به گرفتگی بینی در اصطلاح پزشکی احتقان گفته می شود که معمولا به دلیل تورم بافت های داخلی بینی رخ می دهد و باعث انسداد بینی می شود. این تورم نتیجه التهاب یا رینیت رگ های خونی است و منجر می شود که موکوس یا مخاط در بینی شما جمع شود و دچار مشکلات تنفسی شوید. در این مقاله از بخش گوش، حلق و بینی دکتر سلام به بررسی احتقان و گرفتگی بینی می پردازیم.
احتقان یا گرفتگی بینی چیست؟
احتقان بینی معمولا با افزایش ترشح مخاط بینی همراه است که به آن آبریزش بینی گفته می شود. تخلیه این مخاط در گلو یا ترشحات پشت حلق باعث می شود که شما به گلو درد و سرفه دچار شوید. احساس گرفتگی و احتقان بینی در افراد مختلف متفاوت است اما به طور معمول این عارضه منجر به احساس پر بودن بینی یا کاهش جریان هوا در بینی می شود. برای تشخیص گرفتگی بینی درک احساسی که فرد نسبت به عارضه دارد بسیار مهم است. ضمنا این بیماری ممکن است به صورت حاد یا مزمن بروز کند و طول مدت آن نیز به دلایل بروز بیماری بستگی دارد.
احتقان بینی در نوزادان می تواند علاوه بر ایجاد مشکلات تنفسی، تغذیه آنها را نیز با مشکل روبرو کند. با اینکه معمولا گرفتگی بینی در کودکان و بزرگسالان مشکل جدی و خاصی ایجاد نمی کند اما می تواند برای خود فرد ناخوشایند و ناراحت کننده باشد.
علل و دلایل گرفتگی بینی
احتقان بینی به دلایل مختلفی از جمله موارد زیر رخ می دهد:
- حساسیت ها و آلرژی هایی مثل تب یونجه
- آنفولانزا
- سرماخوردگی
- قرار گرفتن در معرض مواد تحریک کننده مثل بخار یا دود
- رینیت آلرژیک
- رینیت وازوموتور
- عفونت سینوس ها
- قرار گرفتن در محیط خیلی سرد یا خشک
- سردردهای خوشه ای
- سردرد میگرنی
- عدم تعادل هورمونی
- مصرف غذاهای تند
- استرس
- مشکلات تیروئید
- مصرف داروهای خاص برای درمان فشار خون بالا، تشنج، افسردگی، بزرگ شدن پروستات، اختلال نعوظ و غیره
- استفاده غیر مجاز از اسپری های دارویی بدون نسخه مثل اسپری ضد احتقان یا قطره بینی (رینیت دارویی)
- بارداری
- مصرف مشروبات الکلی
- ناهنجاری های ساختاری بینی مثل پولیپ یا انحراف تیغه بینی
- مصرف مواد مخدر
- تومورهای حفره بینی
- بزرگ شدن بافت آدنوئید
- باریک شدن بینی به طور مادرزادی در نوزادان (تنگی دیافراگم گلابی شکل و آترزی کوآن)
علاوه بر موارد ذکر شده، بیماری هایی مثل آسم و اوتیت مدیا نیز باعث گرفتگی بینی و بروز مشکلات زیر می شوند:
- برهم خوردن و مختل شدن خواب
- بروز آپنه خواب
- ایجاد فشار در گوش
- کاهش موقتی شنوایی
دلایل گفته شده جزو علل رایج گرفتگی بینی محسوب می شوند. توصیه می شود برای تشخیص علت دقیق مناسب بیماری حتما به پزشک مراجعه کنید.
علائم و نشانه های احتقان بینی
در برخی موارد ممکن است احتقان بینی علامت یک بیماری زمینه ای باشد. به طور کلی انسداد بینی و ترشح مخاط رقیق و روشن جزو علائم شایع گرفتگی و احتقان بینی محسوب می شوند. اگر ترشحات مخاطی بینی سبز یا زرد رنگ باشند احتمالا به عفونت باکتریایی مبتلا شده اید. در این شرایط باید به پزشک مراجعه کنید تا داروهای آنتی بیوتیک لازم را برایتان تجویز کند.
