سنجش تراکم استخوان چیست؟ علائم، تشخیص و درمان پوکی استخوان

تراکم استخوان چیست؟ چه عاملی باعث تراکم استخوان می شود؟ پوکی استخوان یک بیماری شایع است و زمانی که استخوان ها نازک شده و استحکام خود را از دست می دهند، بسیار شکننده شده و بیماری عارض می گردد. شکنندگی استخوان ها عامل درد، خمیدگی استخوان ها و بروز اشکال در حرکت است. بسیاری از افراد با گذر زمان و در طولانی مدت دچار کاهش تراکم استخوان می شوند. لازم است بدانید که این بیماری نشانه ای ندارد. اما می توان پوکی استخوان را با مصرف دارو و انتخاب شیوه های زندگی سالم درمان کرد. اگر شما عادت های خوب سالم را در زندگی خود بگنجانید می توانید از کاهش تراکم استخوان و در نهایت پوکی و شکنندگی آن جلوگیری کنید. در ادامه این مقاله از بخش بیماری های دکتر سلام به توضیح کامل درباره سنجش تراکم استخوان می پردازیم.

دلایل پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوان چیست؟  

در واقع اطلاعات دقیقی در مورد علت پوکی استخوان وجود ندارد، اما می دانیم که روند پیشرفت بیماری چگونه است. بدن شما بطور مداوم استخوان های قدیمی را تحلیل و به جای آن مجددا استخوان سازی می کند. این فرآیند را  بازسازی استخوان می گویند. به موازات رشد، بدن شما استخوان های بیش تری نسبت به استخوان های تحلیل رفته کهنه قبلی می سازد. در دوران کودکی، استخوان های شما بزرگ تر و قوی تر می شوند. نهایت رشد استخوان زمانی روی می دهد که شما بیش ترین حجم استخوان را دارید که معمولا این پدیده در اوایل تا اوسط دهه سوم روی می دهد. در سنین معینی، روند بازسازی استخوان ها تغییر می کند. استخوان های جدید با سرعت کمتری ساخته می شوند و این کندی منجر به کاهش تراکم استخوان های شما می شود. موقعی که تراکم استخوان های شما خیلی کم شود مبتلا به پوکی استخوان گردیده اید.

علایم هشدار دهنده پوکی استخوان   

پوکی استخوان در مراحل اولیه هیچ نشانه ای ندارد؛ در بعضی موارد اولین نشانه ای که بیانگر ابتلا به پوکی استخوان است، شکستگی آن می باشد. تغییراتی که در بدن ایجاد می شود، می تواند دلیل پیشرفت این بیماری در فرد باشد و باید در این مواقع به پزشک مراجعه کرد:

• شکستن استخوان بعد از 50 سالگی
• تغییر در وضعیت ایستادن، خم شدن استخوان ها
• درد ناگهانی کمر
• کوتاه شدن قد

عوامل خطرساز مضاعف تراکم استخوان:

• شروع یائسگی در زنان
• داشتن استخوان بندی کوچک، ضعیف
• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان
• نژادهای قفقازی، آسیایی و لاتین
• کمبود کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی
• عدم فعالیت فیزیکی و تمرین های ورزشی تقویت استخوان
• سیگار کشیدن چه در صورت ترک کردن آن و چه اینکه در حال حاضر نیز سیگار استعمال شود
• مصرف زیاد نوشیدنی های الکی

بیماری ها و درمان های معینی می تواند شما را در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار بدهند، بنابراین اگر شما در هر کدام از موقعیت های لیست زیر قرار دارید باید تست تراکم استخوان را انجام دهید:

• بیماری های مربوط به غدد درون ریز مانند دیابت، پرکاری تیروئید یا کم کاری تیروئید
• اختلالات خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی
• بیماری های گوارشی مانند بیماری کولیک
• جراحی های لاغری
• خونریزی یا اختلالات خونی مانند لنفوم یا لوسمی

آیا ممکن است به پوکی استخوان مبتلا شویم؟

مواردی که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهند عبارتند از:

داشتن سابقه خانوادگی:

به نظر می رسد داشتن پیشینه خانوادگی در ابتلا به بیماری نقش دارد. اگر مادر شما شکستگی در لگن یا ستون فقرات را داشته است، به احتمال زیاد شما به این بیماری مبتلا می شوید.

جنسیت:

زنان چهار برابر بیش از مردان در معرض این بیماری هستند.

