بیماری آدیسون که به آن نارسایی غدد فوق کلیوی یا هیپو کورتیزولیسم هم می گویند یکی از اختلالات مربوط به غدد است که در هر ۱۰۰,۰۰۰ نفر یک نفر را درگیر می کند. علائم بیماری آدیسون معمولا قابل تشخیص هستند و شامل مواردی همچون از دست دادن وزن، احساس ضعف در ماهیچه ها، خستگی مفرط، فشار خون پایین و مشکلات دستگاه گوارشی هستند. هنگامی که غدد فوق کلیه هورمون های ضروری را به اندازه کافی تولید نکنند بیماری آدیسون رخ می دهد. در این بیماری کورتیزول به میزان بسیار کمی تولید می شود. در این مقاله از بخش بیماری های دکتر سلام به بررسی بیماری آدیسون می پردازیم.
بیماری آدیسون چیست؟
بیماری آدیسون نام دیگر نارسایی غدد فوق کلیوی است. این بیماری هنگامی اتفاق می افتد که غدد فوق کلیه افراد نتواند هورمون های ضروری را به میزان کافی تولید کند. این هورمون های ضروری شامل کورتیزول و گاهی آلدوسترون هستند. غدد فوق کلیوی یا غدد آدرنال یک جفت غده هستند که روی کلیه ها قرار گرفته اند و هورمون هایی شبیه به آدرنالین و کورتیکواستروئید (هورمون استرس) می سازند.
این هورمون ها هنگامی که فرد دچار استرس است و همچنین هنگامی که در حالت عادی است، نقش های بسیار مهمی را ایفا می کنند. این هورمون ها برای بدن ضروری هستند و به اندام ها و بافت های بدن “دستورالعمل” می فرستند. هورمون هایی که تحت تاثیر بیماری آدیسون قرار می گیرند شامل گلوکوکورتیکوئیدها (نظیر کورتیزول)، مینرالوکوتیکوئیدها (نظیر آلدوسترون) و آندروژن ها (هورمون جنسی در مردان) هستند.
بیماری آدیسون چه کاری با بدن انجام می دهد؟ این بیماری باعث می شود که برخی از هورمون های اساسی دیگر قادر به انجام عملکرد عادی خود نباشند. این عملکردها نظیر اختلال در تبدیل مواد غذایی به انرژی، بیداری، تمایل جنسی، نگهداری مایعات و وزن بدن هستند. علائم این بیماری شامل خستگی مزمن، تغییر در وزن و اشتها، افسردگی، مشکلات سیستم گوارشی، فشار خون پایین و بسیاری از علائم دیگر هستند. در حالی که بعضی وقت ها این علائم ممکن است جان فرد را به خطر بیندازند اما معمولا بسیاری از این علائم با هورمون تراپی قابل کنترل هستند.
نارسایی اولیه غدد فوق کلیه در مقابل نارسایی ثانویه غدد فوق کلیه
اختلالات آدرنال به طور کلی به دو دسته اساسی تقسیم می شوند:
- نارسایی اولیه غدد فوق کلیه وقتی رخ می دهد که کورتکس غده فوق کلیه آسیب ببیند. عوامل دیگری که سبب بروز نارسایی اولیه غدد فوق کلیه می شوند شامل سرطان و رسیدن آن به غدد فوق کلیه، عفونت و خونریزی در غدد فوق کلیه هستند. این بیماری معمولا هنگامی تشخیص داده می شود که حدود ۹۰ درصد از کورتکس غده فوق کلیه از بین رفته. نارسایی اولیه غدد فوق کلیه خیلی رایج نیست و معمولا سبب آسیب فیزیکی به غدد آدرنال می شود.
- گروه دوم از اختلالات آدرنال را نارسایی ثانویه غدد فوق کلیه گویند. این نوع اختلال رایج تر از نوع اول است. علت این اختلال می تواند استرس و بیماری خود ایمنی باشد. این بیماری به غدد آدرنال آسیب فیزیکی وارد نمی کند اما سبب عدم توازن جدی در میزان هورمون ها و برخی علائم دیگر می شود. افرادی که دچار نارسایی ثانویه غدد فوق کلیه هستند تغییری در پوست خود مشاهده نمی کنند (هایپرپیگمنتیشن). به علاوه این افراد کم شدن آب بدن و کاهش فشار خون را هم تجربه نمی کنند اما در عوض دچار کاهش قند خون می شوند.
