کم کاری تیروئید به وضعیت گفته میشود که غده تیروئید به اندازه کافی و برای تامین نیازهای بدن به تولید هورمون‌های تیروئید نمی‌پردازد و به عبارتی تیروئید کم کار شده است. منظور از کم کاری تیروئید تولید ناکافی هورمون تیروئید توسط غده تیروئید است که علائم و نشانه‌های زیادی دارد. در مقابل کم کاری تیروئید، پر کاری تیروئید قرار دارد که هورمون‌های تیروئید بیش از حد تولید میشوند. با این حال ارتباط بین کم کاری تیروئید و پر کاری آن یک رابطه پیچیده است و در برخی موارد خاص میتواند به اختلال مقابل منجر شود.
کار تیروئید چیست؟
به نقل از دکتر منشادی فوق تخصص غدد هورمون‌های تیروئید و وظیفه تنظیم متابولیسم بدن را بر عهده دارند یعنی نحوه استفاده بدن از انرژی را کنترل میکنند. در صورتی که سطح هورمون تیروکسین پایین باشد تعداد زیادی از عملکردهای بدن آهسته میشوند. غده تیروئید در قسمت جلوی گردن و زیر حنجره قرار دارد که دارای دو عدد لوب می‌باشد هر یک از این لوب‌ها در یک طرف گردن قرار دارند و حالت پروانه ای دارند. غده تیروئید یک غده درون ریز است و از تعدادی سلول خاص ساخته شده است که نقش تولید هورمون را بر عهده دارند. هورمون‌ها پیام رسان‌های شیمیایی هستند که اطلاعات را به اعضای بدن و بافت‌ها ی آن ارسال میکنند و به کنترل فرایندهایی از قبیل متابولیسم بدن، رشد و خلق و خو می‌پردازند. تولید هورمون تیروئید توسط هورمون تنظیم کننده تیروئید یا همان TSH کنترل میشود که توسط غده هیپوفیز ساخته میشود. به این ترتیب هورمون تحریک کننده تیروئید توسط هیپوتالاموس تنظیم میشود، هیپوتالاموس یک قسمت از مغز است. وظیفه هورمون تحریک کننده تیروئید این است که از مناسب بودن سطح هورمون‌های تیروئید متناسب با نیازهای بدن اطمینان حاصل کند. تیروئید در تولید دو هورمون که T4 و T3 نام دارند نقش دارد. این هورمون‌ها وظیفه کنترل متابولیسم بدن را برعهده دارند و علاوه بر این مسئله بر روی عملکردهای زیر نیز تاثیر می‌گذارند:
- رشد مغز
- تنفس عملکرد قلب و سیستم عصبی
- دمای بدن
- قدرت عضلات
- خشکی پوست
- چرخه قاعدگی
- وزن
- سطح کلسترول
علت کم کاری تیروئید چیست؟
کم کاری تیروئید زمانی به وجود میآید که غده تیروئید نتواند به درستی عمل کند یا آن که غده تیروئید به طور صحیح توسط هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز تحریک نشود.
بیماری هاشیموتو
بیماری هاشیموتو شایع‌ترین علت بروز کم کاری تیروئید است که از آن تحت عنوان بیماری خود ایمنی تیروئید یا تیروئید لنفوسیتیک مزمن نیز یاد میشود. بیماری هاشیموتو یک بیماری خود ایمنی است به اختلالی گفته میشود که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله میکند و باعث بروز التهاب تیروئید میشود و در عملکرد آن برای تولید هورمون‌های تیروئید تداخل ایجاد میکند.
تیروئیدیت
تیروئیدیت به التهاب غده تیروئید گفته میشود و باعث میشود هورمون‌های تیروئید وارد جریان خون میشوند و سطح آن‌ها افزایش پیدا کند و زمینه پر کاری تیروئید را فراهم کنند. پس از یک تا دو ماه ممکن است پر کاری تیروئید به کم کاری تیروئید تبدیل شود. این اختلال میتواند به علت عفونت ویروسی یا باکتریایی، یک بیماری خود ایمنی یا پس از بارداری به وجود بیاید.
کم کاری تیروئید مادر زادی
در برخی موارد کم کاری تیروئید، غده تیروئید در زمان تولد عملکرد مناسبی ندارد که این مسئله باعث بروز مشکل در رشد جسم و ذهن فرد میشود اما درمان زود هنگام میتواند از بروز این عوارض جلوگیری کند. امروزه تعداد بسیار زیادی از کودکانی که در ایالات متحده متولد میشوند به لحاظ کم کاری تیروئید مورد ارزیابی قرار میگیرند.