سن:

اگرچه احتمال ابتلا به پوکی استخوان در همه افراد وجود دارد اما با افزایش سن احتمال مبتلا شدن نیز بیش تر می شود. احتمال ابتلا به پوکی استخوان در زنان 50 ساله و بالاتر زیاد است. به موازات افزایش سن، احتمال شکستگی استخوان ها در شما بیش تر می شود.

ساختار بدن و وزن بدن:

همجنین، زنان ریز اندام با استخوان های نازک بشدت در معرض خطر پوکی استخوان هستند. همچنین به نظر می رسد، کاهش وزن بعد از 50 سالگی در زنان شانس شکستگی استخوان لگن را بالا می برد، در حالیکه افزایش وزن خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش می دهد. مردانی که استخوان بندی ریز دارند و استخوان هایشان ضعیف است بیش از مردانی که استخوان های درشت و وزن بیش تری دارند، در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.

سوابق شکستگی:

حتی داشتن یک بار سابقه شکستگی به این معنا است که شما در معرض خطر هستید.

سیگار کشیدن:

تحقیقات نشان داده است افرادی که سیگار استعمال می کنند حتی در صورت ترک آن، تراکم استخوان در این افراد کم و احتمال شکستگی استخوان ها زیاد است. زنانی که سیگار می کشند به دلیل اینکه هورمون استروژن در آن ها کم می شود نیز در معرض خطر هستند زیرا این هورمون در سلامتی استخوان ها حائز اهمیت است.

داروها:

برخی از داروها ممکن است احتمال ابتلا به بیماری را بیش تر کند. مصرف طولانی مدت پردنیزون، داروهای تیروئید، داروهای ضد تشنج، آنتی اسیدها و دیگر داروها خطر کاهش تراکم استخوان ها را تشدید می کنند.

تست تراکم استخوان چیست؟  

تست تراکم استخوان برای اندازه گیری مقدار و تراکم مواد معدنی استخوان به کار می رود. ممکن است این اسکن با اشعه ایکس، جذب دوگانه انرژی ایکس((DEXA، یا سی تی اسکن مخصوص برای اندازه میزان تراکم استخوان در لگن یا ستون فقرات انجام می گیرد. بنا به دلایل مختلفی، اسکن با دستگاه DEXA دارای استاندارد طلایی است یا بیش ترین ضریب دقت و صحت را در تشخیص دارد. این اندازه گیری به  ارائه دهنده خدمات بهداشتی این پیام را می دهد که آیا کاهش تراکم توده استخوانی وجود دارد یا خیر. این در شرایطی است که استخوان ها شکنندگی بیش تری دارند و به آسانی مستعد مو برداشتن یا شکستن هستند.

اساسا سنجش تراکم استخوان برای تشخیص بیماری پوکی استخوان استفاده می شود. همچنین میزان خطر شکنندگی در آینده را نیز مشخص می کند. معمولا، در این شیوه آزمایش، تراکم استخوان در استخوان های  لگن، ساعد و ستون مهره ها اندازه گرفته می شود. در سنجش تراکم استخوان به دو شیوه اسکن انجام می شود اسکن محیطی با استفاده رادیوس ( یک استخوان از دو استخوان ساعد)، دور مچ، انگشتان یا پاشنه اسکن می شوند، اما اسکن محیطی به دقت اسکن مرکزی نیست زیرا در اسکن مرکزی فقط یک استخوان اسکن می شود.  اشعه ایکس استاندارد ممکن است استخوان های ضعیف را نشان دهد. اما وقتی در نقطه ای استخوان های ضعیف از طریق اشعه ایکس دیده شود ممکن است روند درمان به درازا بکشد. سنجش تراکم استخوان می تواند در مراحل اولیه درمان کاهش چگالی و قدرت استخوان را کشف کند و در نتیجه می تواند مفید باشد.

بیشتر بدانید؛ هشت راهکار مفید برای افزایش تراکم استخوان

نتایج تست تراکم استخوان  

سنجش تراکم استخوان مقدار تراکم مواد معدنی استخوان را تعیین می کند(BMD). سنجش تراکم استخوان شما با دو معیار یک فرد بالغ سالم( نمره T) و فرد همسن شما ( نمره Z) مقایسه می شود. ابتدا، نتایج آزمایش میزان مواد معدنی موجود در استخوان های شما با نتایج میزان مواد معدنی استخوان یک فرد بالغ که 25 تا 35 ساله است و در جنسیت و قومیت با شما یکسان است، مقایسه می شود. انحراف معیار( SD) در تراکم استخوان شما با یک فرد سالم و بالغ متفاوت است و نتیجه حاصل نمره T شما می شود. نتیجه مثبت نمره T بیانگر این است که استخوان های شما از وضعیت نرمال نیز قوی تر است؛ نمره منفی T یعنی اینکه استخوان ها از نرمال هم ضعیف تر می باشند. طبق نظر سازمان جهانی بهداشت، پوکی استخوان براساس سطوح تراکم زیر تعریف می شود:

