در مورد تاخیر تکاملی حرکتی چه می دانید؟ همان طور که شاهد رشد کودکتان هستید این را به خاطر بسپارید که هر کودکی با سرعت متفاوتی نسبت به سایر کودکان رشد می کند. به علاوه میزان رشد نرمال مفهومی وسیع است و نمی توان عدد یا میزان خاصی برای آن در نظر گرفت. البته بهتر است که از عواملی که سبب تاخیر تکاملی حرکتی کودکان می شوند آگاه باشید. این تاخیر تکاملی حرکتی می تواند در زمینه احساسی، ذهنی و فیزیکی باشد. اگر حس کردید که رشد کودکتان دچار تاخیر است با درمان به موقع به رشد او کمک کنید تا بتواند خود را به همسن و سالانش برساند. در این مقاله از بخش روانشناسی و سلامت کودک دکتر سلام، به بررسی تاخیر تکاملی حرکتی می پردازیم.
انواع تاخیر تکاملی حرکتی کودکان شامل چه هستند؟
انواع مختلفی از تاخیر تکاملی حرکتی، در نوزادان و کودکان وجود دارد. این تاخیرات در رشد شامل این موارد هستند:
- تاخیر رشدی گفتار و صحبت کردن
- تاخیر رشدی بینایی
- تاخیر تکاملی حرکتی
- تاخیر رشدی مهارت های احساسی
- تاخیر رشدی مهارت های شناختی و تفکری
گاهی در یک یا تمام این موارد تاخیر به وجود می آید. وقتی چنین اتفاقی بیفتد به این شرایط “تاخیر کلی رشد” گویند. تاخیر کلی رشد می تواند به یکی از این دلایل اتفاق بیفتد:
- نقص ژنتیکی، مثل سندرم داون
- سندرم جنینی الکل، این سندرم توسط مادری که در طول بارداری الکل مصرف می کرده به وجود می آید.
- سندرم ایکس شکننده، این سندرم نوعی اختلال شناختی ارثی است.
- بیماری های شدید که بلافاصله بعد از تولد به وجود می آیند مثل بیماری ها در نوزادان زود رس
- گاهی نیز برای این مشکل هیچ دلیلی نمی توان یافت.
علائم تاخیر تکاملی حرکتی می توانند هنگام نوزادی و گاهی تا دو سالگی خود را نشان دهند. والدین کودکان باید درباره انواع، دلیل این تاخیرها و درمان آن ها آگاه شوند.
تاخیر رشدی گفتار و زبان در کودکان
تاخیر در گفتار در کودکان نوپا امری رایج است. به طور کلی رایج ترین نوع تاخیر تکاملی حرکتی، تاخیر در صحبت کردن است. گفتار یعنی نحوه ای که کلام ادا می شود و زبان کلمه ای وسیع تر است و شامل بیان اطلاعات و دریافت اطلاعات است. زبان به فهمیدن معنی اشارات و حرکات بدن نیز دلالت دارد.
دلایل ممکن:
مشکلات متعددی می توانند سبب تاخیر در گفتار و صحبت کردن کودک شوند. این دلایل شامل این مواردند:
- قرار گرفتن در معرض بیش از یک زبان_ که سبب تاخیر در صحبت کردن کودک می شود اما این تاخیر تا هنگام مدرسه رفتن کودک نباید ادامه داشته باشد.
- ناتوانی در یادگیری
- سوء استفاده از کودک و نادیده گرفتن او
- عدم هماهنگی در ماهیچه های گفتاری کودک و مشکلات تکلم، اختلالی که به آن دیس آرتری گویند.
- مشکلات شنوایی، که این مشکل در کودکانی که دچار عفونت گوش بوده اند اتفاق می افتد. گاهی مشکل شنوایی به علت مصرف برخی از داروها، آسیب جسمی یا اختلالات ژنتیکی به وجود می آید.
- اختلال اوتیسم، که نوعی اختلال نورولوژیک است و سبب اختلال در ارتباط برقرار کردن و به مشکل خوردن مهارت های اجتماعی و شناختی می گردد.
- گاهی هیچ دلیل خاصی برای این مشکل پیدا نمی شود.
