دكتر شيرين ميرزازاده – بيش از نيم قرن است كه خاصيت استروژني برخي از گياهان شناخته شده است. استروژن واژه‌اي كلي است و مجموعه‌اي از هورمون‌هاي جنسي زنانه را شامل مي‌شود. اين تركيبات هورموني در تخمدان‌ها، قشر غدد فوق‌كليه، بيضه و بافت‌هاي جفت ساخته مي‌شوند و صفات ثانوية جنسي زنانه را ايجاد مي‌كنند.
به گزارش دکتر سلام در طول چرخة قاعدگي، استروژن دستگاه تناسلي زنانه را به محيط مناسبي براي فرآيند لقاح، لانه‌گزيني جنين و تغذية جنين در مراحل ابتدايي مبدل مي‌سازد.
در اواسط دهة 1940، محققان سندروم ناباروري در گوسفندان را با مصرف يونجة حاوي مقادير زيادي از نوعي فيتواستروژن (استروژن گياهي) مرتبط دانستند. اين آغاز راه بود. از آن زمان تاكنون، تحقيقات فراواني در مورد آثار استروژن‌هاي گياهي بر سلامت انسان‌ها انجام شده است. نتايج مطالعات باليني و همه‌گيرشناسي نشان مي‌دهد كه رژيم‌هاي غذايي غني از استروژن‌هاي گياهي آثار حفاظتي قابل توجهي در برابر وضعيت‌هاي وابسته به استروژن مانند يائسگي، پيري، ضعف حافظه و نيز بيماري‌هاي مرتبط با استروژن مانند سرطان‌هاي پستان و پروستات، پوكي استخوان و بيماري‌هاي قلبي‌ـ‌عروقي دارد. در نتيجة انتشار اين نتايج در دهة اخير، موج عظيمي از گرايش زنان به مصرف تركيبات غذايي يا مكمل‌هاي حاوي استروژن‌هاي گياهي مشاهده شد. البته نگراني‌هايي هم در مورد خطرهاي احتمالي ناشي از مصرف مقادير زياد اين تركيبات وجود دارد. به‌هرحال، محققان هنوز هم مشغول بررسي تأثير استروژن‌هاي گياهي در سلامت انسان‌ها هستند.
علاوه بر استروژن‌هاي گياهي، استروژن‌هاي قارچي نيز شناخته شده‌اند. اما به‌دليل مطالعات اندكي كه در مورد آثار اين گروه از مواد صورت گرفته است، چندان مطرح نشده‌اند.
فيتواستروژن‌ها تركيباتي گياهي هستند كه در بدن حيوانات و انسان‌ها مانند استروژن عمل مي‌كنند. بيشتر فيتواستروژن‌هايي كه در مواد غذايي يافت مي‌شوند شامل يكي از سه گروه ايزوفلاونوييدها (Isoflavonoids)، ليگنان‌ها (Lignans) و كامستان‌ها (Coumestans) هستند. دانه‌هاي سويا و فراورده‌هاي آن منابع غني انواع فيتواستروژن‌ها هستند. در هر كيلوگرم گياه تازة سويا، به‌طور متوسط، 2 گرم ايزوفلاون وجود دارد. البته محتواي ايزوفلاوني محصولات سويا وابسته به گونة مورد استفاده و روند تهية آن است. به علاوه، تمام منابع سويا از نظر ميزان ايزوفلاون يكسان نيستند.
ايزوفلاونوييدها تأثيرات هورموني و غيرهورموني در پيشگيري از برخي انواع سرطان‌ها و بيماري‌ها دارند.
استروژن‌هاي گياهي و سرطان پستان
ميزان شيوع سرطان پستان در كشورهاي غربي بيشتر از كشورهاي آسيايي است. احتمال داده شده كه تركيبات موجود در رژيم‌هاي غذايي آسيايي، ميزان شيوع سرطان پستان را تحت تأثير قرار مي‌دهد. ميانگين ميزان مصرف سويا و ايزوفلاونوييدها در رژيم غذايي روزانة جمعيت آسيايي در حدود 50 گرم سويا و 30 گرم ايزوفلاونوييد تخمين زده شده است. درحالي‌كه در جمعيت غربي، اين ميزان به روزانه يك گرم سويا و يك ميلي‌گرم ايزوفلاونوييد محدود مي‌شود.
مطالعات باليني نشان داده است كه مصرف فراوان سويا در دوران كودكي با كاهش احتمال ابتلا به سرطان پستان در بزرگسالي همراه است. اما هنوز هيچ شواهد قانع‌كننده‌اي در مورد اثر حفاظتي مصرف سويا يا ايزوفلاونوييد در بزرگسالي در پيشگيري از اين نوع سرطان وجود ندارد.
محققان مي‌گويند كه استروژن‌هاي گياهي، در محيطي با غلظت استروژن اندك، فعاليت استروژني و در محيطي با غلظت بالاي استروژن، فعاليت ضداستروژني دارند. بنابراين، مصرف اين تركيبات در دوران پيش از يائسگي، كه غلظت استروژن بالاست، اثر حفاظتي در برابر سرطان پستان دارد. اما پس از يائسگي كه غلظت استروژن كاهش مي‌يابد، ممكن است حتي باعث تحريك سلول‌هاي پستان و ايجاد سرطان شود.
