سرطان لوزالمعده یا سرطان پانکراس هنگامی رخ می‌دهد که رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها در بخشی از لوزالمعده شروع می‌شود. در نتیجه تومورهایی به وجود می‌آیند و این تومورها، عملکرد پانکراس را مختل می‌کنند. سرطان پانکراس اغلب تا مراحل نهایی، هیچ علائمی بروز نمی‌دهد. به همین دلیل کنترل آن دشوار می‌باشد.
پانکراس یا لوزالمعده، یک عضو به طول 6 اینچ است که در پشت معده و واقع در پشت شکم، در نزدیکی کیسه صفرا قرار گرفته است. این ارگان حاوی غددی می‌باشد که مایع پانکراسی، هورمون‌ها و انسولین را تولید می‌کنند. این سرطان ممکن است روی غدد درون‌ریز یا غدد برون‌ریز در پانکراس تأثیر بگذارد.
انواع سرطان پانکراس
بسته به تأثیری که روی عملکردهای درون ریز (اندوکرین) یا برون ریز (اگزوکرین) دارد، دو نوع سرطان پانکراس وجود دارد.
سرطان پانکراس غدد برون ریز (اگزوکرین)
به نقل از دکتر رضادوست فوق تخصص بیماری های گوارشی شایع‌ترین نوع سرطان لوزالمعده، تومورهایی هستند که روی عملکردهای برون ریز و مترشحه تأثیر می‌گذارند. این تومورها ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشند. تومورهای خوش خیم یا کیست‌ها، کیستادنوماس نامیده می‌شوند. بیشتر تومورهای پانکراسی بدخیم یا سرطانی هستند. انواع مختلف سرطان لوزالمعده می‌توانند روی عملکردهای اگزوکرین یا غدد برون ریز تأثیر بگذارند.
انواع این تومورها عبارت‌اند از:
- آدنوکارسینوم که معمولاً در سلول‌های غده‌ای در مجرای پانکراس شروع به رشد می‌کنند.
- کارسینوم سلول اسینار (acinar cell carcinoma) که در سلول‌های آنزیمی پانکراس شروع به رشد می‌کنند.
- سرطان آمپولاری که در محلی شروع به رشد می‌کند که مجرای صفرا و مجرای لوزالمعده به دوازدهه‌ی روده‌ی کوچک می‌رسند.
- کارسینومای آدنواسکوآموس (adenosquamous)
- کارسینومای سلولی اسکواموس
- کارسینومای سلول غول پیکر (ژاینت)
سرطان پانکراس غدد درون ریز (اندوکرین)
تومورهایی که روی عملکردهای اندوکرین در لوزالمعده تأثیر می‌گذارد، تومورهای نئورواندو کرین (neuroendocrine) یا سلول‌های جزیره‌ای نام دارند. این تومورها بسیار نادر هستند. نام این نوع تومورها از سلول‌های تولیدکننده‌ی هورمونی گرفته می‌شود که سرطان در آن‌ها شروع به رشد می‌کند.
این تومورها عبارت‌اند از:
- انسولینوماس (انسولین)
- گلوکاگونوماس (گلوکاگون)
- گاسترینوماس (گاسترین)
- سوماتوستاتینوماس (سوماتوستاتین)
- وی آی پیوماس (پپتید وازواکتیو روده‌ای یا VIP)
علت‌های ابتلا به سرطان لوزالمعده
به نقل از فوق تخصص گوارش و کبد دکتر رضادوست دانشمندان علت دقیق رشد بدون کنترل سلول‌های سرطانی را در لوزالمعده نمی‌دانند، اما برخی از عوامل خطر احتمالی این بیماری را مشخص و معرفی کرده‌اند: این عوامل عبارت‌اند از:
عوامل ژنتیکی
آسیب و تغییر در DNA فرد می‌تواند منجر به آسیب در ژن‌هایی شود که کار تقسیم سلولی را تحت کنترل دارند. تغییرات ژنتیکی ارثی در یک خانواده نسل به نسل می‌گردد. شواهد حاکی از آن است که سرطان لوزالمعده می‌تواند در یک خانواده ارثی شود.
تغییرات ژنتیکی دیگر براثر قرار گرفتن در معرض محرک‌های محیطی مانند مصرف دخانیات رخ می‌دهند. احتمال ابتلا به سرطان لوزالمعده در افرادی که مبتلا به سندروم‌های ژنتیکی هستند، بیشتر خواهد بود. این سندروم‌ها می‌توانند از جمله وارد زیر باشند:
- سندروم سرطان ارثی سینه و تخمدان
- ملانوما (تومور قشر عمیق پوست)
- آماس لوزالمعده (پانکراتیک)
- سرطان کولو – رکتال غیر پولیپوزی (سندرم لینچ)
جنسیت
سرطان‌های لوزالمعده اغلب در مردان بیشتر از زنان بروز می‌کنند.