• نمره T بر حسب مقیاس SD ( 1- یا 1+) در میانگین جوانان بزرگسال چگالی استخوان خیلی را نشان می دهد
• نمره T از 1 تا 2.5 بر حسب مقیاس SD پایین تر از میانگین سنی جوانان بزرگسال ( 1- تا 2-) SD  نشانگر پایین بودن تراکم توده استخوانی است
• نمره T برحسب SDروی 2.5 یا بیش تر تا سقف میانگین سنی جوانان بزرگسال بیش از 2.5 – SD دلالت بر وجود پوکی استخوان دارد

بطور کلی، هر انحراف معیار( SD) کمتر از نرمال خطر شکنندگی و مو برداشتن استخوان ها را دوبرابر می کند. بنابراین، اگر سنجش استخوان فردی 1- باشد یعنی کمتر از مقدار طبیعی است و در قیاس با فردی که میزان مواد معدنی استخوانش طبیعی است، دو برابر بیش تر در معرض شکنندگی استخوان است. وقتی این اطلاعات در اختیار مردم باشد و آن گروه از افرادی که بیش از سایرین در معرض شکستگی های استخوانی هستند می توانند درمان و پیشگیری کنند.

در مرحله دوم، نتیجه سنجش تراکم استخوان شما با تراکم استخوان شخص دیگر که همسن شما بوده و سالم است مقایسه می شود که نمره Z نامیده می شود. نمره Z به یک شیوه همانند محاسبه می شود، اما با شخصی که همسن، هم جنس، هم قد و هم وزن شماست مقایسه می شود.  علاوه بر سنجش تراکم استخوان، ممکن است پزشک شما، آزمایشات دیگری مانند انجام آزمایش خون  برای یافتن مشکلات کبدی استفاده می شود، ارزیابی کردن عملکرد غده پاراتیروئید، بررسی تاثیر مصرف کورتیزون ، سطح دسترسی به مواد معدنی استخوان ها که مربوط به استحکام آن هاست، مانند کلسیم.

چگونه برای آزمایش تراکم استخوان آماده شویم؟  

سنجش تراکم استخوان آسان، سریع و بدون درد است. آمادگی خاصی برای انجام این آزمایش نیاز نیست. در واقع، چند شیوه آسان برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد که در داروخانه ها و کلینک ها قابل اجرا هستند. اگر شما می خواهید سنجش تراکم استخوان را در کلینیک یا بیمارستان انجام دهید، در صورتیکه اخیرا تست باریم انما یا تزریق مواد کنتراست داشته اید، پزشک را برای انجام  سی تی اسکن یا اسکن هسته ای، آگاه کنید. احتمال دارد مواد کنتراست در سنجش تراکم استخوان تداخل ایجاد کند.

غذا و داروها

از مصرف مکمل های کلسیم حداقل 24 ساعت قبل آزمایش تراکم استخوان اجتناب کنید.

لباس و موارد مربوط به شخص  

لباس های گشاد و راحت پوشیده شود و از پوشیدن لباس های زیپ دار، دکمه دار و کمربند اجتناب کنید. داخل جیب خود را از مواد فلزی مانند کلید و سکه خالی کنید.

شما چه مواردی را می توانید برای تراکم استخوان انتظار داشته باشید؟

معمولا، آزمایش تراکم استخوان بر روی استخوان هایی انجام می گیرد که بدلیل پوکی استخوان بیش تر احتمال دارد که بشکنند، مانند؛

• استخوان های پایین ستون فقرات ( مهره های کمری)
• استخوان ران
• استخوان ساعد

اگر شما مجبور به انجام سنجش تراکم استخوان در بیمارستان هستید، احتمالا با اسکنر مرکزی تصویر برداری انجام شود، به این شکل که بر روی سکو به پشت خوابیده و در همین حین بازوی مکانیکی یا دتکتور از بالای بدن شما عبور و تصویربرداری می کند. مقدار تشعشاتی که شما در معرض آن قرار می گیرید بسیار کم است، حتی کم تر از میزانی است که زمان تصویر برداری از سینه ساطع می شود.  معمولا، سنجش تراکم استخوان حدود 10 تا 30 دقیقه به طول می انجامد.

