترس از اینکه کسی سعی دارد چیزی از آن ها بدزدد یا برای دزدیدن پول شان سر آنها کلاه بگذارد.
انواع پارانوئید
شدت علائم که از درجه خفیف تا خیلی شدید می باشد، تعیین می کند که فرد به چه نوعی از پارانوما مبتلاست.
انواع خاصی از پارانوما در سطح جوامع شایع هستند.مثل نگرانی از وقوع حملات تروریستی در محل زندگی فرد، بعد از حمله ای تروریستی که اخیرا صورت گرفته باشد.
با اینکه این نوع پارانوما ممکن است پریشان کننده و دیسترس زا باشد ولی معمولا مانع از این نمی شود که شخص، زندگی نرمالی داشته باشد.
بیشتر انواع پارانوئیدهای خیلی شدید مثل دائم فکر کردن به اینکه کسی در حال گوش دادن به مکالمات تلفنی شخص است یا سعی دارد که ذهن فرد را تحت کنترل قرار دهد می توانند بی نهایت روانپریشانه باشد و باعث شود که فرد احساس وحشت شدید، گوشه گیری و درماندگی شدید توام با نگرانی کند.
پارانوئید و دیگر بیماری های روانی
پارانوما عموما با بیماری های روانی دیگر مرتبط است. برای مثال:
- اختلال اضطراب
- افسردگی
- فوبیا
اختلالات هذیانی:
عبارت اختلال هذیانی یعنی زمانی که یک شخص درگیر عقاید توهم زا در مورد صدمه خوردن می باشد. برای مثال این افراد ممکن است متقاعد شوند که شخصی آنها را تعقیب می کند یا سعی دارد مسمومشان کند.
اختلال شخصیت پارانوئید:
اختلال شخصیت پارانوئید نوعی از اختلال شخصیت است که معمولا در طی سال های نوجوانی ایجاد شده و در دوران بزرگسالی پیشرفت می کند. برای یک فرد درگیر با اختلال شخصیت پارانوما اعتماد کردن به دیگران بسیار دشوار است.
روان گیسختگی پارانوئید: نوعی از روان گیسختگی پارانوئید است که به وسیله افکار بی نهایت پارانویئد و بدبینانه و همچنین توهمات بصری و زبانی توصیف می شود.
هذیان ها
شخص مبتلا به روان گیسختگی پارانوئید درگیر هذیان ها و خیال های واهی میباشد. منظور از هذیان و خیال واهی این است که فرد به چیزی اعتقاد دارد که واقعیت ندارد. مهم نیست که چقدر اطلاعات به فرد ارائه می شود تا نشان دهد که این باور اشتباه است یا به غلط استنباط شده، فرد بیمار به پافشاری بر این باور ادامه می دهد. انواع خیلی زیادی از هذیان ها وجود دارد. اگر چه که موارد ذیل در مورد اشخاص درگیر با روان گیسختگی پارانوئید رایج تر هستند:
- هذیان جسمی؛ مثل اعتقاد به داشتن یک بیماری خطرناک
- هذیان حسادت؛ مثلا اعتقاد به بی وفایی همسر یا شریک خود
- هذیان انفعال و بی ارادگی؛ یعنی اعتقاد به تحت کنترل بودن یا اداره شدن به وسیله یک نیروی خارجی
- هذیان شکنجه؛ یعنی اعتقاد به داخل شدن به مرکز یک توطئه
- هذیان منابع؛ مثلا اعتقاد به اینکه دیگران راجع به فرد حرف می زنند مثلا روزنامه ها.
- هذیان کنترل افکار؛ یعنی اعتقاد به اینکه عقاید و افکار به وسیله دیگران در ذهن قرار گرفته اند.
اگر چه هذیان ها می توانند در زیر گروه های دیگر روان گیسختگی پارانوئید نیز قرار بگیرند اما آن ها مخصوصا در مورد روان گیسختگی پارانوئید می توانند افراد را در معرض قضاوت شدن، در خطر آسیب دیدن و ناتوان در اعتماد کردن به دیگران قرار دهند و باعث شوند که افراد در تجربه های خود احساس تنهایی و انزوا کنند و توسط افراد دور و بر خود درک نشوند.