علائم بیماری آدیسون
رایج ترین علائم بیماری آدیسون شامل موارد زیر هستند:
- خستگی مزمن (این خستگی بیش از چند هفته ادامه دارد)
- ضعف ماهیچه ها
- تغییرات اشتها (معمولا از دست دادن اشتها)
- از دست دادن وزن
- مشکلات سیستم گوارش (نظیر درد در شکم، حالت تهوع، استفراغ، اسهال)
- فشار خون پایین
- سرگیجه و ضعف
- تغییرات در حال و حوصله، زودرنجی و افسردگی
- سر درد
- تمایل به خوردن غذاهای پر نمک
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
- مشکلات خواب که باعث می شوند فرد همیشه احساس خستگی کند
- تعریق زیاد به خصوص تعریق شبانه
- اختلال در قاعدگی در زنان
- پایین آمدن تمایل جنسی
- درد مفاصل
- ریزش مو
علائم نارسایی حاد غدد فوق کلیوی (بحران بیماری آدیسون )
گاهی شکلی نادر و شدید از نارسایی غدد فوق کلیوی اتفاق می افتد که به آن بحران آدرنال (بحران آدیسون) هم می گویند. بحران آدرنال وقتی اتفاق می افتد که بدن تحت استرس شدید قرار بگیرد. این شرایط نظیر آسیب فیزیکی یا آسیب جراحی هستند که به بدن استرس خیلی زیادی وارد می کنند و علائم موجود را وخیم تر می کنند.
این بحران سبب فشار خون پایین، قند خون پایین و پتاسیم خون بالا می شود. این اختلال هنگامی اتفاق می افتد که غدد آدرنال هورمون کورتیزول را به اندازه کافی تولید نمی کنند. اگر نارسایی غدد فوق کلیوی را درمان نکنید تبدیل به نارسایی حاد غدد فوق کلیوی می شود. این عارضه ممکن است زندگی افراد را به خطر بیندازد و باید فورا توسط پزشکان درمان شود پس بلافاصله پس از مشاهده علائم آن به اورژانس مراجعه کنید. علائم نارسایی حاد غدد فوق کلیه (بحران آدرنال) شامل موارد زیر هستند:
- درد در شکم، حالت تهوع، استفراغ
- احساس گیجی و بیهوشی
- از دست دادن آب بدن
- از دست دادن هوشیاری، سرگیجه
- خستگی و ضعف
- سر درد
- تب بالا
- از دست دادن اشتها
- فشار خون پایین
- ضربان بالای قلب
- درد مفاصل
- تعریق اضافی و غیر معمول
- علاقه زیاد به خوردن نمک
دلایل بیماری آدیسون
دلیل اصلی بیماری آدیسون چیست؟ بیماری آدیسون معمولا به علت آسیب به غدد آدرنال اتفاق می افتد. غدد آدرنال توانایی خود را برای پاسخ به هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپین را از دست می دهند. این هورمون توسط غده هیپوفیز تولید می شود. در این شرایط محور هیپوتالاموس هیپوفیز آدرنال سیگنال هایی که مربوط به تولید هورمون ها هستند را ارسال و دریافت نمی کند.
عکس العمل خود ایمنی معمولا سبب آسیب آدرنال و بیماری آدیسون می شود. عکس العمل خود ایمنی هنگامی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن شروع به حمله به بافت های سالم خود می کند. در این موارد سیستم ایمنی بدن سلول های خودی را سلول های بیگانه می خواند و آن ها را مورد حمله قرار می دهد. بسیاری از کسانی که بیماری آدیسون دارند،
همزمان از سایر اختلالات خود ایمنی هم رنج می برند. تحقیقات اخیر نشان می دهند که اختلال خود ایمنی ای که در بیماری آدیسون نقش دارد، به خاطر چند عامل مختلف اتفاق می افتد. دلایل آن می توانند نظیر ژن و عوامل محیطی باشند. برخی از داروها، عوامل ژنتیکی، جراحی، بیماری و عفونت های جدی هم می توانند سبب مشکلات آدرنال از جمله نارسایی ثانویه غدد فوق کلیه شوند.