علائم ثانویه احتقان بینی به تشخیص درست و کارآمد علت اصلی این عارضه کمک می کنند. این علائم شامل موارد زیر می شوند:
- تب
- سردرد
- درد پشت چشم
- درد در گونه ها
- احساس ناراحتی در پیشانی
- درد فک بالایی به دلیل مشکلات سینوسی
تشخیص احتقان و گرفتگی بینی
معمولا پزشک می تواند علت یا علل احتقان بینی را با معاینه ساده داخل بینی و بررسی علائم تشخیص بدهد اما گاهی اوقات تشخیص دقیق علت این گرفتگی به انجام آزمایش های دیگری مثل کشت بینی، سواب بینی برای بررسی ائوزینوفیل ها و بیوپسی داخل بینی نیاز دارد.
اگر علائم گرفتگی بینی بیشتر از 6 هفته ادامه پیدا کنند دچار احتقان مزمن بینی شده اید و برای بررسی بیشتر باید به متخصص گوش، حلق و بینی مراجعه کنید. در چنین شرایطی پزشک برای تشخیص علت عارضه از آزمایش های زیر استفاده می کند:
- تست های پوستی آلرژی
- آزمایش خون
- آندوسکوپی بینی با استفاده از نوعی تلسکوپ ظریف و کوچک برای بررسی داخل بینی
تغییرات موثر در سبک زندگی برای تسکین گرفتگی و احتفان بینی
با اعمال تغییرات زیر در سبک زندگی تان می تواند احتقان بینی را درمان کنید:
- سرتان را بالاتر از بدن نگه دارید. موقع نشستن کاملا صاف بنشینید و هنگام خواب سرتان را بالا بیاورید. احتقان و گرفتگی بینی در خواب بیشتر می شود.
- برای تقویت سیستم ایمنی بدنتان از مواد غذایی سرشار از ویتامین C استفاده کنید.
- سوپ مرغ گرم بخورید چون به رقیق شدن ترشحات بینی و کاهش التهاب بافتی که مسول ایجاد احتقان است کمک می کند.
- اسیدهای چرب امگا 3 بیشتری مصرف کنید چون این ترکیبات در کاهش التهاب موثرند.
- از مواجهه با مواد حساسیت زایی که احتقان را بدتر می کند خودداری کنید.
- از مصرف غلات، قندها، لبنیات و سبزیجات نشاسته دار خودداری کنید چون این مواد غذایی باعث افزایش تولید مخاط و تشدید احتقان می شوند.
- برای باز کردن راه بینی از نوارهای بینی استفاده کنید تا گرفتگی بینی کمتر شود و خواب راحتی داشته باشید.
- در آب استخرهای کلر دار شنا نکنید چون کلر باعث تحریک بینی می شود.
- چند روزی به بدنتان استراحت بدهید تا زودتر بهبود پیدا کنید.
- از مصرف مشروبات الکلی خودداری کنید.
روش های درمان احتقان و گرفتگی بینی
احتقان بینی را می توان از طریق برخی روش های خانگی درمان کرد. این روش ها شامل موارد زیر می شوند:
1- آب فراوان بنوشید
مصرف مایعات باعث رقیق شدن ترشحات بینی، خروج راحت تر مخاط و جلوگیری از انسداد بینی می شود. یادتان باشد که هنگام احتقان بینی از بین بردن مخاط بیش از حد اهمیت زیادی دارد چون ممکن است سینوس ها با این ترشحات پر شوند و مشکلات جدی تری برایتان بوجود بیاید.
2- از کمپرس گرم استفاده کنید
برای درمان احتقان بینی حوله یا کمپرس گرم را روی بینی و پیشانی تان بمالید.
3- درمان گرفتگی بینی با بخور دادن
استنشاق بخار آب به رقیق شدن مخاط کمک می کند و باعث خروج آسانتر آن از مجاری بینی می شود. علاوه بر این بخار آب درد قفسه سینه و بینی را هم کاهش می دهد و به روان کردن دستگاه تنفسی کمک می کند. سعی کنید دو بار در روز بخار آب داغ را استنشاق کنید یا حمام بخار بگیرید.
هنگام استنشاق بخار آب حتما باید احتیاط را رعایت کنید تا از سوختگی احتمالی پوست جلوگیری شود. علاوه بر این توصیه می شود که کودکان زیر 12 سال، خانم های باردار، بیماران مبتلا به فشار خون بالا و همچنین افرادی که از مشکلات قلبی یا اختلالات سیستم عصبی رنج می برند از این روش استفاده نکنند.