توهم
توهم یک درک حسی نادرست است که می تواند هر کدام از حس های پنجگانه را تحت تاثیر قرار دهد. انواع توهم به صورت زیر لیست می شوند:
- توهم شنوایی یا صدا
- توهم بینایی یا تصویر
- توهم بویایی یا بو
- توهم بساوایی یا لمس
- توهم چشایی یا مزه
حس هایی که تحت تاثیر مخرب روان گیسختگی پارانوئید قرار می گیرند اغلب حس های بینایی و شنوایی هستند. به زبان دیگر، فرد ممکن است چیزهایی را ببیند یا بشنود که وجود خارجی ندارند. ذکر این مطلب حائز اهمیت است که در روان گیسختگی پارانوئید، توهم ها در حالی که شخص بیدار و هوشیار است اتفاق می افتند. مثالهایی از توهمات بینایی یا تصویر و شنوایی یا صدا در روان گیسختگی پارانوئید ممکن است چیزی شبیه موارد ذیل باشد:
- شنیدن صداهایی از یک منبع خارجی مثل یک اسپیکر یا یک شیء دیگر
- شنیدن صداهایی در حال دستور دادن یا مکالمه کردن درون ذهن فرد
- شنیدن صداها و موسیقی های ناگهانی که وجود خارجی ندارند
- شنیدن صداهایی مثل زمزمه، سوت زدن و خندیدن وقتی که کسی دور و بر شخص نیست
- دیدن تصاویر صورت و بدن افراد
- دیدن تصاویر یک موقعیت یا یک رویداد
اگر شما درگیر روان گیسختگی پارانوئید هستید، این توهمات ممکن است ناخوشایند بوده و شما را دچار آشفتگی کنند که می توانند سبب پریشانی خاطر شده و در مورد اینکه این توهمات از کجا می آیند و آیا دوباره اتفاق خواهند افتاد و کی، شدیدا نگران تان کنند.
زندگی با روان گیسختگی پارانوئید
به این دلیل که تجربه هذیان ها و توهمات ممکن است خیلی ناگهانی و بدون اطلاع قبلی، سردرگم کننده و آشفته باشد، ممکن است برایتان سخت باشد که به دیگران اجازه دهید در مورد آنچه تجربه کرده اید چیزی بدانند. زمانی که احساس تنهایی و ترس می کنید و نمی توانید به دیگران اعتماد کنید این مسئله می تواند چالش برانگیز باشد. اگر احساس ناامنی می کنید این مسئله می تواند معضلی برای ایجاد و یا حفظ روابط، حفظ شغل یا انجام امور روزمره زندگی باشد. در تعاملات با دیگران ممکن است احساس تهدید کنید و همچنین برای حضور در رویدادهای اجتماعی احساس خطر نمائید. این مسئله می تواند افراد دچار روان گیسختگی پارانوئید را در جهت تلاش برای احساس امنیت کردن به انزوا بکشاند.
متخصص درمان روان گیسختگی پارانوئید دکتر لیزا کاولی بیان می کند که یکی از بزرگترین چالش ها در دستیابی به کمک برای افراد دچار مشکل روان گیسختگی پارانوئید، فقدان آگاهی یا درک افراد از شرایط شان است. کاولی در ادامه می گوید برای این افراد علائم جوری به نظر می آیند که انگار واقعا در حال اتفاق افتادن هستند. بنابراین مثلا اگر آنها احساس کنند که دولت از طریق دوربین در خانه شان جاسوسی می کند به دیدن یک روانپزشک یا روانشناس نخواهند رفت. بلکه سعی خواهند کرد با مقامات دولتی تماس بگیرند.
همچنان که علائم پیشرفت می کنند، فرد دچار روان گیسختگی پارانوئید ممکن است آگاه شود که دچار بیماری شده است و در جستجوی کمک برآید. همچنان که دکتر کاولی توصیف می کند چالش های موجود بر سر راه درمان این بیماری ممکن است چیزهایی مثل فقدان انتقال یا مهارت های حل مسئله در زمانی که علائم بیماری شدید هستند و نحوه فکر کردن بیمار نرمال نیست، باشند. معمولا اعضای خانواده یا سرویس های پشتیبانی مثل مددکاران اجتماعی می توانند در یک چنین مسائلی کمک کننده باشند.