مواد سمی در محیط
موادی که ممکن است خطر ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش دهند، عبارت‌اند از:
- آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها
- رنگ‌ها
- مواد شیمیایی به کار رفته در پالایش فلز
وقتی بدن در تماس با کارسینوژن قرار می‌گیرد، رادیکال‌های آزاد تشکیل می‌شوند. این رادیکال‌ها به سلول‌ها آسیب می‌رسانند و توانایی عملکرد طبیعی‌شان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. نتیجه‌ی این امر ممکن است رشد سلول‌های سرطانی باشد.
عوامل پزشکی دیگر
سن، عاملی مهم در ابتلا به این بیماری است، خصوصاً بعد از 60 سالگی. دانشمندان همچنین به رابطه‌ای بین سرطان لوزالمعده و چند بیماری دیگر دست یافتند، این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- سیروز کبدی یا زخم کبد
- عفونت معده با باکتری زخم کننده‌ی معده، هلیکوباکتر پیلوری (اچ پیلوری)
- مرض قند (دیابت شیرین)
- پانکراتیت مزمن یا التهاب لوزالمعده
- آماس و التهاب لثه یا بیماری‌های لثه
سبک زندگی
برخی عوامی در نوع و سبک زندگی ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را بالاتر ببرند:
- سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار
- اضافه وزن و بی‌تحرکی و ورزش نکردن
- رژیم غذایی حاوی گوشت قرمز و چربی فراوان و مقدار میوه‌ها و سبزی خیلی کم
- مصرف طولانی مدت و مقدار زیاد الکل که می‌تواند منجر به پانکراتیت مزمن شود که خود یکی از عوامل خطر برای سرطان پانکراس می‌باشد.
علائم
سرطان لوزالمعده را اغلب بیماری “خاموش” می‌نامند زیرا علائم آن تا آخرین و پیشرفته‌ترین مرحله بروز نمی‌کنند. تومورهای سرطانی پانکراس معمولاً آن‌قدر کوچک هستند که نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهند و علائمی که بعداً مشاهده می‌شود، اغلب خاص یک بیماری نیستند.
اگرچه با رشد سرطان، ممکن است چنین علائمی ظاهر شود:
- درد در بالای شکم، به خاطر فشاری ست که تومور به عصب‌ها وارد می‌کند.
- زردی و یرقان، هنگامی‌که مشکلات به وجود آمده در مجرای صفراوی و کبد منجر به زرد شدن پوست و چشم‌ها و تیره شدن ادراری می‌شوند.
- بی‌اشتهایی، حالت تهوع و استفراغ
- کاهش وزن قابل توجه و ضعف
- مدفوع چرب و خاکستری یا روشن شدن رنگ آن
همچنین بیمار ممکن است دچار مشکلات زیر شود:
- ضعف و سرگیجه
- سردی و لرزش
- اسپاسمهای عضلانی
- اسهال
بسته به این که تومور در کدام نقطه از لوزالمعده به وجود آمده است، سرطان لوزالمعده به اشکال مختلفی ظاهر می‌شود. تومورهایی که در قسمت نازک یا به‌اصطلاح در دم لوزالمعده رشد می‌کنند، بیشتر احتمال دارد که موجب درد و کاهش وزن شوند. تومورهایی که در قسمت سر لوزالمعده رشد می‌کنند، موجب چرب شدن مدفوع، کاهش وزن و زردی خواهند شد.
تشخیص سرطان پانکراس
پزشک سوا لاتی درباره‌ی علائمی که بیمار دارد می‌پرسد، یک سابقه‌ی خانوادگی و سابقه‌ی فرد از بیماری می‌گیرد و یک معاینه‌ی فیزیکی روی بیمار انجام می‌دهد. همچنین چند نمونه آزمایش برای بیمار تجویز می‌کند.
آزمایش‌ها
آزمایش‌هایی که ممکن است توصیه شوند، عبارت‌اند از:
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار
- آزمایش مدفوع
در آزمایش خون می‌توان مواد شیمیایی را کشف کرد که سلول‌های سرطانی پانکراس در خون آزاد می‌کنند. آزمایش‌هایی برای میزان عملکرد کبد برای بررسی انسداد مجرای صفرا انجام خواهد گرفت
روش‌های تصویربرداری
پزشک ممکن است برای بررسی وجود تومور، عکس‌برداری‌هایی را توصیه کند و در صورت وجود تومور، از طریق این تست‌ها بررسی کند که سرطان تا چه مرحله‌ای پیش رفته است.
روش رایج عکس‌برداری برای این سرطان عبارت‌اند از:
- سونوگرافی یا آندوسکوپی
- سی‌تی‌اسکن، ام آر آی یا PET
- رادیولوژی، احتمالاً با خوردن باریم
- آنژیوگرام
نمونه‌برداری
با انجام نمونه‌برداری می‌توان تشخیص را تائید کرد. برای این کار، پزشک نمونه‌ی کوچکی از بافت را برای آزمایش در زیر میکروسکوپ برمی‌دارد.