یک اسکنر قابل حمل کوچک می تواند تراکم استخوان هایی که در انتهای اسکلت آدمی قرار دارند مانند انگشتان، مچ دست یا پاشنه را نیز تصویربرداری کند. به این نوع اسکنر، اسکنر محیطی گفته می شود، اغلب این نوع اسکنرها در داروخانه ها موجود است. سنجش تراکم استخوان با این وسیله و به صورت محیطی نسبت به تست مرکزی تراکم استخوان ها ارزان تر است. از آن جایی که تراکم استخوان از یک قسمت بدن به قسمت دیگر متفاوت است ممکن است که میزان تراکم استخوان در پاشنه پا معرف خوبی از تراکم استخوانی کل بدن نباشد و با میزان تراکم استخوان در ران و ستون فقرات متفاوت باشد. به طور کلی اگر نتیجه آزمایشی که با دستگاه های جانبی داده اید مثبت شد، پزشک اسکن ران و ستون فقرات را برای تشخیص دقیق پیشنهاد می دهد.

هدف از آزمایش تراکم استخوان

دستگاه سنجش تراکم استخوان (DEXA) می تواند استخوان های ضعیف یا شکننده را اسکن کند. علاوه بر این می تواند به تصمیم درباره این که نیاز است که فرد داروهایی مثل بیس فسفونات برای کاهش سرعت تحلیل رفتن استخوان ها مصرف کند یا نه، کمک کند. بعد از انجام اسکن DEXA، از آزمایش و اسکن دیگری هم استفاده می کنند تا سرعت کاهش تراکم استخوان را در دو آزمایش با هم مقایسه کنند. به طور کلی با مقایسه آزمایش اول با آزمایش دوم پزشک می تواند تشخیص دهد که آیا تراکم استخوانی در حال بهبود یا وخیم شدن است و یا این که ثابت مانده است. از اسکن DEXA برای بررسی این که درمان پوکی استخوان تا چه حد خوب پیش رفته هم استفاده می کنند. گاهی بعد از شکستگی استخوان ها از اسکن DEXA استفاده می کنند تا ببینند که آیا شکستگی بر اثر پوکی استخوان بوده یا نه. سایر مواردی که می توان برای بررسی آن ها از اسکن DEXA استفاده کرد شامل این مواردند:

• شکستگی یا تحلیل رفتن استخوان های ستون فقرات که در آزمایش اشعه ایکس نشان داده شده است.
• اگر احساس درد در کمر دارید که علت آن می تواند شکستگی ستون فقرات باشد.
• در یک سال نیم اینچ یا بیشتر کاهش قد داشته اید.

از آن جایی که کاهش تراکم استخوان ها با بالا رفتن سن احتمال وقوع بیشتری دارد، خدمات پیشگیری کننده در آمریکا و انجمن ملی بهداشت، پیشنهاد می دهند که تمام زنان ۶۵ سال به بالا و تمام مردان ۷۰ سال به بالا حداقل یک بار اسکن DEXA داشته باشند. این تفاوت سنی بین مردان و زنان هم به علت این است که کاهش تراکم استخوان در زنان به علت کاهش استروژن است که هنگام یائسگی اتفاق می افتد پس کاهش تراکم استخوان در زنان زودتر از مردان اتفاق می افتد. طبق اظهاریات انجمن رادیولوژی آمریکای شمالی (RSNA) این افراد بهتر است که اسکن DEXA انجام دهند:

• زنانی که به یائسگی رسیده اند و استروژن دریافت نمی کنند.
• افرادی که قبلا شکستگی استخوان لگن داشته اند یا سابقه خانوادگی شکستگی لگن دارند.
• افراد سیگاری و کسانی که مادر آن ها در دوره ای که باردار بوده سیگار می کشیده
• زنانی که یائسه شده اند و قد بلند هستند (بیش از ۵ فوت و ۷ اینچ) یا لاغر هستند (کمتر از ۱۲۵ پوند)
• افرادی که اختلالاتی از جمله آرتریت روماتوئید یا نارسایی مزمن کلیه دارند.
• افرادی که داروهایی مصرف می کنند که معمولا مسئول کاهش تراکم استخوان ها هستند. این داروها شامل کورتیکواستروئیدها مثل پردنیزون (استروئیدی که در پروسه ساخت استخوان خلل وارد می کند)، یا داروهای ضد صرع از جمله دیلانتین (فنی توئین) و انواع خاصی از باربیتوریک ها و داروهای تیروئید با دوز بالا هستند.
• افرادی که دیابت نوع یک (وابسته به انسولین)، بیماری های کلیوی یا سابقه خانوادگی پوکی استخوان دارند.
• کسانی که تخریب استخوان بالایی دارند که با کلاژن اضافی در نمونه ادرار قابل تشخیص است.
• افرادی که اختلالات تیروئید (نظیر پرکاری تیروئید) دارند.
• افرادی که اختلالات پاراتیروئید (نظیر هایپرپاراتیروئیدیسم یا همان پرکاری پاراتیروئید) دارند.
• بیمارانی که تا به حال پیوند عضو داشته اند و به علت مصرف داروی ضد رد پیوند ریسک ابتلا به پوکی استخوان در آن ها بالاست.
• افرادی که بعد از آسیب خفیف دچار شکستگی شده اند.