عمل جراحی تیروئید و درمان آن باعث کم کاری تیروئید میشود
گاهی اوقات ممکن است کم کاری تیروئید پس از عمل جراحی برای برداشتن بخشی از تیروئید به وجود بیاید. درمان تیروئید و عمل جراحی میتواند باعث بروز کم کاری تیروئید شود. برخی از اختلالات از قبیل گواتر، پر کاری تیروئید، گره تیروئید و سرطان تیروئید را میتوان با برداشتن کامل یا بخشی از غده تیروئید درمان کرد که در این حالت فرد دچار کم کاری تیروئید میشود. پرتو درمانی تیروئید میتواند باعث بروز کم کاری تیروئید شود. ید رادیو اکتیو یک درمان شایع برای پر کاری تیروئید است که به تخریب سلول‌های غده تیروئید می‌پردازد و سطح تولید هورمون T4 را کاهش می‌دهد. از پرتو درمانی برای درمان افراد مبتلا به سرطان سر و گردن، بیماری هوچکین و سایر انواع لنفوما استفاده میشود که میتواند باعث آسیب دیدگی غده تیروئید شود.
مصرف برخی داروهای خاص
مصرف برخی از داروهای خاص میتواند در روند تولید گروه‌های تیروئید اختلال ایجاد کند. این داروها عبارتند از باز دارنده‌های تیروزین کیناز، آمیودارون، اینترفرون آلفا، اینتر لوکین ۲ و لیتیوم.
اختلالات غده هیپوفیز
در صورتی که غده هیپوفیز عملکرد مناسبی نداشته باشد غده تیروئید نیز نمی‌تواند به اندازه کافی به تولید هورمون تیروئید بپردازد. تومورهای غده هیپوفیز یا عمل جراحی غده هیپوفیز میتواند بر روی عملکرد هیپوفیز تاثیر بگذارد و این فرایند نیز بر روی عملکرد غده تیروئید اثر خواهد گذاشت. سندروم شیهان اختلالی است که شامل آسیب دیدگی غده هیپوفیز است. در صورتی که یک خانم بخش بسیار زیادی از خون بدن خود را از دست بدهد یا آن که پس از زایمان دچار کاهش شدید فشار خون شود غده هیپوفیز آسیب می‌بیند و هورمون‌های کمتری از این غده ترشح خواهند شد.
عدم تعادل
ید یک ماده ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئید است اما باید سطح آن متعادل باشد. بالا بودن یا پایین بودن سطح آن میتواند باعث بروز کم کاری یا پر کاری تیروئید شود.
فاکتورهای خطر در بیماری تیروئید شامل چه مواردی است؟
به غیر از مصرف برخی داروها و اختلالات، سایر فاکتورهای خطر در بیماری‌های تیروئید به شرح زیر می‌باشند:
- افرادی که دچار اختلالاتی از قبیل سندروم ترنر یا بیماری خود ایمنی از قبیل لوپوس یا روماتیسم مفصلی هستند بیشتر در معرض خطر اختلالات غده تیروئید قرار میگیرند.
- ریسک بروز کم کاری تیروئید در افرادی که در خانواده آن‌ها سابقه بیماری تیروئید وجود دارد و افرادی که ۶۰ سال به بالا سن دارند وجود دارد.
- اختلالات تیروئید معمولاً بیشتر زنان میان سال را درگیر میکند اما احتمال بروز آن در هر سنی وجود دارد.
اختلالات تیروئید در دوران بارداری و پس از آن
افزایش سرعت متابولیسم بدن در دوران بارداری باعث افزایش نیاز به تولید هورمون‌های تیروئید میشود. در یک تحقیق ۸۵ درصد از زنانی که باردار بودند و از جایگزین هورمون تیروئید استفاده می‌کردند در دوران بارداری به طور متوسط به ۴۷ درصد مصرف بیشتر جایگزین هورمون تیروئید نیاز داشتند. کم کاری کنترل شده تیروئید ریسک بروز سقط جنین، زایمان زود هنگام و افزایش سطح فشار خون در اواخر دوران بارداری یا پره اکلامپسی را افزایش می‌دهد. این اختلال همچنین بر روی رشد و تکامل مغز هم تاثیر می‌گذارد. زنانی که طی شش ماه گذشته مجددا باردار بوده‌اند بیشتر در معرض خطر کم کاری و پر کاری تیروئید قرار میگیرند.
علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید چیست؟
Hypothyroidism کم کاری غده تیروئید: هورمون‌های تیروئید بر روی چندین سیستم بدن تاثیر می‌گذارند و به همین دلیل علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید بسیار متنوع است. برخی از علائم و نشانه‌های شایع کم کاری تیروئید به شرح زیر می‌باشند اما فقط به این موارد محدود نیستند: (برگرفته از سایت دکتر لیلا عسگرپور متخصص قلب)
- خستگی
- افزایش وزن
- عدم تحمل سرما
- کاهش ضربان قلب، حرکات بدن و نحوه صحبت کردن
- گرفتگی، درد و ضعف عضلات و مفاصل بدن
- یبوست
- خشکی پوست
- شکننده شدن و نازک شدن موها یا ناخن‌ها
- کاهش میزان تعریق
- احساس سوزن سوزن شدن
- هموراژ یا قاعدگی سنگین
- احساس ضعف
- بالا بودن سطح کلسترول
- تورم دست و پا و صورت
- بی خوابی
- اختلال در تعادل و هماهنگی اعضای بدن
- از دست دادن میل جنسی
- عفونت مکرر مجاری ادراری و دستگاه تنفسی
- کم خونی
- افسردگی
کم کاری تیروئید به آهستگی به وجود میآید اما ممکن است علائم و نشانه‌های آن تا مدت زیادی تشخیص داده نشود و حتی ممکن است اصلا فرد هیچ گونه علامتی را احساس نکند. علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید در همه افراد یکسان نیست و ممکن است با برخی دیگر از بیماری‌ها ویژگی‌های مشترکی داشته باشد. تنها روش تشخیص کم کاری تیروئید انجام آزمایش خون است.
عوارض درمان نکردن کم کاری تیروئید چیست؟
در صورتی که کم کاری تیروئید درمان نشود علائم و نشانه‌های زیر به وجود خواهد آمد: (به نقل از سایت کلینیک زیبایی رازی)
- پف کردن صورت
- ریزش و نازک شدن ابروها
- کاهش ضربان قلب
- کاهش شنوایی
- گرفتگی صدا
در صورتی که کم کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان به وجود بیاید علائم و نشانه‌های آن نیز شبیه به علائم بزرگسالان خواهد بود. نوجوانان مبتلا به کم کاری تیروئید نیز علائم زیر را تجربه خواهند کرد:
- رشد ناکافی بدن
- به تعویق افتادن رشد دندان‌ها
- رشد ناکافی مغز
- تاخیر در بلوغ
چگونه کم کاری تیروئید تشخیص داده میشود؟
معمولا پزشکان برای تشخیص کم کاری تیروئید به انجام معاینه گردن و غده تیروئید می‌پردازند، سابقه پزشکی فرد را بررسی میکنند و درخواست انجام آزمایش خون را خواهند داد. انجام آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون تحریک کننده تیروئید رایج‌ترین آزمایش برای تشخیص کم کاری تیروئید است و میتواند سطح این هورمون را در خون نشان دهد. در صورتی که سطح این هورمون پایین باشد ممکن است فرد کم کاری یا پر کاری تیروئید داشته باشد. هورمون‌های T3 وT4 و انجام آزمایش آنتی بادی‌های تیروئید ازجمله آزمایشات بیشتر برای تایید کم کاری یا پر کاری تیروئید و مشخص کردن علت اختلالات تیروئیدی است. ممکن است پزشک درخواست انجام تست کامل تیروئید از قبیل بررسی سطح هورمون تحریک کننده تیروئید و T3 و T4 و آنتی بادی‌های تیروئید را بدهد تا بتواند به طور کامل به بررسی سطح سلامت و فعالیت غده تیروئید بپردازد. همچنین ممکن است درخواست آزمایش مخصوص کلسترول، آنزیم کبدی، پرولاکتین و سدیم را نیز بدهد.
چگونه کم کاری تیروئید درمان میشود؟
درمان کم کاری تیروئید بر روی مصرف مکمل هورمون تیروئید تمرکز دارد. روش‌های موجود برای درمان این اختلال به شرح زیر می‌باشند:
مصرف تیروکسین
پزشک برای تنظیم هورمون‌های تیروئید معمولا به تجویز مکمل تیروکسین می‌پردازد. این دارو شبیه هورمون T4 است. دز این دارو توسط پزشک با بررسی سابقه پزشکی بیمار و علائم و نشانه‌های او و سطح فعلی هورمون تحریک کننده تیروئید تعیین میشود. پزشک به طور منظم در خصوص انجام آزمایش خون را می‌دهد تا دز داروی تیروکسین را تنظیم کند. ارزیابی منظم بیمار کاملاً ضروری است اما به تدریج و با گذر زمان تعداد دفعات درخواست آزمایش خون کاهش پیدا خواهد کرد.