درمان سرطان لوزالمعده
درمان این سرطان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- نوع سرطان
- سن بیمار، وضعیت سلامتی و ویژگی‌های دیگر وی
- انتخاب فردی خود بیمار
جراحی
با انجام جراحی می‌توان همه یا بخشی از پانکراس را برداشت. اگر سلول‌های سرطانی هنوز در یک ناحیه باشند، یعنی در مراحل اولیه باشند، خارج کردن همه‌ی سلول‌های سرطانی با جراحی امکان‌پذیر است. هرچه گسترش سلول‌های سرطانی بیشتر باشد، خارج کردن آن‌ها سخت‌تر خواهد بود. به همین دلیل است که بهترین راه درمان برای هر نوع سرطان، تشخیص زودهنگام آن است. سه نوع عمل جراحی عمده وجود دارد که می‌توانند به درمان بیماران مبتلا به سرطان پانکراس کمک کنند:
- عمل جراحی ویپل: در صورتی که سرطان در ناحیه‌ی سر لوزالمعده بروز کند، این عمل بیشتر انجام می‌گیرد. در این عمل، جراح سر لوزالمعده و گاهی اوقات کل آن، همراه با قسمتی از معده، کیسه صفرا، غدد لنفاوی و بافت‌های دیگر را برمی‌دارد. این یک عمل دشوار و پرخطر است. این خطرات شامل بروز نشتی، عفونت، خونریزی و مشکلاتی در معده می‌شوند.
- عمل برداشت تکه‌ای از پانکراس (دیستال): در این عمل، جراح قسمت دم (انتها) لوزالمعده، گاهی بخش‌های دیگری از آن را، همراه با طحال، خارج می‌کند. پزشکان معمولاً این عمل را برای درمان سرطان سلول‌های جزیره‌ای یا تومورهای نئورواندوکرین توصیه می‌کنند.
- عمل برداشت کلی پانکراس: در این عمل، جراح کل پانکراس و طحال را برمی‌دارد. بدون وجود پانکراس می‌توان زندگی کرد، اما به خاطر اینکه بدن دیگر سلول‌های انسولینی تولید نمی‌کند، ممکن است فرد به دیابت مبتلا شود.
- عمل پالیاتیو (تسکین موقت): عمل جراحی پالیاتیو، یک گزینه‌ی درمانی برای زمانی ست که امکان خارج کردن سرطان از لوزالمعده وجود ندارد. اگر در مجرای اصلی صفرا و دوازدهه، انسدادی وجود داشته باشد، جراح می‌تواند یک مجرای فرعی ایجاد کند که مایع صفراوی بتواند به جریان خود از کبد ادامه دهد. این عمل می‌تواند به کاهش درد و مشکلات گوارشی کمک کند.
شیمی درمانی
شیمی درمانی، نوعی دارو درمانی است که در فرایند تقسیم سلولی که منجر به رشد سلول‌های سرطانی می‌شود، مداخله می‌کند. وقتی دارو در بدن جریان می‌یابد، می‌تواند سرطانی را که در بدن گسترش یافته است درمان کند.
این درمان در طی دوره‌هایی انجام می‌شود تا در بین دوزهای مصرفی، بدن فرصت کافی برای بهبودی را داشته باشد. درمان‌های ترکیبی می‌توانند شامل انواع مختلفی از شیمی درمانی یا شیمی درمانی همراه با گزینه‌های درمانی دیگر باشند.
درمان تکمیلی، شیمی درمانی است که بعد از عمل جراحی انجام می‌گیرد. هدف از این درمان کشتن سلول‌های سرطانی باقی مانده می‌باشد.
هدف از شیمی درمانی پالیاتیو (تسکین موقت)، بهبود کیفیت زندگی فرد در مراحل بعدی سرطان است.
داروهای بیولوژیک، داروهای جدیدتری هستند که بخش‌های خاصی از سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهند. ازآنجایی‌که همه‌ی قسمت‌های بدن را تحت تأثیر قرار نمی‌دهند، اغلب عوارض جانبی کمتری دارند.
رادیوتراپی
رادیوتراپی، با متمرکز کردن تشعشعات پرانرژی بر سلول‌های سرطانی، سرطان را تخریب می‌کند. این درمان، به عنوان درمانی مستقل، می‌تواند تومور یا سلول‌های سرطانی را کوچک کند. پزشک ممکن است این درمان را با روش‌های دیگری برای درمان سرطان مانند شیمی درمانی و جراحی، ترکیب کند. برای درمان سرطان لوزالمعده، یک فرد به طور عادی، درمان رادیوتراپی را به صورت 5 روز در هفته و برای 5 تا 6 هفته دریافت می‌کند. اگر انسدادی در مجرای صفرا یا دوازدهه وجود داشته باشد، رادیوتراپی به عنوان یک درمان پالیاتیو می‌تواند درد و مشکلات گوارشی را تسکین دهد. (برگرفته از سایت کلینیک یادمان)
پیشگیری
طبق تحقیقات صورت گرفته، هیچ روش خاصی برای پیشگیری از سرطان لوزالمعده وجود ندارد. اگرچه پرهیز از برخی کارها می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک کند، این راه‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- ترک کردن سیگار
- متناسب کردن وزن
- ورزش کردن
- مصرف فراوان میوه‌ها، سبزی جات و غلات کامل
- کاهش مصرف گوشت قرمز