استروژن‌هاي گياهي و سرطان‌هاي مردانه
سرطان پروستات يكي از شايع‌ترين انواع سرطان در ميان مردان است. ميزان شيوع سرطان پروستات در مردان آسيايي به‌مراتب كمتر از مردان كشورهاي غربي است. در اين مورد نيز مانند سرطان پستان، چنين فرض مي‌شود كه سوياي موجود در رژيم غذايي مردان آسيايي از آنان در برابر سرطان پروستات محافظت مي‌كند.
استروژن‌هاي گياهي و بيماري‌هاي قلبي‌ـ‌عروقي
بيماري‌هاي قلبي‌ـ‌عروقي شايع‌ترين علت مرگ در كشورهاي پيشرفته محسوب مي‌شود. در زنان، احتمال ابتلا به اين گروه از بيماري‌ها با شروع يائسگي افزايش مي‌يابد.
مصرف تركيبات حاوي استروژن‌هاي گياهي نظير سويا، ميزان كلسترول كل و كلسترول بد خون (LDL) را كاهش مي‌دهد. همچنين استروژن‌هاي گياهي، با افزايش ترشح صفرا، تغيير سوخت‌وساز كبدي در جهت حذف كلسترول بد و افزايش عملكرد غدة تيروئيد، باعث كاهش سطح كلسترول مي‌شوند. همچنين ايزوفلاونوييدها خاصيت آنتي‌اكسيداني دارند و احتمال بروز آترواسكلروز (تصلب شرايين) را كاهش مي‌دهند.
استروژن‌هاي گياهي و يائسگي
با مطرح شدن احتمال افزايش خطر ابتلا به سرطان پستان و رحم به دنبال هورمون‌درماني جايگزين (HRT)، بسياري از زنان به دنبال راه‌حل ديگري براي برطرف كردن علائم آزاردهندة يائسگي بودند. استفاده از استروژن‌هاي گياهي انقلابي در اين عرصه بود. اين تركيبات به‌خوبي بر علائم كمبود ترشح استروژن در بدن، ازجمله گرگرفتگي و خشكي واژينال غلبه كردند.
بررسي‌هاي همه‌گيرشناسي نشان مي‌دهد كه رژيم غذايي غني از ايزوفلاون‌ها شدت و دفعات گرگرفتگي در دوران يائسگي را كاهش مي‌دهد، به‌طوري‌كه ميزان گرگرفتگي در زنان يائسة غربي تقريباً 80 درصد و در زنان آسيايي كه بيشتر سويا مصرف مي‌كنند 20 درصد است. مصرف ايزوفلاونوييدها به مقدار 40 ميلي‌گرم در روز و به مدت 2 تا 3 ماه گرگرفتگي دوران يائسگي را به ميزان قابل توجهي كاهش مي‌دهد.
استروژن‌هاي گياهي و پوكي استخوان
پوكي استخوان يكي از شايع‌ترين مشكلات زنان يائسه است. ايزوفلاونوييدها تأثير مطلوبي در افزايش تودة استخواني و بهبود پوكي استخوان در زنان يائسه دارند. ساير استروژن‌هاي گياهي نيز، با مهار دفع ادراري كلسيم و اثر بر سلول‌هاي استخوان‌ساز، خواص مذكور را اعمال مي‌كنند. همچنين، مواد غذايي حاوي سويا منبع خوبي براي تأمين كلسيم مورد نياز بدن هستند.
البته شواهدي نيز ارائه شده كه نشان مي‌دهد مصرف مكمل‌هاي حاوي مقادير بالاي استروژن‌هاي گياهي باعث كاهش تودة استخواني مي‌شود.
احتياط در مصرف استروژن‌هاي گياهي
نحوة عملكرد و تأثيرات استروژن‌هاي گياهي در انسان‌ها هنوز به‌طور كامل شناخته نشده است. همان‌طور كه گفته شد، محققان اواسط دهة 1940، سندروم ناباروري در گوسفندان را با مصرف يونجة غني از استروژن گياهي مرتبط دانسته‌اند. به‌هرحال، احتمال بسيار زيادي وجود دارد كه استروژن‌هاي گياهي در عملكرد غدد درون‌ريز بدن تداخل ايجاد كنند. بنابراين، در مورد مصرف مكمل‌هاي حاوي مقادير بالاي استروژن‌هاي گياهي خالص، بخصوص در نوزادان و زنان باردار، بايد احتمال بروز عوارض در نظر گرفته شود. به علاوه، هنوز مقدار و دوز لازم استروژن‌هاي گياهي براي جلوگيري از بيماري‌هاي نامبرده مشخص نشده است و درجة خلوص استروژن‌هاي گياهي تجارتي نيز معلوم نيست.
نكتة ديگر آنكه اكثر مطالعات با استفاده از محصولات غذايي و نه با تركيبات خالص استروژن‌هاي گياهي انجام شده است. بنابراين، ممكن است آثار مطرح‌شده ناشي از ساير تركيبات موجود در اين محصولات بوده باشد.
متخصصان و محققان به زنان علاقه‌مند به مصرف استروژن‌هاي گياهي توصيه مي‌كنند كه از رژيم غذايي روزانة متعادلي حاوي انواع مختلف ميوه‌ها، سبزيجات و فرآورده‌هاي كامل غلات استفاده كنند.
سلام لطفا شماره تلفن وآدرس مطب دکتر شیرین میرزازاده را اعلام بفرمایید.متشکرم
سلام، موجود نیست