محدودیت ها:

بیشتر دستگاه های DEXA نمی توانند تراکم استخوان را در افرادی که بیش از ۳۰۰ پوند وزن دارند، بسنجند. دستگاه های جدیدی طراحی شده اند که می توانند تراکم استخوان را در افرادی که بالای ۴۰۰ پوند هستند اندازه بگیرند اما این دستگاه ها به طور گسترده در دسترس همگان نیستند. وقتی به دلایلی نمی توان تراکم استخوان در ران و ستون فقرات را اندازه گیری کرد، برخی پزشکان پیشنهاد می دهند که از DEXA مرکزی برای بررسی استخوان شعاعی ساعد و بررسی تراکم استخوان های جانبی پاشنه پا یا سایر استخوان ها استفاده شود.

آزمایش های دیگر تراکم استخوان:

برای بیمارانی که سن بالاتری دارند نوع دیگری از آزمایش اشعه ایکس ستون فقرات به اسم آزمایش ارزیابی مهره‌ ای جانبی (LVA) انجام می شود. این روش به افرادی پیشنهاد می شود که بیش از یک اینچ کاهش قد داشته اند، درد بدون دلیلی در ناحیه کمر دارند یا اگر اسکن DEXA نتایج مبهمی نشان می دهد.

مزایای آزمایش تراکم استخوان

• سنجش تراکم استخوان به روش DEXA روشی سریع، ساده و غیر تهاجمی است.
• به بیهوشی نیاز ندارد.
• میزان اشعه استفاده شده در این آزمایش خیلی کم است. میزان آن خیلی کمتر از یک دهم دوز استاندارد اشعه ایکس قفسه سینه است. یا می توان گفت میزان آن بسیار کمتر از یک روز قرار گرفتن در معرض تابش های طبیعی است.
• سنجش تراکم استخوان با روش DEXA هم اکنون استاندارد ترین روش برای تشخیص پوکی استخوان است. علاوه بر این روش دقیقی برای بررسی و تخمین خطرات شکستگی است.
• از این روش برای تصمیم گیری درباره این که آیا به درمان نیاز است یا نه استفاده می شود و می تواند برای بررسی تاثیرات درمان هم استفاده شود.
• تجهیزات DEXA امروزه به طور گسترده ای در دسترس هستند و انجام تست سنجش تراکم استخوان DEXA کار را برای بیماران و پزشکان راحت کرده است.
• بعد از انجام این آزمایش هیچ اشعه ایکسی در بدن بیمار باقی نمی ماند.
• معمولا استفاده از اشعه ایکس در این روش هیچ عوارض جانبی خاصی ندارد.

معایب آزمایش تراکم استخوان

• همیشه قرار گرفتن زیاد در برابر اشعه ها خطر بروز سرطان را در پیش دارد. اما مزایای انجام این روش از معایب آن بیشتر هستند.
• اگر زنان باردارند یا این که احتمال می دهند باردارند باید به پزشک یا تکنسین اشعه ایکس اطلاع دهند.
• دوز موثر تابش در این پروسه متفاوت است.
• سنجش تراکم استخوان با روش DEXA عوارض جانبی خاصی ندارد.

قبل از انجام تست تراکم استخوان با روش DEXA

هر چه قبل از انجام اسکن DEXA آماده تر باشید، این پروسه راحت تر خواهد بود.

زمان بندی:

انجام DEXA به تنهایی حدود ۱۰ تا ۳۰ دقیقه زمان می برد، که این به قسمتی از بدن ارتباط دارد که قرار است روی آن آزمایش صورت گیرد. البته اگر می خواهید برنامه ریزی کنید باید وقت بیشتری برای آن در نظر بگیرید چون باید قبل از انجام آن فرم هایی را پر کنید. علاوه بر این زمانی را برای عوض کردن لباستان و پوشیدن روپوش بیمارستان در نظر بگیرید. بعد از انجام این آزمایش، نیازی نیست برای گرفتن نتیجه آن صبر کنید چون رادیولوژیست نتایج حاصل از آن را تفسیر می کند و آن را در قالب یک گزارش برای پزشکتان می فرستد.