4- از دستگاه بخور استفاده کنید
برای افزایش میزان رطوبت محیط به خصوص هنگام شب از دستگاه بخور استفاده کنید. این کار باعث رقیق شدن مخاط بینی و بهبود تنفس شما می شود. یادتان باشد دستگاه بخور نباید در مجاورت کودکان باشد چون باعث سوختگی پوستشان می شود.
5- سیگار نکشید
قرار گرفتن در معرض دود سیگار و سایر دخانیات باعث تشدید احتقان و گرفتگی بینی شما می شود. این دود به عنوان یک عامل تحریک کننده عمل می کند و التهاب اعصاب بینی را افزایش می دهد. همین مساله باعث تولید بیشتر مخاط و افزایش گرفتگی بینی می شود.
6- برای رفع گرفتگی بینی ، از اسپری ها، محلول ها و یا قطره های نمکی بینی استفاده کنید
نمک موجود در اسپری ها، محلول ها و قطره های مخصوص بینی در کاهش احتقان و گرفتگی موثر است. مصرف این محصولات در فواصل منظم می تواند مخاط را رقیق کند و التهاب بینی را کاهش بدهد. اسپری های بینی بدون نسخه هم عرضه می شوند اما می توانید خودتان در خانه هم محلول نمکی مخصوص شستن بینی را تهیه کنید. از این اسپری ها 3 تا 4 بار در روز و به مدت 3 روز استفاده کنید و سپس برای 3 روز آن را کنار بگذارید. توصیه می شود که اسپری نمکی بینی برای کودکان زیر 2 سال استفاده نشود.
7- روغن های گیاهی استنشاق کنید
استنشاق بخار روغن و عصاره های گیاهی و یا اضافه کردن آنها به حمام بخار باعث تسکین گرفتگی بینی می شود. برای این کار از روغن های گیاهی زیر می توانید استفاده کنید:
روغن اکالیپتوس
تحقیقات نشان می دهند که ماده موثر موجود در روغن اکالیپتوس یعنی سینولول در برطرف کردن علت های زمینه ای احتقان و گرفتگی بینی موثر است. از این دارو برای درمان برخی اختلالات تنفسی مثل آسم، رینوسینوزیت و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) استفاده می شود. علاوه بر این برخی یافته نشان می دهند سینولول در معالجه بیماران مبتلا به برونشیت نیز موثر است. مصرف روغن اکالیپتوس می تواند بعد از 4 روز تعداد دفعات سرفه را کاهش بدهد.
روغن نعنا
برای استخراج روغن برگ های نعنا از روش تقطیر بخار استفاده می شود. این روغن می تواند به تسکین سرفه، کاهش ترشح مخاط و همچنین درمان آسم، سرماخوردگی، آنفولانزا و برونشیت کمک کند. روغن نعنا دارای خواص ضد اسپاسم و ضد عفونی کننده بوده می توان از آن به صورت هم به صورت موضعی استفاده کرد و هم در آب داغ ریخت و بخار ناشی از آن را استنشاق کرد.
8- از ویکس استفاده کنید
استفاده از ویکس برای درمان گرفتگی بینی به خصوص بین والدین بسیار رایج است. ویکس می تواند عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی کودکان را که باعث سرفه، احتقان بینی و اختلالات خواب شده درمان کند. در مقایسه با بخار آب، ویکس در تسکین علائم گرفتگی بینی و کمک به خواب راحت تر و بهتر اثر بهتر و موثرتری دارد.
9- گیاهان دارویی مصرف کنید
زنجبیل و سیر جزو گیاهان موثر و مفیدی هستند که به دلیل دارا بودن خواص ضد اسپاسم و ضد ویروسی می توان از آنها برای درمان گرفتگی بینی استفاده کرد. علاوه بر این از این گیاهان در درمان سرفه، گلودرد و گرفتگی بینی ناشی از سرماخوردگی نیز استفاده می شود. البته هنوز شواهد علمی کافی و مستندی درباره اثربخشی این گیاهان در درمان احتقان بینی موجود نیست.
10- برای رفع گرفتگی بینی ، از اسپری های ضد التهاب بینی استفاده کنید
بسیاری از اسپری های ضد التهاب بینی را می توانید بدون نسخه خریداری و مصرف کنید. اسپری های ضد التهاب در مقایسه با اسپری های نمکی ایمن تر و موثرترند اما ممکن است دوره درمان با آنها به مدت زیادی مثل 4 تا 6 هفته استفاده منظم نیاز داشته باشد تا تاثیر کافی بجا بگذارد.