مطالعات انجام شده نشان داده اند که عوامل دیگری هم می توانند سبب بروز مشکلات آدرنال شوند این عوامل شامل عفونت و ویروس هایی نظیر سپسیس، سل و HIV هستند که غدد فوق کلیوی را تحت تاثیر قرار می دهند. در حالی که عکس العمل خود ایمنی دلیل اصلی بیماری آدیسون است، عوامل دیگری که می توانند این عارضه را بدتر کنند و سبب آسیب به آدرنال شوند شامل موارد زیر هستند:
- استرس به میزان بالا یا تجربه ای پر استرس (مثل مرگ اعضای خانواده یا تغییری بزرگ در زندگی)
- قرار گرفتن در معرض سم یا آلودگی های محیطی
- کمبود خواب و فشار آوردن به خود با وجود خستگی
- برنامه نامناسب غذایی
- ورزش بیش از حد، فعالیت بیش از حد، یا نداشتن ورزش در برنامه زندگی
- عوامل ژنتیکی، یکی از انواع نارسایی غدد فوق کلیه، هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) است که ژنتیکی است و فرد با آن متولد می شود. این نوع از نارسایی غدد فوق کلیه نادر است و از هر ۱۰,۰۰۰ تا ۱۸,۰۰۰ کودک یک نفر به آن مبتلا می شود. این بیماری به علت نبود یک سری آنزیم های خاص رخ می دهد.
گاهی برخی از داروها هم روی آدرنال تاثیر منفی می گذارند. نارسایی غدد فوق کلیه گاهی به علت این اتفاق می افتد که فرد برای مدت طولانی هورمون گلوکوکوتیکوئید (پردنیزون) دریافت کرده اما ناگهان مصرف آن را قطع می کند. عملکرد این هورمون شبیه به کورتیزول است. اگر برای درمان بیماری های التهابی نظیر روماتیسم مفصلی، تنگی نفس و کولیت زخمی، دارو مصرف می کنید قبل از تغییر دوز دارو با پزشک خود درباره این موضوع صحبت کنید.
تشخیص و درمان بیماری آدیسون
بیماری آدیسون کاملا درمان نمی شود و عارضه ای مزمن است که برای سال ها و گاهی در کل زندگی فرد همراه او می ماند. تشخیص بیماری آدیسون بر اساس نتایج حاصل از آزمایش هایی نظیر آزمایش فیزیکی، تست خون و آزمایش ادرار صورت می گیرد. این تست ها میزان ACTH، کورتیزول و سایر موارد را می سنجند.
معمولا افراد دیر متوجه این بیماری می شوند و همین تشخیص و درمان آن را به تاخیر می اندازد. مطالعات نشان داده اند که حدود ۶۰ درصد از بیماران این بیماری را دیر تشخیص داده اند. دلیلش شاید این باشد که این عارضه را گاهی با سایر اختلالات نظیر اختلال خود ایمنی یا اختلال تیروئید اشتباه می گیرند. حدود نیمی از بیماران زمانی متوجه این بیماری می شوند که دچار بحران آدرنال شوند.
- تست تحریک ACTH با تزریق ACTH ساختگی انجام می شود. سپس با انجام تست خون و تست ادرار تغییرات میزان کورتیزول را می سنجند. کسانی که نارسایی غدد فوق کلیوی دارند حتی پس از تزریق ACTH هیچ تغییری در میزان کورتیزول آن ها مشاهده نمی شود. گاهی نیز تغییر ایجاد شده بسیار جزئی است.
- تست تحریک CRH نیز به پیدا کردن دلیل نارسایی غدد فوق کلیوی کمک می کند. در این نوع آزمایش، خون را قبل و ۳۰، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ دقیقه بعد از تزریق ACTH آزمایش می کنند.