موقعیت:

معمولا انجام DEXA مرکزی به صورت سرپایی است (نیازی نیست که یک شب در بیمارستان بستری باشید). معمولا هم در بخش رادیولوژی بیمارستان یا مراکز پزشکی این اسکن را انجام می دهند.

چه بپوشید:

لباس های راحت و گشاد بپوشید. از چیزی که فلز دارد استفاده نکنید (از جمله زیپ، دکمه، سگک، اشیاء تزئینی) چون فلز روی دقت نتیجه تست تاثیر می گذارد. جواهر آلات خود را در خانه بگذارید چون برای انجام این اسکن باید آن ها را در بیاورید و ممکن است که گم شوند. علاوه بر این ممکن است که پزشک از شما بخواهد که همه یا برخی از لباس هایتان را در بیاورید و از روپوش مخصوص استفاده کنید. علاوه بر این باید ابزار قابل برداشتن مربوط به دندان، سمعک و عینک هایتان را هم در بیاورید.

غذا خوردن و نوشیدن:

قبل از انجام DEXA هیچ محدودیتی در زمینه خوردن و آشامیدن وجود ندارد. روز انجام آزمایش می توانید مثل همیشه غذا بخورید. اما حداقل ۲۴ ساعت قبل از انجام آزمایش نباید مکمل کلسیم مصرف کنید.

هزینه و بیمه درمانی آزمایش تراکم استخوان:

اگر زنی هستید که ۶۵ سال یا بالاتر دارید یا اگر مردی هستید که ۷۰ سال یا بالاتر دارید و تحت مراقبت پزشکی هستید معمولا می توانید هر دو سال یک بار با هزینه بیمه تست سنجش میزان تراکم استخوان را انجام دهید. اگر احتمال شکستگی استخوان یا پوکی استخوان در شما وجود دارد، یا اگر مواردی مثل یائسگی زود هنگام (زیر ۴۰ سال) و شکستگی جزئی سابق را تجربه کرده اید، یا به اختلالاتی نظیر آرتریت، لوپوس یا مولتیپل اسکلروزیس (MS) دچارید معمولا بیمه هزینه انجام DEXA را تقبل می کند.

چه چیزی با خود بیاورید:

کارت بیمه و هر کاغذی که نیاز است (مثل نسخه یا ارجاع از پزشک) را با خود به همراه ببرید.

سایر ملاحظات آزمایش تراکم استخوان:

اگر اخیرا آزمایش باریم انما داشته اید یا ماده کنتراست برای انجام سی تی اسکن یا رادیوایزوتوپ دریافت کرده اید، حتما این موضوع را با پزشک در میان بگذارید. چون در این شرایط باید DEXA را تا دو هفته به تعویق بیندازید.

انجام تست تراکم استخوان با روش DEXA

در طول زمانی که در بیمارستان یا مرکز تصویر برداری هستید با افراد مختلفی در ارتباط خواهید بود از جمله آن ها می توان به مسئول پذیرش اشاره کرد که هنگامی که وارد مرکز می شوید به او مراجعه می کنید، پرستاری که برای تعویض لباس و سایر آمادگی ها شما را راهنمایی خواهد کرد و تکنسینی که این اسکن را انجام می دهد. در این جا به طور خلاصه کارهایی که باید از زمان ورود تا زمان خروج انجام دهید را برای شما بیان می کنیم.

قبل از تست تست تراکم استخوان با روش DEXA:

وقتی برای انجام اسکن DEXA به بیمارستان یا مرکز درمانی رسیدید باید کپی های لازم از برگه بیمه را تحویل دهید و فرم های مربوطه را پر کنید. این فرم شامل پرسش نامه ای است که پزشک تهیه کرده و از بیمار درباره وجود بیماری های خاص یا داروهایی که مصرف می کند پرسیده، چون برخی از داروها می توانند روی استخوان ها و انجام این پروسه تاثیر بگذارند. بعد از آن باید در اتاق انتظار بنشینید تا زمانی که اسمتان را صدا بزنند. بعد از آن پرستار شما را به اتاقی می برد تا در صورت لزوم بتوانید لباس هایتان را عوض کنید و روپوش بپوشید. بعد از آن باید روی یک میز مخصوص دراز بکشید. در زیر میز یک ژنراتور اشعه ایکس قرار دارد و بالای آن یک ابزار تصویر برداری وجود دارد که شبیه به بازوی مکانیکی است. معمولا اسکن DEXA روی دو قسمت خاص تمرکز می کند: ستون فقرات و ران. به این علت که در این دو قسمت احتمال کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان) و شکستگی بیشتر است. اگر به دلایلی نتوانند با اشعه ایکس از ران یا ستون فقرات بیمار تصویر برداری کنند (برای مثال به علت تعویض مفصل ران) از جای دیگری تصویر برداری انجام می شود. برای به دست آوردن تصویری دقیق از ستون فقرات، تکنسین پاهای بیمار را به نحوی قرار می دهد که در جعبه پشتی دار قرار بگیرند. این کار به لگن و کمر این امکان را می دهد که صاف نگه داشته شوند.

در حین انجام تست تست تراکم استخوان با روش DEXA:

تکنسین اتاقی که دستگاه در آن قرار دارد را ترک می کند و به اتاق دیگری می رود تا دستگاه را فعال کند. سپس توسط اشعه ایکس با دو قله انرژی درون استخوان را بررسی می کنند. یکی از این قله ها توسط بافت نرم و دیگری توسط استخوان جذب می شود. میزان اشعه جذب شده توسط بافت نرم از میزان کل کم می شود تا میزان تراکم استخوان مشخص شود. تصویر برداری با اشعه ایکس چند ثانیه طول می کشد. در این حین باید ثابت بمانید. به علاوه ممکن است که پزشک از شما بخواهید که چند ثانیه نفس خود را حبس کنید تا تصویری که گرفته تار نشود. همین حبس نفس تنها چیزی است که موجب اذیت شدن فرد در طی اسکن DEXA می شود. خود آزمایش DEXA هیچ دردی ندارد. برای اسکن لگن و ران، تکنسین پاهای بیمار را در دستگاهی قرار می دهد که به آرامی لگن را می چرخاند. پزشک در این زمان هم اتاق را ترک می کند تا دستگاه را روشن کند. باز هم باید ثابت بمانید و چند لحظه نفس نکشید تا عکس تار نشود.

بعد از تست تست تراکم استخوان با روش DEXA:

بعد از اتمام اسکن DEXA می توانید روپوش را در بیاورید، لباس هایتان را بپوشید و به خانه برگردید.

قدم بعدی تست تراکم استخوان با روش DEXA:

نتیجه آزمایش DEXA نشان می دهد که آیا می توانید برای درمان پوکی استخوان از دارو استفاده کنید یا نه. بهتر است افراد ۵۰ سال به بالا این نکات را رعایت کنند:

• نمره T از 1.0- و بالاتر (تراکم استخوان نرمال را نشان می دهد) که نیازی به درمان ندارد.
• برخی افراد با نمره T بین 0.1- و 2.5- در صورت قرار گرفتن در برابر عوامل مخاطره آمیز باید داروهای ضد پوکی استخوان دریافت کنند.
• و در آخر نمره T از 2.5- به پایین نشان دهنده پوکی استخوان است و افراد باید حتما از داروهای مخصوص استفاده کنند.

علاوه بر این توصیه می شود که افرادی که دچار پوکی استخوان هستند هر سال یا دو سال یک بار اسکن DEXA را انجام دهند تا پزشک بررسی کند که درمان تا چه حد مفید بوده است. اگر پزشک داروهای کسی را تغییر بدهد، فرد باید یکسال پس از مصرف داروهای جدید اسکن DEXA را دوباره انجام دهد. برای افراد جوان تر که هنوز یائسه نشده اند، بیشتر کارشناسان استفاده از نمره Z را پیشنهاد می دهند. اگر چه بیشتر پزشکان آزمایش تراکم استخوان را به این افراد پیشنهاد نمی دهند.

خلاصه آزمایش تراکم استخوان

ممکن است که برای تشخیص پوکی استخوان تصمیم به انجام این آزمایش گرفته باشید. این آزمایش ها در مراکز درمانی انجام می شوند. اما باید بدانید که این آزمایش ها نمی توانند به طور دقیق پوکی استخوان را نشان دهند. علاوه بر این نتایج حاصل از دستگاه های جانبی با نتایج حاصل از DEXA قابل مقایسه نیستند.

