مفصل فکی گیجگاهی (TMJ) یکی از ساختارهای پیچیده بدن محسوب می شود که از ماهیچه ها، تاندون ها، رگ های خونی، عصب ها و استخوان های مختلفی تشکیل شده است. در بدن هر کدام از ما یک جفت مفصل فکی گیجگاهی قرار دارد که در دو طرف سر و جلوی گوش ها واقع شده اند. این مفاصل فک پایین را به استخوان تمپورال یا همان استخوان گیجگاهی در جمجمه متصل می کنند. در این مقاله از بخش دندانپزشکی و ارتوپدی دکتر سلام به بررسی مفصل فکی گیجگاهی می پردازیم.
مفصل فکی گیجگاهی
عضلات صورت که نقش باز و بسته کردن دهان را به عهده دارند به مفصل فکی گیجگاهی وصل شده اند. در واقع این مفصل حرکت استخوان فک را کنترل می کند و زمینه را برای چرخش، حرکت فک به جلو، عقب و به سمت طرفین فراهم می سازد.
ساختار پیچیده این مفصل به همراه عضلات و رباط های متصل به آن به شما امکان می دهد که به راحتی عمل جویدن، بلعیدن، صحبت کردن، خمیازه کشیدن و حرکات و حالات مختلف صورت را انجام بدهید. مفصل فکی گیجگاهی یکی از پر کاربردترین مفاصل بدن محسوب می شود.
اختلالات مفصل فکی گیجگاهی (TMD) چیست؟
اختلالات مفصل فکی گیجگاهی که در اصطلاح به آن TMD گفته می شود به گروه ناهمگونی از شرایط اسکلتی، عضلانی و عصبی اشاره می کند که روی مفصل فکی گیجگاهی تاثیر نامطلوب می گذارند. این شرایط منجر به بروز اختلال در عملکرد سیستم پیچیده عضلات، رباط ها و استخوان های تشکیل دهنده مفصل فکی گیجگاهی می شوند و جلوی فعالیت مناسب و صحیح آنها را می گیرند. هر نوع صدمه یا التهاب در مفصل فکی گیجگاهی می تواند فک و عضلات کنترل کننده حرکات فک را تحت تاثیر قرار بدهد و از کار بیندازد.
اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی که تحت عنوان سندروم TMJ هم شناخته می شود اغلب اوقات با درد و احساس سفتی و سختی فک همراه است. این اختلال می تواند فعالیت های مهم و اساسی مثل صحبت کردن و غذا خوردن را بسیار دشوار کند. آمارها نشان می دهند که شیوع این اختلال در زنان بیشتر از مردان است اما به طور کلی تخمین زده می شود که چیزی حدود 10 میلیون نفر در آمریکا به این اختلال مبتلا هستند.
چه عواملی باعث بروز اختلال TMD می شوند؟
TMD معمولا در موارد زیر بروز می کند:
- مال اکلوژن یا قرارگیری نامناسب دندان های فوقانی و تحتانی در دهان روی مفصل فکی گیجگاهی و عضلات اطراف آن که وظیفه حرکت فک را به عهده دارند فشار زیادی وارد می کند. این مساله اصلی ترین دلیل ایجاد اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی شناخته شده است.
- در بسیاری از موارد اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی بر اثر تروما یا آسیب دیدگی استخوان فک، مفصل و یا عضلات مجاور آن ایجاد می شود.
- افراد مبتلا به آرتریت به دلیل تخریب تدریجی مفصل ناشی از این بیماری بیش از سایرین در معرض ابتلا به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی قرار دارند.
- افرادی که با نقص ساختاری خاصی در فک به دنیا می آیند نیز بیشتر از بقیه به این عارضه مبتلا می شوند.
- امور مربوط به دندانپزشکی هم می تواند باعث بروز TMD شود چون معمولا هنگام کار روی دندان مفصل فک باید برای مدت زیادی باز و کشیده باقی بماند.
- کسانی که دندان قروچه می کنند یا عادت به جویدن آدامس دارند و همچنین افرادی که مداد، خودکار یا ناخن انگشت هایشان را می جوند بیشتر از بقیه به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی دچار می شوند.
- استفاده از دندان مصنوعی نیز احتمال ابتلا به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی را بالا می برد.
- بریس های ارتودنسی هم می توانند شما را در معرض ابتلا به TMD قرار بدهند.
- کمبود خواب و تغذیه ناکافی در بروز سندرم TMJ نقش دارند.
- در طول دوران بارداری، هورمون هایی در بدن خانم ها ترشح می شود که باعث نرم شدن مفاصل می شوند. همین مساله درد و اختلال مفصل فکی گیجگاهی را افزایش می دهد.
اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی چه علائمی دارد؟
ممکن است علائم و نشانه های TMD در هر دو طرف صورت و یا فقط در یک طرف آن ظاهر شوند. معمولا ناراحتی و درد ناشی از این بیماری نه فقط در صورت بلکه در چشم، پیشانی، گوش و گردن هم احساس می شود.
به طور کلی علائم بیماری TMD عبارتند از:
- درد مبهم یا تیر کشیدن مفاصل فک و ماهیچه های صورت که ممکن است به سمت گونه ها، گردن، شانه و کمر هم کشیده شود.
- احساس دردی که حتی وقتی دهان بسته است هم ادامه دارد و موقع غذا خوردن، صحبت کردن و یا باز کردن دهان بدتر می شود.
- مشکل در جویدن یا گاز زدن غذاها
- گوش درد، احساس صدای زنگ درد گوش یا وزوز گوش، بی حسی در گوش و کاهش شنوایی
- کاهش توانایی در حرکت دادن فک
- حساسیت به لمس مفصل فکی گیجگاهی و اطراف آن
- ایجاد صدای غیر معمول هنگام باز و بسته کردن دهان که با درد و کم شدن حرکات فک همراه است.
- مشکل در باز و بسته کردن دهان
- سردردهای عصبی یا میگرن
- قفل شدن مفصل فک به هنگام باز کردن دهان، به طوریکه بستن آن با مشکل روبرو شود
- تاری دید و فشار پشت چشم
- درد و سفتی عضلات فک و گردن
- تورم صورت و دهان در طرف آسیب دیده مفصل
- سرگیجه، احساس گیجی، تهوع
اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی چطور تشخیص داده می شود؟
از آنجایی که بیماری TMD به اختلال در یک مفصل پیچیده مرتبط است، تشخیص آن تا حدودی سخت و چالش برانگیز خواهد بود. در واقع برای تشخیص علت اصلی این اختلال ممکن است مجبور شوید به چندین متخصص مختلف مراجعه کنید. بعد از اینکه پزشک در جریان تمام علائم و نشانه های شما قرار گرفت، با بررسی دقیق حفره دهان شما تراز بودن دندان هایتان را بررسی و مفصل و ماهیچه های آسیب دیده را ارزیابی می کند. این مرحله شامل فشردن نقاط حساس یا دردناک اطراف فک و سر برای پیدا کردن دقیق محل درد می باشد.
علاوه بر این پزشک دامنه حرکات فک شما را هم معاینه می کند و از شما می خواهد که دندان هایتان را از یک طرف به طرف دیگر حرکت بدهید و دهانتان را باز و بسته کنید تا از نزدیک وضعیت فک شما را بررسی کند. برای تشخیص بهتر و دقیق تر ممکن است پزشک از شما بخواهد آزمایش های زیر را انجام بدهید:
- پرتونگاری دندان ها برای بررسی ناهنجاری های موجود در فک و دندان ها
- سی تی اسکن برای مشاهده دقیق استخوان های درگیر در مفصل
- ام آر آی برای پیدا کردن هر نوع مشکل احتمالی در دیسک مفصل یا بافت های نرم اطراف آن
- آرتروسکوپی مفصل فکی گیجگاهی که طی آن یک لوله نازک به نام کانول وارد فضای مفصل فک می شود و سپس با استفاده از آرتروسکوپ این ناحیه کاملا بررسی می شود.
احتمالا پزشک برای تایید تشخیص این اختلال شما را به یک متخصص دهان و فک و صورت یا متخصص گوش و حلق و بینی و یا یک دندانپزشک متخصص بیماری های فک ارجاع بدهد.
اختلال TMD چطور درمان می شود؟
در اکثر موارد علائم خفیف تا متوسط TMD با خود مراقبتی و تغییرات مناسب در سبک زندگی برطرف می شوند. گزینه های درمانی این اختلال شامل موارد زیر هستند:
- استراحت، ماساژ عضلات اطراف فک و انجام تمرینات مناسب کششی که توسط فیزیوتراپ یا دندانپزشک تجویز می شوند.
- ارائه آموزش های لازم درباره بیوفیدبک به بیمار و کمک به او در مدیریت واکنش های غیر ارادی مثل سفت شدن عضلات فک که روی مفصل فکی گیجگاهی فشار می آورند.