11- از داروهای بدون نسخه استفاده کنید
آنتی هیستامین ها و داروهای ضد احتقان می توانند گرفتگی بینی را کاهش بدهند. داروهای ضد احتقان تورم بافت های بینی و التهاب رگ های خونی را کم می کنند و آنتی هیستامین ها نیز بعد از یک دوره طولانی مصرف، با مهار ترشح و تولید مخاط بینی تورم را کاهش می دهند.
البته باید توجه داشت که این داروها در صورتی مفید هستند که گرفتگی بینی به دلیل حساسیت ایجاد شده باشد. در این صورت می توان با ترکیب آنتی هیستامین ها و داروهای ضد احتقان به نتیجه مطلوب دست پیدا کرد. اما اگر مشکل همچنان ادامه داشت حتما باید به پزشک مراجعه و از مصرف بیش از حد داروهای بدون نسخه خودداری کنید.
عوارض ناشی از احتقان و گرفتگی بینی
- احتقان بینی شب ها تشدید می شود و می تواند با ایجاد مشکلات تنفسی خواب شما را مختل کند
- این عارضه روی گفتار و شنوایی شما هم تاثیر منفی می گذارد
- تخلیه مخاط بینی ممکن است باعث عفونت شیپور استاش در گوش شود
- به دلیل انسداد راه های ارتباطی بینی به سینوس ها ممکن است دچار سینوزیت بشوید
چقدر طول می کشد تا احتقان بینی برطرف شود؟
این مساله به علت ایجاد کننده گرفتگی بینی بستگی دارد. اگر احتقان بر اثر عفونت ویروسی یا باکتریایی بوجود آمده باشد معمولا بعد از 5 تا 10 روز عفونت و احتقان برطرف می شوند اما در مواردی که گرفتگی بینی به دلیل حساسیت ایجاد شده باشد مدت بیشتری طول می کشد تا این عارضه درمان شود.
چرا احتقان بینی در شب بیشتر اتفاق می افتد؟
موقع دراز کشیدن و خوابیدن، جریان خون به سمت سر و بینی افزایش می یابد و این مساله باعث تورم بیشتر رگ های خونی و بافت های داخلی بینی می شود. التهاب و تورم بافت های بینی نیز در نهایت به گرفتگی و احتقان بینی منجر می شود. وقتی بدن در حالت ایستاده قرار دارد به دلیل نیروی جاذبه جاذبه زمین، خون کمتری به قسمت های بالایی بدن می رسد و در نتیجه گرفتگی بینی هم کمتر اتفاق می افتد.
ریفلاکس اسید معده نیز می تواند باعث تشدید احتقان بینی در خواب شود. ریفلاکس یا برگشت اسید از معده به مری بیشتر در نوزادان، کودکان خردسال و بزرگسالانی که اضافه وزن دارند اتفاق می افتد. برگشت اسید از سمت معده به مری باعث تحریک و سوزش گلو می شود و بینی را هم تحت تاثیر قرار می دهد چون گلو و بینی به هم مرتبطند. برای کاهش این اتفاق توصیه می شود که هنگام خواب سرتان را در وضعیتی بالاتر از بقیه بدن قرار بدهید. علاوه بر این بزرگسالان حداقل تا 2 ساعت قبل از خواب نباید چیزی بخورند.
آیا شستشوی بینی در کاهش گرفتگی آن موثر است؟
بله. شستشوی بینی با استفاده از وسایل مخصوص این کار می تواند به خروج مخاط، از بین رفتن پروتئین های التهاب آور، محرک ها، باکتری ها و آلرژن ها در مجرای بینی کمک کند. در طب آیورودا از این روش در کنار سایر روش های درمانی اغلب برای معالجه عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی استفاده می شود. شستشوی بینی در درمان سرماخوردگی، حساسیت و عفونت های سینوسی هم موثر است.
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نیز شستشوی بینی با استفاده از دستگاه های مخصوص را بی خطر و امن اعلام کرده است. اما برای جلوگیری از عفونت حتما باید از وسایل استریل و دستگاه های مخصوص این کار استفاده کرد. در ضمن توصیه می شود از آب نمک برای شستشوی حفره بینی استفاده شود تا احتمال تحریک بافت بینی از بین برود. می توانید کیت های مخصوص شستشوی بینی را از فروشگاه ها خریداری و استفاده کنید.