انواع درمان:
اگر خودتان یا پزشک متوجه اختلال گفتاری در کودک شدید باید او را برای معاینه نزد متخصص گفتار درمانی ببرید. متخصص گفتار درمانی، شنوایی کودک و توانایی درک و استفاده از زبان را در او می سنجد. سپس برای کودک جلسات گفتار درمانی تعیین می کند. اگر این تاخیر و مشکل گفتاری کودک خفیف باشد پزشک یا متخصص موارد زیر را توصیه می کند:
- با کودک خود بیشتر صحبت کنید، برای او آواز بخوانید و او را تشویق به تکرار کنید.
- هر روز برای کودک خود کتاب بخوانید.
- در طول روز با او خیلی صحبت کنید.
- اگر مشکل گفتار کودک به خاطر عفونت گوش است باید برای درمان عفونت او را نزد متخصص ببرید.
علائم رشدی حرکتی گفتار کودک:
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر و در سنی که گفته شده با پزشک تماس بگیرید.
در سن ۳ تا ۴ ماهگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- در صورتی که به صداهای بلند واکنش نشان نمی دهد.
- در صورتی که من من کردن را شروع نکرده باشد.
- من من کردن را شروع کرده ولی صداها را تقلید نمی کند (تا ۴ ماهگی).
در ۷ ماهگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- در صورتی که به صداها واکنش نشان نمی دهد.
در ۱ سالگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- از کلمات تکی (مثل مامان) استفاده نمی کند و معنی کلماتی مثل (بای بای) یا (نه) را نمی داند.
در دو سالگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- در صورتی که کودک حداقل ۱۵ کلمه را بلد نیست.
- در صورتی که از عبارات دو کلمه ای استفاده نمی کند و تنها در صورتی چیزی را می گوید که کسی از قبل آن را گفته باشد.
- در صورتی که نمی تواند از زبان برای بیان نیازهایش استفاده کند.
تاخیر تکاملی حرکتی در بینایی در کودکان
تا ۶ ماهگی دید کودک تار است. سپس بعد از این که بینایی دو چشم هماهنگ شد دید کودک بهتر می شود. اما بعضی وقت ها این اتفاق نمی افتد و فرد دچار مشکلات بینایی می شود.
دلایل ممکن:
مشکلات بینایی مثل نزدیک بینی و دور بینی در بین کودکان رایج هستند. سایر مشکلات بینایی شامل این موارد هستند:
- آمبلوپی (تنبلی چشم)، ضعیف بودن یکی از چشم ها
- کاتاراکت (آب مروارید در کودکان) که سبب تیرگی عدسی چشم می شود.
- سایر مشکلات ارثی مربوط به چشم (که این مشکلات نادر هستند)
- رتینوپاتی نوزادان زودرس، این بیماری نوعی مشکل چشم است که نوزادان زودرس را تحت تاثیر قرار می دهد.
- انحراف چشم
انواع درمان:
اگر مشکلات بینایی کودک را زود تشخیص دهید، سریع تر می توانید او را درمان کنید. با توجه به مشکل بینایی ای که کودک دارد، ممکن است که به یکی از موارد زیر نیاز داشته باشد:
- عینک یا لنز طبی
- جراحی
- چشم بند
علائم تاخیر تکاملی حرکتی در بینایی کودک:
اگر در سنین ذکر شده کودک این مشکلات را داشت با پزشک او تماس بگیرید.
در ۳ ماهگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- با چشم هایش اشیاء را دنبال نمی کند.
- به حرکات دست دیگران توجه نمی کند (تا دو ماهگی)
- برای حرکت دادن یک یا دو چشمانش در تمام جهات مشکل دارد.
- انحراف چشم ها
در ۶ ماهگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- یک یا دو چشم کودک همیشه یا بعضی اوقات دچار انحراف می شوند.
- اگر او دچار خشکی چشم یا تولید اضافی اشک است.
- با یکی از چشم هایش اجسامی که ۱ فوت دور هستند را دنبال نکند. یا با دو چشمانش اجسامی که ۶ فوت دور هستند را دنبال نکند.
اگر پزشک کودک متوجه هر یک از این مشکلات در او شد ممکن است او را برای معاینه بیشتر نزد چشم پزشک بفرستد.