درمان
اگرچه برای این اختلال درمان شناخته شده ای وجود ندارد، اما گزینه های درمانی در دسترس هستند که می توانند به افراد در داشتن یک زندگی سرشار و موفقیت آمیز کمک کنند. داروها به ویژه داروهای آرام بخش و ضد روان پریشی می توانند کمک کنند تا توهمات و هذیان های مخرب فروکش نمایند. دکتر کاولی اشاره می کند که به خاطر داشته باشید که ممکن است پزشک شما چندین داروی مختلف را قبل از پیدا کردن یک رژیم دارویی مناسب روی شما امتحان کند. او در ادامه اظهار می دارد زمانی که بهترین رژیم دارویی تعیین شد از چیزهایی مثل درمان فردی، درمان گروهی و دیگر خدمات پشتیبانی مربوطه می توان کمک گرفت که به منابع موجود در منطقه مورد نظر بستگی دارد.
داروهای ضد اضطراب
داروهای ضد اضطراب به طور مستقیم پارانوما را درمان نمی کنند. با این حال این داروها اغلب برای بیماران پارانوما تجویز می شوند تا به کنترل علائم اضطراب شدید که در نتیجه پارانوما به وجود می آیند کمک کنند. هذیان های پارانوئید اغلب باعث ایجاد علائم اضطراب شدید می شوند که عملکرد بیمار را در داخل و خارج اجتماع بسیار دشوار می سازد.
داروهای ضد اضطراب در دوزهای به قدر کافی بالا، می توانند اثرات جانبی پارانوئید را کنترل کرده و عملکرد بیماران را در اجتماع بهبود بخشند. در نتیجه این افراد می توانند قادر باشند که شغلی داشته باشند و آن را حفظ کنند، در شهر گردش کرده ، یا اینکه روابط کارآمد و پرباری داشته باشند و در محیط های اجتماعی شرکت کنند.
داروهای ضد روان پریشی
طیف گسترده ای از داروهای ضد روان پریشی وجود دارند که اغلب به عنوان درمان پارانوئید مورد استفاده قرار می گیرند. این داروها نیز به تنهایی پارانوئید را درمان نمی کنند بلکه علائمی که با هذیان های پارانوئیدی پدیدار می شوند را کاهش می دهند. داروهای ضد روان پریشی می توانند اغلب به تسکین بعضی از علائم خیلی شدیدتر کمک کنند که این علائم باعث ناتوانی عملکرد بیمار می شوند.
داروهای ضد روان پریشی اغلب بیشتر به بیمارانی داده می شود که علائم آنها می تواند باعث آسیب رساندن به خودشان یا دیگران شود. طبیعت این داروها عمدتا آرامبخش است که کمک می کند فرد آرام باشد که در صورت استفاده نکردن از آنها ممکن است به رفتارهای مخرب ناگهانی بیانجامد.
این داروها بیشتر اغلب به عنوان شیوه ای برای اصلاح رفتاری مورد استفاده قرار می گیرند. با این حال بسیاری از بیماران معتقدند که داروها به طریقی به آنها آسیب می رساند و از قبول آن خودداری می کنند.
داروها
ثابت نشده است که داروها به خودی خود و به تنهایی در درمان پارانوما موفقیت آمیز باشند. یکی از دلایل این مطلب که تحقیقات درستی درباره تاثیرات دارو به عنوان درمان پارانوما وجود ندارد این است که بسیاری از بیماران معتقد هستند که داروها باعث آسیب رساندن به آنها می شوند و از پذیرفتن آنها سر باز می زنند. اگرچه که بعضی از داروها قابلیت های خود را نشان داده اند، بعضی از این داروها علایئ متعددی را بهبود بخشیده اند و بعضی دیگر نیز برای این استفاده می شوند که به سادگی به بیماران کمک کنند تا با کاهش اضطراب و رفتارهای خاصی با بیماری خود کنار بیایند.
فنوتیازین ها
فنوتیازین ها نوع خاصی از داروهای ضد روان پریشی هستند که معمولا زمانی که دیگر داروهای ضد روان پریشی بی نتیجه می مانند مورد استفاده قرار می گیرند. مکانیسم دقیق نحوه عملکرد این داروها توسط جامعه علمی به خوبی شناخته نشده است اما این تصور وجود دارد که این داروها دوپامین را در مغز مهار می کنند.
انواع مختلفی از فنوتیازین ها در بازار آمریکا وجود دارد که شامل پروکلوپرازین، کلروپرومازین، فلوفنازین، پرفنازین، تری فلوپرازین و تیوریدازین می باشند.
نام های تجاری بعضی از این داروها عبارتند از کمپازین، کمپرو، پروکمپ، پروماپار، تورازین، پرمیتیل، پرولیکسین، استلازین و ملاریل.