- تست خون (مثل آزمایش وابسته به انسولین) می تواند میزان سدیم پایین خون، گلوکز پایین خون و پتاسیم بالای خون را آشکار کند. این موارد معمولا در بیمارانی که مشکلات آدرنال دارند مشاهده می شوند.
- تست خون می تواند برای اندازه گیری میزان پادتن ها و پروتئین های سیستم ایمنی استفاده شود که بیماری خود ایمنی را در صورت وجود تشخیص می دهد.
- سی تی اسکن هم برای چک کردن اندازه غدد فوق کلیوی استفاده می شود.
درمان بیماری آدیسون معمولا با هورمون تراپی انجام می شود. به علاوه از داروهایی برای جایگزینی هورمون ها استفاده می کنند. این داروها شامل هیدروکورتیزون، پردنیزون یا متیل پردنیزولون هستند و برای جایگزینی کورتیزول استفاده می شوند. داروی دیگری نیز برای جایگزینی آلدوسترون استفاده می شود که نام آن فلودروکورتیزون استات است. گاهی نیز برای درمان، کورتیکواستروئید را به بیمار تزریق می کنند. گاهی نیز پزشکان مصرف زیاد نمک را تجویز می کنند.
طول زندگی برای فردی که دچار بیماری آدیسون است چگونه خواهد بود؟
تاکنون طول زندگی افراد دچار آدیسون کاملا عادی در نظر گرفته میشد. اما با توجه به تحقیقی که در سال ۲۰۰۹ انجام شد به این نتیجه رسیدند: “بیماری آدیسون هنوز هم عارضه ای مهلک در نظر گرفته می شود. میزان تلفات بر اثر نارسایی حاد غدد فوق کلیوی و عفونت بالا است. به علاوه در کسانی که در سنین جوانی دچار این بیماری شده اند احتمال مرگ ناگهانی وجود دارد.
اما اگر بیماری آدیسون زود تشخیص داده شود احتمال بروز مشکلات ناشی از آن پایین می آید”. در بین این اختلالات نارسایی حاد غدد فوق کلیوی اصلی ترین دلیل مرگ و میر شناخته شده و پس از آن نیز عفونت قرار دارد. در تحقیقی که صورت گرفت میانگین سن مرگ و میر زنانی که این بیماری را داشتند (۷۵.۷) سال و در مردان (۶۴.۸) سال بود. این میزان در زنان ۳.۲ سال کمتر و در مردان هم ۱۱.۲ سال کمتر از طول عمر افراد عادی است.
اگر بیماری آدیسون درمان نشود فرد باید چه کار کند؟
اگر بیماری آدیسون پیشرفت کند و درمان نشود و تبدیل به بحران آدرنال شود، ممکن است بیماران دچار علائم جدی شوند و گاهی نیز ناگهانی بمیرند. پس این عارضه را حتما جدی بگیرید.
کلام آخر
- بیماری آدیسون نام دیگر نارسایی غدد فوق کلیوی است. این بیماری هنگامی اتفاق می افتد که غدد فوق کلیوی بیمار به اندازه کافی هورمون های ضروری (نظیر کورتیزول و آلدوسترون) را تولید نمی کند.
- علائم بیماری آدیسون شامل خستگی مفرط، حالت تهوع، تیرگی پوست، فشار خون پایین و سرگیجه هستند.
- دلیل اصلی بیماری آدیسون عکس العمل خود ایمنی بدن است که به غدد فوق کلیوی آسیب می رساند. عواملی که می توانند این عارضه را بدتر کنند شامل استرس، برنامه نامناسب غذایی، بیماری و عفونت، فشار و تغییر ناگهانی در زندگی هستند.
- درمان بیماری آدیسون با هورمون تراپی انجام می شود. سایر درمان های طبیعی برای بیماری آدیسون شامل مصرف میزان کافی نمک، کنترل استرس، برنامه مناسب غذایی و دریافت مکمل هایی نظیر آداپتوژن و ویتامین های خاص هستند.