تاخیر تکاملی حرکتی در مهارت های کودکان
اختلال در رشد مهارت های حرکتی می تواند شامل اختلال در مهارت هایی مثل راه رفتن یا سینه خیز رفتن باشد. علاوه بر این می تواند شامل ناتوانی در استفاده از انگشتان برای نگه داشتن قاشق باشد.
دلایل ممکن:
ماهیچه های کودکان زود رس با سرعتی که ماهیچه های بقیه کودکان رشد می کنند پرورش پیدا نمی کنند. سایر دلایل ممکن برای اختلال در رشد مهارت های حرکتی شامل این موارد هستند:
- آتاکسی، که شامل ناهماهنگی در حرکات عضلات است.
- فلج مغزی، این مشکل توسط آسیب به مغز قبل از تولد ایجاد می شود.
- تاخیر در مهارت های شناختی
- میوپاتی که یکی از مشکلات عضلات است.
- مشکل بینایی
- اسپینا بیفیدا، که یکی از مشکلات مادرزادی ستون فقرات است
انواع درمان:
پزشک به والدین کودک توصیه می کند تا برای بالا بردن فعالیت فیزیکی کودک، در خانه یک سری تمرین ها را با او انجام دهند. برخی از کودکان برای درمان اختلالات حرکتی نیاز به فیزیکال تراپی دارند.
علائم اختلال در رشد مهارت های حرکتی:
اگر کودک شما در سنین ذکر شده دچار این مشکلات بود با پزشک او تماس بگیرید.
در ۳ تا ۴ ماهگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- در صورتی که نتواند اشیاء را در دست بگیرد.
- در صورتی که نتواند به خوبی حرکات سرش را کنترل کند.
- اشیاء مختلف را با دست به سمت دهان نبرد (تا ۴ ماهگی)
در ۷ ماهگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- در صورتی که ماهیچه های کودک خیلی سفت و خشک یا خیلی نرم و سست باشند.
- در صورتی که در حالت نشسته نتواند سرش را کنترل کند.
- تنها با یک دستش اشیاء را در دست بگیرد یا برای در دست گرفتن اشیاء تلاش نکند.
- برای قرار دادن اشیاء در دهانش مشکل داشته باشد.
- نتواند به دو جهت بچرخد (تا ۵ ماهگی)
- وقتی او را به حالت ایستاده نگه می دارید نتواند وزن خود را تحمل کند و پاهایش را صاف نگه دارد.
تا ۱ سالگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- در صورتی که کودک نتواند سینه خیز برود.
- وقتی سینه خیز می رود یک سمت از بدنش را با زحمت حرکت دهد.
- حتی با کمک هم نتواند بایستد.
تا ۲ سالگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- در صورتی که کودک نتواند راه برود (تا ۱۸ ماهگی)
- در صورتی که وقتی راه می رود نتواند اسباب بازی هایش را همراه با خود روی زمین بکشد.
تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های احساسی و اجتماعی در کودکان
کودکان ممکن است که در ارتباط با بزگسالان یا سایر کودکان به مشکل بر بخورند. به این حالت تاخیر در مهارت های احساسی و اجتماعی گویند. این مشکلات معمولا قبل از زمانی که کودک به مدرسه برود پیش می آیند.
دلایل ممکن:
برخی از دلایل تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های احساسی و اجتماعی شامل این موارد هستند:
- نادیده گرفتن کودک توسط خانواده یا سایرین
- مشکلات خانوادگی و وابستگی بیش از حد کودک به والدین
- تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های شناختی
- دلایل نامشخص
دلیل دیگری که سبب تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های احساسی و اجتماعی می شود اختلال اوتیسم است. این مشکل را با نام اختلال فراگیر رشد و آسپرگر نیز می شناسند. اختلال اوتیسم باعث می شود که کودک در ارتباط برقرار کردن، در برخی از رفتارها و صحبت کردن به مشکل بر بخورد.
انواع درمان:
تقریبا هیچ درمان خاصی برای این مشکلات وجود ندارد. اما به طور کلی درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- انواع خاصی از رفتار درمانی
- به علاوه با مصرف دارو می توان برخی از مشکلات رفتاری را درمان کرد.
درست مثل همه تاخیرهایی که در رشد رفتار کودکان وجود دارند، اگر تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های احساسی و اجتماعی کودک را زود شناسایی کنید بهتر و سریع تر می توانید او را درمان کنید. درمان این مشکل شامل بازی درمانی یا مراحلی است که به رابطه خوب والدین با کودک کمک کند.