یک مطالعه انجام شده در سال ۱۹۸۱ برخی اثرات مثبت فنوتیازین ها را در درمان پارانوما نشان داده است. این اثرات در مورد بیماران روان گیسختگی پارانوئید که هنوز علائم آنها خیلی آشکار نشده بسیار موثر هستند و از آنجایی که داروها در مورد بیماران روان گیسختگی پارانوئید کمتر موثر هستند، این مسئله روانپزشکان را به سمت استفاده از این داروها در مورد پارانوئیدی شدید سوق می دهد.
پیموزایدها
پیموزایدها یکی از انواع داروهای ضد روان پریشی هستند که عموما برای درمان سندروم تورت استفاده می شود. بر اساس چندین تحقیق انجام شده در سال ۱۹۹۳ پیشنهاد شده است که این دارو در درمان پارانوئید می تواند مورد استفاده قرار گیرد. در این مطالعات اساسا علائم پارانوئیدی بیماران با استفاده از پیموزاید ها با دوز پایین درمان میشود، اگرچه که این روش درمان پارانوئید، روش رایجی نیست و مورد بحث می باشد. در نتیجه این دارو گزینه ای است برای مواقعی که روشهای دیگر درمانی شکست می خورند.
محیط درمانی
محیط درمانی یک نوع درمان روانی است که در آن محیط، فرد بیمار تحت کنترل قرار می گیرد تا از رفتارهای خود مخرب بیمار جلوگیری کند. این مورد اغلب در بیمارانی که در بیمارستان بستری هستند مورد استفاده قرار می گیرد. اما همین طور می توان این درمان را در مورد بیماران سرپایی یا بیمارانی که در منازلشان ویزیت می شوند نیز به کار برد.
محیط بیمار در منزل، محل کار و در طول فعالیت های خاصی کنترل می شود یا به طور ماهرانه ای مدیریت می گردد تا به بیمار کمک شود علائم پارانوما را سرکوب کرده یا با آنها کنار آمده و آنها را مدیریت کند. این درمان به اشکال مختلفی انجام می گیرد اما هدف همه آنها حصول اطمینان از این است که فرد در عملکرد روزانه خود در یک روز نرمال، خود مخرب و خشن نباشد.
افزایش عزت نفس
یک مطالعه انجام شده در سال ۲۰۱۱ در مورد اثرات باور های منفی درباره خود و تاثیر آن بر علائم پارانوما به نتایجی رسیده است.
آنها دریافتند بیمارانی که در مورد خودشان باور های منفی داشتند علائم پارانوئیدی بیشتری نیز داشتند و زمانی که باور ها به سمت مثبت شدن شروع به تغییر کردند علائم پارانوما کاهش پیدا کرد.
به دلیل این تحقیق پیشنهاد شده است که در ۶ هفته اول درمان روانپزشکی برای بیماران پارانوئید، بر تمرینات افزایش عزت نفس و درمان های مربوط به آن تمرکز شود. افزایش عزت نفس می تواند علائم را کاهش داده و کمک کند تا سایر درمانها موثرتر واقع شوند. این مسئله همچنین به ایجاد اعتماد بین درمانگر و بیمار کمک می کند.
روان درمانی پارانوئید
انواع مختلف روان درمانی موثر ترین درمان ها برای پارانوما هستند. کلید کارآمد کردن درمان ها برای بیماران در جهت کاهش علائم پارانوما ایجاد اعتماد بین بیمار و درمانگر و سایر کسانی است که در جریان درمان شرکت دارند. به دست آوردن اعتماد بیماران پارانوئید و حفظ آن توسط درمانگران در حالی که قادر باشند به بیماران مشاوره های سازنده ارائه دهند بسیار حساس بوده و مانند یک طناب باریک است که درمانگر باید از روی آن عبور کند.
به علت ماهیت علائم پارانوئید، درمان ها به شدت بیماری بستگی دارند و معمولا درمان های طولانی مدتی نیستند. لازم است که درمانگر اعتماد را ایجاد و آن را حفظ کند. به محض این که بیمار احساس کند که نمی تواند به درمانگر اعتماد کند ادامه درمان را متوقف خواهد کرد و درمان به پایان خواهد رسید. به این دلیل افراد زیادی با مشکل پارانوما در طول سال ها بارها درمان را شروع کرده و از آن خارج می شوند.