مصرف ید
یک ماده معدنی ضروری برای عملکرد تیروئید است. کمبود ید یکی از علل شایع گواتر یا بزرگ شدن غیر عادی غده تیروئید است. حفظ سطح ید در بدن برای اکثر افراد ضروری است اما افرادی که دچار بیماری خود ایمنی تیروئید هستند ممکن است نسبت به تاثیرات ید حساس شده باشند. این مسئله به این معنا است که میتواند باعث تحریک یا بدتر شدن کم کاری تیروئید شود. در صورتی که این افراد به آثار حاصل از یک حساسیت داشته باشند باید به پزشک خود اطلاع بدهند. افراد مبتلا به کم کاری تیروئید باید در خصوص تغییرات مهم در رژیم غذایی خود با پزشک صحبت کنند. این مسئله در مواردی که فرد تصمیم می‌‌گیرد مقدار زیادی فیبر در رژیم غذایی خود داشته باشند یا آنکه مقدار زیادی سویا یا سبزیجات خانواده کلم را استفاده کنند ضرورت بیشتری پیدا میکند. رژیم غذایی میتواند بر نحوه جذب داروهای تیروئید توسط بدن تاثیر بگذارد. در دوران بارداری نیاز به ید افزایش پیدا میکند و استفاده از نمک ید دار در رژیم غذایی و مصرف ویتامین‌ها میتواند به حفظ سطح ید در بدن کمک کند. میتوان با رعایت نکات توصیه شده توسط پزشک به کنترل کم کاری تیروئید پرداخت. با درمان مناسب باید سطح هورمون‌های تیروئید به حالت عادی برگردد. در اکثر موارد ممکن است مصرف داروهای مخصوص کم کاری تیروئید تا آخر عمر فرد ضروری باشد.
رژیم غذایی
هیچ گونه رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به کم کاری تیروئید توصیه نمی‌شود اما این افراد باید رژیم غذایی متعادل و متنوعی داشته باشند که مقدار چربی و نمک آن کم است به علاوه افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو می‌‌توانند از مزایای حاصل از مصرف غذاهای فاقد گلوتن بهره‌مند شوند. تحقیقات وجود ارتباط بین بیماری سلیاک و بیماری خود ایمنی تیروئید را نشان داده است چرا که در هر دو ترکیبات التهاب آور دیده شده است. اجتناب از مصرف گلوتن میتواند در درمان بیماری خود ایمنی غیر سلیاک نیز موثر باشد اما باید قبل از قطع مصرف غذاهای حاوی گلوتن با پزشک خود صحبت کرد و نظر او را جویا شد. مصرف برخی از مواد غذایی میتواند خطرناک باشد به ویژه اگر در مقادیر بسیار زیادی مصرف شود. برخی از مواد خوراکی به شرح زیر می‌باشند:
- سویا زیرا میتواند بر جذب تیروکسین تاثیر بگذارد.
- ید که در جلبک دریایی و مکمل‌های دیگری از قبیل برخی از انواع ویتامین‌ها وجود دارد.
- مکمل ید زیرا میتواند بر جذب تیروکسین تأثیر بگذارد.
- سبزیجات خانواده کلم از قبیل گل کلم، کلم پیچ و سایر خانواده کلم که می‌‌توانند باعث بروز گواتر شوند اما به شرط آنکه در مقادیر بسیار زیاد مصرف شوند.
مصرف مکمل ید میتواند باعث بروز اختلال در روند درمان شود. در صورتی که فرد دچار پر کاری تیروئید شده باشد مصرف ید میتواند خطرناک باشد. هرگونه تغییر در رژیم غذایی یا مکمل‌ها باید به پزشک اطلاع داده شود.
چگونه میتوان از کم کاری تیروئید پیشگیری کرد؟
به طور کلی هیچ راهی برای پیشگیری از کم کاری تیروئید وجود ندارد اما افرادی که بیشتر در معرض خطر مشکلات تیروئیدی قرار دارند مانند زنان باردار باید با پزشک خود در خصوص نیاز به مصرف بیشتر ید صحبت کنند. انجام آزمایشات غربالگری برای افرادی که هیچ گونه علامتی ندارند پیشنهاد نمی‌شود مگر آنکه دارای فاکتورهای خطر زیر باشند:
- سابقه بیماری خود ایمنی
- پرتو درمانی سر و گردن در گذشته
- سابقه خانوادگی مشکلات تیروئیدی
- استفاده از مکمل‌هایی که بر روی عملکرد تیروئید تاثیر می‌گذارد.
این گروه از افراد باید هر چه زودتر به لحاظ علائم و نشانه‌هایی که دارند مورد بررسی قرار بگیرند. در صورتی که آزمایش آن‌ها مثبت باشد می‌‌توانند از اقدامات ضروری برای جلوگیری از پیشرفت بیماری استفاده کنند. هیچ گونه شواهد و مدارکی وجود ندارد که نشان دهد رعایت یک رژیم غذایی خاص از بروز کم کاری تیروئید جلوگیری میکند و هیچ راهی برای پیشگیری از کم کاری تیروئید وجود ندارد مگر آنکه شما در شهری زندگی کند که مقدار ید دریافتی در رژیم غذایی شما کم باشد.