علائم تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های احساسی و اجتماعی:
در صورتی که هر یک از این علائم را در سنین ذکر شده مشاهده کردید با پزشک تماس بگیرید.
در ۳ ماهگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- در صورتی که کودک به دیگران نخندد.
- به افراد جدید نگاه نکند و یا از آن ها بترسد.
در ۷ ماهگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- از این که او را در آغوش بگیرید می ترسد.
- هیچ علاقه و محبتی نسبت به والدین یا دیگران نشان نمی دهد.
- هیچ علاقه ای به بودن با دیگران نشان نمی دهد.
- شب ها نمی تواند استراحت کند. (تا ۵ ماهگی)
- لبخند نمی زد (تا ۵ ماهگی)
- نمی خندد یا جیغ نمی زند (تا ۶ ماهگی)
- هیچ علاقه ای به بازی دالی نشان نمی دهد (تا ۸ ماهگی)
در ۱ سالگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- در صورتی که کودک نمی خندد و حالات چهره مختلفی از خود نشان نمی دهد (تا ۹ ماهگی)
- هیچ یک از حرکات مختلف بدن مثل دست تکان دادن یا اشاره کردن را از خود نشان نمی دهد.
تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های شناختی و تفکری
مشکل در فکر کردن یا تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های شناختی می تواند به یکی از دلایل زیر اتفاق بیفتد:
- مشکلات ژنتیکی
- مشکلات قبل از تولد
- قرار گرفتن در برابر مواد مضر (از جمله سموم) در محیط
- نادیده گرفته شدن
دلایل ممکن:
- ناتوانی در یادگیری
- قرار گرفتن در معرض الکل و مواد سمی، پیش از تولد و پس از تولد
- مورد غفلت واقع شدن در هنگام نوزادی و در سنین کم
- سندرم داون و سایر اختلالات ژنتیکی
- اختلال اوتیسم
- بیماری های شدید هنگام تولد
- دلایل ناشناخته
انواع درمان:
درست مثل سایر تاخیرهای ذکر شده در رشد مهارت ها، شناخت زود هنگام تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های شناختی و تفکری می تواند در پروسه پیشرفت رشد کودک تاثیر به سزایی داشته باشد. تراپیست ها با بازی درمانی یا رفتار درمانی به افراد این امکان را می کنند که حتی در خانه نیز به کودک خود کمک کنند.
علائم تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های شناختی و تفکری:
اگر هر یک از این علائم را در سنین ذکر شده در کودک خود مشاهده کردید با پزشک تماس بگیرید.
در ۱ سالگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- دنبال اشیایی که قایم کرده اید نمی گردد.
- از حرکات بدن مثل دست تکان دادن استفاده نمی کند.
- به تصاویر و اشیاء اشاره نمی کند.
در ۲ سالگی در صورت دیدن موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- نقش وسایلی مثل شانه، تلفن و قاشق را نمی داند.
- دستورالعمل های ساده را انجام نمی دهد.
- کلمات و حرکات دیگران را تکرار نمی کند.
به خاطر بسپارید:
بسیاری از تاخیرها در رشد مهارت های کودکان جدی نیستند و کودکان بعدها به بقیه همسن و سالان خود می رسند. حتی کودکانی که نسبت به بقیه تاخیر زیادی در رشد مهارت ها دارند، بعدها با درمان می توانند پیشرفت عظیمی در رشد مهارت ها داشته باشند. اگر درباره تاخیر تکاملی حرکتی کودک خود شک دارید قبل از هر چیزی با پزشک خود صحبت کنید و دستورالعمل های او را انجام دهید. علاوه بر این باید کودک را به جلسات درمانی ببرید. در طول همین جلسات است که رشد کودک سنجیده می شود.
تاخیر تکاملی حرکتی مهارت ها در کودکان بین ۳ تا ۵ سال
تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های گفتاری
آن چه که کودکان باید قادر به انجام آن باشند:
برای حرف زدن کودک سن مشخصی وجود ندارد. اما بیشتر کودکان در سن خاصی حرف زدن را شروع می کنند. اگر کودکتان قادر به انجام موارد زیر نبود حتما با پزشک او صحبت کنید. به علاوه اگر کودک مهارت هایی که یاد گرفته بود را فراموش کند با پزشک او مشورت کنید.