- تقویت عضلات، افزایش انعطاف پذیری و بیشتر کردن دامنه حرکات فک با انجام تمرینات مخصوص فک زیر نظر فیزیوتراپیست
- تجویز مسکن های قوی شامل شل کننده های عضلانی، داروهای ضد درد، ضد افسردگی های سه حلقه ای، آرام بخش ها، داروهای ضد درد عصبی، ضد التهاب ها و داروهای ضد استرس و اضطراب برای مدت کوتاه و آن هم در صورتی که داروهای مسکن بدون نسخه اثری نداشته باشند.
- استفاده از محافظ یا گاردهای مخصوص دهان یا اسپلینت دهانی در مواقعی که سندروم TMJ به دلیل دندان قروچه یا فشردن غیر ارادی دندان ها به هم ایجاد شده باشد
- تزریق استروئید برای تسکین موقت یا دائمی علائم بیمارانی که اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی در آنها ناشی از یک بیماری دژنراتیو مثل استئوآرتریت باشد.
- در برخی موارد تزریق بوتاکس برای شل شدن آن دسته از عضلات فک که عمل جویدن را کنترل می کنند
- جراحی به عنوان آخرین گزینه برای درمان TMD محسوب می شود و فقط در مواردی توصیه می شود که مشکل از خود مفصل فک باشد. در برخی موارد جراح برای درمان این اختلال از روش هایی با حداقل تهاجم مثل آرتروسنتز TMJ یا آرتروسکوپی استفاده می کند اما در مواردی هم ممکن است به عمل جراحی باز برای رفع مشکلات ساختاری مفصل فک نیاز باشد.
- در موارد نادر و در صورتی که حرکت فک بسیار محدود شده باشد و علائم بیماری مدت زیادی ادامه پیدا کنند تعویض مفصل فک لازم است.
تحقیقات نشان می دهند که اکثر بیماران مبتلا به اختلالات مفصل فکی گیجگاهی برای درمان نیازی به مراقبت های پزشکی جدی و گسترده ندارند. معمولا ناراحتی های علامت دار که ناشی از سندروم TMJ شدید و جدی نباشند با درمان های خانگی و مراقبت فردی به سادگی برطرف می شوند.
روش های خانگی تسکین درد اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی
برای کاهش درد ناشی از TMD چندین درمان خانگی نیز وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:
از خودتان مراقبت کنید
بهتر است به جای خوردن سه وعده غذایی در طول روز، آنها را به وعده های کوچکتر اما بیشتر تبدیل کنید. یادتان باشد که گرسنه ماندن برای مدت طولانی افت قند خون به همراه می آورد و همین مساله اغلب اوقات باعث دندان قروچه کردن می شود. علاوه بر این از آنجایی که فک شما بر اثر بیماری شرایط مطلوبی ندارد بهتر است حرکت آن را به حداقل برسانید. بنابراین جویدن آدامس در چنین شرایطی اصلا کار درستی نیست. اگر شبها در خواب دندان قروچه می کنید با پزشکتان درباره استفاده از محافظ های دندان صحبت کنید تا در صورت لزوم برای جلوگیری از فشرده شدن دندان ها به هم در خواب از این وسایل استفاده کنید.
غذاهایی مصرف کنید که نرم هستند و به جویدن زیادی نیاز ندارند. استراحت دادن به فک و کم کردن حرکات آن به کاهش التهاب مفاصل کمک می کند. اگر لازم است خوراکی ها را قبل از خوردن به قطعات کوچکتر تقسیم کنید تا موقع جویدن فکتان خیلی حرکت نکند. آرام غذا بخورید و روی فکتان فشار زیادی وارد نکنید.
سعی کنید برای کنترل فشار عضلات روی فک از تکنیک های کاهش استرس مثل یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق استفاده کنید. استرس باعث می شود به طور ناخودآگاه دندان هایتان را به هم بفشارید و همین مساله فشار مضاعفی روی مفصل فک وارد می کند. تلاش کنید در هر حالتی فک را به آرامی حرکت بدهید. زمانی که دهانتان را می بندید فاصله کم بین دندان های بالایی و پایینی را حفظ کنید و در حالی که زبان کف دهان قرار دارد لب هایتان را کاملا روی هم قرار بدهید.
سعی کنید موقع خمیازه کشیدن دهانتان را خیلی باز نکنید چون این کار باعث سفت و سخت شدن بیشتر فک می شود. از خوردن مواد غذایی جامد و سفت خودداری کنید و در عوض از سوپ و ماکارونی که نیاز زیادی به جویدن ندارند استفاده کنید. موقع خوابیدن به پشت یا به پهلو بخوابید. اگر باید زمان زیادی پشت میز بنشینید و کار کنید حتما در وضعیت درستی بنشینید. با تلفن همراهتان هم به مدت طولانی صحبت نکنید.