تجهیزات سنجش تراکم استخوان چگونه هستند؟

دو نوع دستگاه DEXA وجود دارد: دستگاه مرکزی و نمونه قابل حمل (pDEXA). بیشتر دستگاه های DEXA  از نوع مرکزی هستند که تراکم استخوان ها در ستون فقرات و ران را نشان می دهند. این دستگاه ها معمولا در مطب پزشک و بیمارستان ها وجود دارند. دستگاه های مرکزی یک میز بزرگ و صاف و یک بازو در بالای آن دارند. دستگاه قابل حمل تراکم استخوان ها را در مچ دست، پاشنه پا و انگشتان دست می سنجد و معمولا در داروخانه ها موجود است. دستگاه قابل حمل کوچک تر از دستگاه DEXA مرکزی است و وزنش حدود ۶۰ پوند است. این دستگاه دارای قسمت قابل حملی همچون جعبه است که فضایی برای قرار گرفتن پا یا ساعد برای عکس برداری فراهم کرده است. سایر تکنولوژی ها و دستگاه های قابل حمل مثل دستگاه های مخصوص سونوگرافی هم گاهی برای تصویر برداری استفاده می شوند. اما DEXA مرکزی استاندارد ترین روش است.

چه کسی نتایج تست تراکم استخوان را تفسیر می کند و چگونه باید به این نتایج دسترسی پیدا کرد؟

رادیولوژیست که در زمینه بررسی نتایج حاصل از رادیولوژی مهارت دارد، نتایج حاصل را ارزیابی می کند و گزارشی امضاء شده به مرکز درمانی یا پزشک می فرستد تا پزشکتان درباره نتایج با شما صحبت کند. نتایج اسکن DEXA توسط سایر متخصصان مثل درماتولوژیست ها و متخصصین غدد هم تفسیر می شود. متخصص باید نتایج آزمایش DEXA را برای بررسی کند و وجود عوامل مخاطره آمیزی مثل این موارد را بسنجد:

• آرتریت روماتوئید
• بیماری های کبدی و کلیوی مزمن
• بیماری های تنفسی
• بیماری التهابی روده

نمره T میزان استخوان های شما در مقایسه با یک فرد بالغ از همان جنسیت را نشان می دهد. نمره 1- به بالا طبیعی است. نمره بین 1.1- تا 2.4- نشان دهنده استئوپنی (تراکم پایین استخوان) است. نمره 2.5- به پایین به عنوان پوکی استخوان در نظر گرفته می شود. نمره T برای تخمین احتمال شکستگی و تعیین این که به درمان نیاز است یا نه استفاده می شود. نمره Z نشان دهنده میزان استخوانی است که در مقایسه با سایر افراد با گروه سنی، جنسیت و اندازه مشابه دارید. اگر این نمره به طرز غیر عادی خیلی بالا یا پایین باشد، نشان دهنده نیاز به آزمایش های بیشتری است. معمولا به خاطر تفاوت موقعیت، ممکن است که تغییرات کوچکی بین اسکن ها دیده شود که خیلی مهم نیستند.

محدودیت های سنجش تراکم استخوان با روش DEXA چه هستند؟

• این آزمایش نمی تواند پیش بینی کند که آیا فرد در معرض خطر شکستگی هست یا نه. اما می تواند بررسی کند که نیاز به درمان هست یا خیر.
• برخلاف موثر بودن این روش به عنوان روشی برای بررسی تراکم استخوان، DEXA در افرادی که انحراف ستون فقرات دارند یا آن هایی که در گذشته جراحی ستون فقرات داشته اند استفاده بسیار محدودی دارد. وجود استئوآرتریت یا شکستگی فشاری مهره های کمر روی دقت این آزمایش تاثیر می گذارد. در چنین شرایطی سی تی اسکن موثرتر است.
• دستگاه های DEXA مرکزی از pDEXA که نوع قابل حمل آن است استاندارد تر هستند اما DEXA مرکزی گران تر است.
• آزمایشی که روی قسمت های جانبی مثل پاشنه پا یا مچ دست انجام شود به پیش بینی خطر شکستگی در کمر و ران کمک می کند. اما این تست ها برای تعیین نوع درمان خیلی موثر نیستند. به طور کلی اگر این تست ها نشان دادند که فرد نیاز به درمان با دارو دارد، برای اطمینان باید اسکن DEXA مرکزی هم انجام شود.
• در صورتی که برای اطمینان از درستی آزمایش نیاز به انجام DEXA باشد، این کار باید در شرایط یکسان و با دستگاه های یکسان انجام شود. سنجش تراکم استخوانی که از تجهیزات متفاوت DEXA به دست آمده باشند نمی توانند به طور مستقیم با هم مقایسه شوند.