تا ۳ سالگی کودکان معمولا می توانند:
- از جملات کوتاه استفاده کنند.
- اعضای بدن را تشخیص دهند.
- کلمات جمع به کار ببرند.
تا ۴ سالگی کودکان معمولا می توانند:
- حداقل یک داستان کوتاه و شعر بخوانند.
- جملاتی بسازند که حداقل ۵ کلمه داشته باشند.
- کلماتی مثل “من” و “تو” را درست به کار ببرند.
تا ۵ سالگی کودکان معمولا می توانند:
- دستورهای دو قسمتی با حرف اضافه هایی مثل “رو” یا “زیر” را بفهمند.
- نام و نام خانوادگی خود را بگویند.
- از افعال گذشته به درستی استفاده کنند.
- سوالاتی مثل “چرا” و “چه کسی” بپرسند.
- درباره کارهایی که آن روز انجام داده اند حرف بزنند.
تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های حرکتی
آن چه که کودکان باید قادر به انجام آن باشند:
کودکان معمولا با رشد، پیشرفت می کنند و کارهای هماهنگ تری انجام می دهند. در صورتی که کودکتان قادر به انجام کارهای زیر نیست و مهارت هایی که آموخته را فراموش می کند با پزشک او مشورت کنید.
تا ۳ سالگی کودکان معمولا می توانند:
- تعادل خود را حفظ کنند و از پله ها بالا و پایین بروند.
- با اشیاء کوچک بازی کنند.
- از هر دو قسمت بدن خود استفاده کنند.
- برای چند ثانیه تنها روی یکی از پاهای خود بایستند.
تا ۴ سالگی کودکان معمولا می توانند:
- توپ را بالای سر خود ببرند و آن را پرت کنند یا یک توپ بزرگ را دنبال کنند.
- بپرند و تنها روی یک پای خود بایستند.
- یک سه چرخه را برانند.
- ماژیک را بین انگشتان خود بگیرند و نقاشی بکشند.
تا ۵ سالگی کودکان معمولا می توانند:
- بدوند و بپرند.
- از قیچی های کودکان استفاده کنند.
- به راحتی از ماژیک استفاده کنند.
- به راحتی لباس های خود را در بیاورند.
- برای ۱۰ ثانیه تنها روی یک پای خود بایستند.
- بدون کمک نرده از پله ها بالا و پایین بروند.
- دندان های خود را مسواک بزنند.
- دست های خود را بشویند و خشک کنند.
تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های احساسی و اجتماعی
آن چه که کودکان باید قادر به انجام آن باشند:
تا ۳ سالگی کودکان معمولا:
- به سایر کودکان احساس علاقه نشان می دهند.
- با دور شدن از والدین برای مدت خیلی کوتاه، احساس ترس نمی کنند.
- می توانند ارتباط چشمی خوبی با دیگران برقرار کنند.
تا ۴ سالگی کودکان معمولا:
- وقتی پدر و مادرشان برای مدت کوتاهی ترکشان می کنند کمتر گریه می کنند.
- به بقیه کودکان توجه می کنند.
- با افرادی به جز خانواده خود صحبت می کنند.
تا ۵ سالگی کودکان معمولا:
- احساسات مختلفی از خود بروز می دهند.
- می توانند از والدین خود جدا باشند.
- با بقیه کودکان به راحتی ارتباط برقرار می کنند و بازی می کنند.
تاخیر تکاملی حرکتی مهارت های شناختی
آن چه که کودکان باید قادر به انجام آن باشند:
تا ۳ سالگی کودکان معمولا:
- می توانند یک دایره بکشند.
- دستور العمل های ساده را می فهمند.
- می توانند با بقیه کودکان بازی کنند.
- به بازی با اسباب بازی هایشان علاقه نشان می دهند.
تا ۴ سالگی کودکان معمولا:
- در بازی های جمعی شرکت می کنند.
- می توانند برخی از اشکال را بکشند.
تا ۵ سالگی کودکان معمولا:
- حواسشان به راحتی پرت نمی شود.
- بیش از ۵ دقیقه می توانند روی یک فعالیت تمرکز کنند.