درمان شناختی پارانوئید
درمان شناختی یک شکل خاص از روان درمانی است که در آن افکار منفی درباره خود و جهان به چالش کشیده می شوند و امید می رود که به دورنمای مثبت تری تغییر یابند. ایده این درمان بر این است که با تلاش آگاهانه برای تغییر افکار منفی به افکار مثبت، رفتار نیز می تواند اصلاح شود.
درمان شناختی به یک رابطه کاملا قابل اطمینان بین درمانگر و بیمار نیاز دارد. درمانگر باید افکار پارانوئیدی بیمار را به چالش بکشد. اگر بیمار کاملا به درمانگر اعتماد نکند ممکن است بیمار دچار این هذیان و خیال واهی شود که درمانگر بر علیه اوست و از عناصر و افرادی که او نسبت به آنها بدبین است و افکار پارانوئیدی دارد طرفداری می کند.
گروه درمانی
گروه درمانی نوعی از روان درمانی است که در آن برخی افراد با بیماری روانی مشابه در یک جلسه گروهی قرار می گیرند. هر کدام از اعضای گروه، تجارب خود را با دیگر افراد گروه به اشتراک می گذارد. این روش به گونه ای طراحی شده است که یکدیگر را به شکلی حمایت کنند که فکر کنند آنها تنها نیستند. این روش از این جهت که افراد می توانند در موقعیت های مشابه، تقلید از مهارت های یکدیگر را یاد بگیرند نیز مفید می باشد.
بزرگترین مشکل با گروه درمانی برای درمان پارانوئید این است که اعضای گروه همگی نسبت به هم و نسبت به درمانگر سوءظن دارند.
در حالی که یک درمانگر به سختی و فقط با گذشت زمان می تواند بین خود و بیمار اعتماد ایجاد کند، در نتیجه ایجاد اعتماد در یک گروه از بیماران پارانوئید به سختی قابل تحقق است. این امر به ویژه به این دلیل که بسیاری از بیماران به درمان خود پایبند نیستند واقعیت دارد. بنابراین پویایی گروه به طور مداوم در حال تغییر است.
حمایت از یک عزیز یا یک عضو خانواده که درگیر روان گیسختگی پارانوئید است
دکتر کاولی پیشنهاد می دهد افرادی که به بیماران روان گیسختگی پارانوئیدک پارانوئید کمک می کنند و از آنها حمایت می نمایند کتاب “من بیمار نیستم، به کمک احتیاج ندارم” نوشته خاویر آمادور را مطالعه کنند.
او می گوید این کتاب مستقیما توضیح می دهد که خانواده ها چطور می توانند به بیماران کمک کنند. مخصوصا در مورد افرادی که باور ندارند بیمارند. کاولی می گوید که حامی باشید ولی محدودیت های سالمی را برای عزیزانتان تنظیم کنید و اینکه صبور باشید و به خاطر داشته باشید که فرآیند تثبیت افکار و عقاید اغلب مدتها طول می کشد. کاولی تاکید می کند که درمان گرفتن و پیوستن به گروه های حمایتی برای اعضای خانواده نیز مفید است. این کار کمک می کند از طریق برخی از چالش هایی که ممکن است از حمایت عزیز درگیر روان گیسختگی پارانوئید ناشی شود، درمان بهتری حاصل گردد.
پارانوئید و ارتباط آن با مصرف مواد مخدر و الکل
مواد مخدری مثل ماریجوانا و مواد توهم زا (ال اس دی، قارچ های روانگردان) دارای مواد شیمیایی هستند که بعضی افراد را برای مدت کوتاهی پارانوئید می کنند.
زمانی که مواد شیمیایی از بدن شما خارج می شوند پارانوئید نیز از بین می رود. روزها و هفته هایی که فرد درگیر مصرف بیش از اندازه الکل هست نیز باعث دوره های کوتاه مدت پارانوئید می شوند و در طولانی مدت می تواند به پارانوئیدی پایدارتر و حتی توهمات نیز منجر شود.
مواد مخدر همچنین می توانند علائم خفیف پارانوئید در ارتباط با اضطراب یا افسردگی را بروز دهند و باعث شدیدتر شدن این علائم شوند. اگر مستعد بیماری های روانی باشید مواد مخدر شاید حتی باعث فعال شدن یک اختلال روان شناختی با پارانوئیدی بالینی گردند.
الکل همچنین می تواند پارانوما را شدیدتر کند. علاوه بر این الکل باعث می شود که فرد بازدارندگی کمتری روی احساسات خود داشته باشد که این خود سبب می شود کنترل احساسات خیلی سخت تر انجام گیرد.