اگر قرار است خودتان در خانه محلول آب و نمک را تهیه کنید باید بدانید که برای شستشوی بینی به این روش نباید از آب شیر استفاده کنید مگر اینکه آن را جوشانده باشید. علاوه بر این حتما باید مقدار مناسبی نمک را در آب حل کنید تا نتیجه موثری بگیرید. توصیه می کنیم قبل از شستشوی بینی به این صورت حتما با پزشکتان مشورت کنید به خصوص اگر سیستم ایمنی ضعیفی دارید.
چطور می توان از احتقان و گرفتگی بینی پیشگیری کرد؟
با حفظ شیوه صحیح و بهداشتی زندگی می توان از بروز گرفتگی و احتقان بینی جلوگیری کرد. هیچ وقت با افراد آلوده و بیمار تماس نزدیک نداشته باشید و از به اشتراک گذاشتن ظروف غذا یا نوشیدنی با آنها خودداری کنید. دستهایتان را به طور مرتب بشویید و ضد عفونی کنید. این کار از شما در برابر باکتری های بیماری زا محافظت می کند. علاوه بر این از مواد حساسیت زایی که باعث گرفتگی بینی می شوند دوری کنید و در هوای خشک از دستگاه بخور و مرطوب کننده هوا استفاده کنید.
آیا بارداری می تواند باعث گرفتگی و احتقان بینی شود؟
بله. یکی از مشکلات شایع دوران بارداری احتقان بینی است که از آن بعنوان رینیت بارداری یاد می شود. این مساله به دلیل نوسانات هورمونی در طی بارداری رخ می دهد و ربطی به آسم یا حساسیت های قبلی فرد ندارد. معمولا گرفتگی بینی در سه ماهه دوم بارداری شدیدتر است. این گرفتگی ممکن است تا چند هفته بعد از زایمان ادامه داشته باشد و بعد خودبخود برطرف می شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که گرفتگی و احتقان بینی با یکی از علائم زیر همراه بود باید به پزشک مراجعه کنید:
- تورم چشم، صورت یا پیشانی
- تاری دید
- گلو درد
- لکه های زرد یا سفید روی لوزه ها
- خلط رنگی
- ترشحات بدبوی بینی
- خس خس سینه
- مشکلات تنفسی
- خلط خونی
- آبی شدن رنگ پوست
- سردرد
- احساس درد اطراف چشم، گونه ها یا فک فوقانی
اگر به دلیل آسیب دیدگی سر دچار ترشحات شفاف یا درد سینوس ها شدید نیز باید به پزشک مراجعه کنید. این مساله ممکن است نشانه ای از یک مشکل جدی مثل نشت مایعات مغزی (CSF)، صدمه دیدن و یا شکستن استخوان جمجمه یا صورت باشد.
به خاطر داشته باشید که نوزادان تا دو ماهگی نمی توانند به خوبی از دهان نفس بکشند. بنابراین اگر نوزادتان زیر 2 ماه دارد و دچار گرفتگی بینی شده است یا در تنفس و غذا خوردن مشکل دارد بلافاصله باید به پزشک مراجعه کنید.
هنگام مراجعه به پزشک سوالات زیر از شما پرسیده می شود:
- چند وقت است که کودکتان دچار این مشکل شده است؟
- چه علائمی دارید؟
- آیا از داروهای بدون نسخه استفاده کرده اید؟ از چه دارویی و برای چه مدت؟
- آیا کودکتان دچار اختلالات خواب هم شده است؟
شما نیز می توانید از پزشکتان در خصوص مسائل زیر سوال کنید:
- این مشکل چند وقت دیگر برطرف می شود؟
- دلایل گرفتگی و احتقان بینی کودکم چیست؟
- آیا می توانم از داروهای بدون نسخه یا روش های خانگی برای درمان گرفتگی بینی کودکم استفاده کنم؟
- برای درمان گرفتگی بینی کودک از چه روش هایی می توانم با خیال راحت استفاده کنم؟
جمع بندی
احتقان و گرفتگی بینی اغلب اوقات به دلایی مثل سرماخوردگی یا سینوزیت اتفاق می افتد و به محض برطرف شدن عفونت این گرفتگی نیز از بین می رود. احتقان مداوم و طولانی مدت بینی حتما باید توسط پزشک معاینه و علت اصلی آن مشخص شود تا بتوان درمان مناسب برای شما را تعیین کرد.