از کمپرس سرد یا گرم استفاده کنید
کمپرس سرد
سرد کردن موضعی یکی از راه های بی خطر و راحت برای کم کردن درد بیماری TMD است. وقتی یک بسته یخ یا کمپرس سرد را روی صورتتان می گذارید، سرمای ناشی از آن اثر بیهوشی خفیفی ایجاد می کند که باعث کاهش حساسیت عصب آن منطقه و در نتیجه کم شدن درد می شود. این کار حداقل برای مدتی می تواند درد ناشی از بیماری را کاهش بدهد.
احتیاط: هیچ وقت یخ را به طور مستقیم و بدون پوشش روی پوستتان نگذارید چون این کار باعث سرمازدگی پوست می شود.
کمپرس گرم
گرما درمانی ملایم با تحریک جریان خون و افزایش خونرسانی به منطقه آسیب دیده باعث کاهش درد می شود. استفاده از کمپرس گرم روی فک و قسمت های اطراف آن که بر اثر TMD دردناک شده اند فشار و سفتی عضلات را کم می کند. حتی اگر چنین اتفاقی هم نیفتد، احساس گرما باعث آرامش ذهن شما می شود و فکرتان را از درد منحرف می کند. کمپرس گرم به طور موقت می تواند درد شما را کاهش بدهد اما در موارد شدیدتر معمولا این کار تاثیر زیادی ندارد.
احتیاط: قبل از استفاده از کمپرس گرم یک بار آن را روی دست یا زیر بازویتان امتحان کنید تا از درجه حرارت آن مطمئن شوید. گرما درمانی زمانی برای تسکین درد موثر است که حرارت آن قابل تحمل باشد.
به فکتان استراحت بدهید
مراقبت های اولیه در ارتباط با سندروم TMJ همگی روی آرام کردن فک و پرهیز از فشار اضافی تمرکز دارند. حتما مراقب باشید که فکتان بیش از حد باز نشود و عضلاتش دچار کشیدگی اضافی نشوند. حتی اگر علائم شما خفیف باشد، فشار بیش از حد باعث تشدید و بدتر شدن این علائم می شود.
استراحت دادن به فک در مراحل اولیه این اختلال از آسیب دیدگی بیشتر فک جلوگیری می کند. تحقیقات انجام شده در سال 2017 نشان می دهند که اولین قدم برای تسکین درد و ناراحتی های ناشی از اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی، استراحت دادن به فک و جلوگیری از باز شدن بیش از حد دهان است.
هر قدر که روی استراحت دادن به فک تاکید کنیم باز هم کم است؛ به خصوص وقتی بیماری در مراحل اولیه باشد. از آنجایی که عضلات میوفاسیال بر اثر این بیماری کاملا خسته می شوند، استراحت کردن فک در جلوگیری از بروز آسیب های بیشتر بسیار موثر است.
فکتان را به آرامی ماساژ بدهید
ماساژ ملایم فک باعث آرام شدن عضلات و تحریک جریان خون در ناحیه آسیب دیده می شود. درد ناشی از دندان قروچه یا فشردن دندان ها روی هم که به عضلات مجاور فک فشار وارد می کند را می توان تا حدودی با ماساژ درمانی برطرف کرد.
در یکی از بررسی های انجام شده در سال 2015 درباره میزان اثر بخشی ماساژ درمانی در تسکین درد ناشی از TMD مشخص شد که این نوع تحریک جسمی باعث کاهش تورم بافت داخلی و اطراف فک می شود و انعطاف پذیری عضلاتی که دچار کشیدگی و آسیب شده اند را برمی گرداند.
اما ماساژ دادن حتما باید به درستی انجام شود وگرنه ممکن است باعث تشدید بیماری شما شود. تحقیق دیگری که در سال 2012 درباره ماساژ درمانی انجام شد نشان داد که ماساژ دادن راهکاری ساده و موثر برای کاهش دردهای میوفاسیال ناشی از TMD می باشد. برای اطلاع از نحوه درست ماساژ فک و صورت، قبل از هر اقدامی با پزشکتان مشورت کنید.
از تمرینات فک استفاده کنید
تمرینات ساده فک راه ساده ای برای کاهش درد ناشی از اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی محسوب می شود. این تمرینات به افزایش تحرک و بهبود عملکرد فک شما کمک می کنند. طبق بررسی های انجام شده در سال 2010، حرکت و تمرین دادن فک با دست در مقایسه با استفاده از محافظ دهان نتیجه بهتر و مطلوب تری به همراه دارد. اگر دیسک TMJ را با دستتان حرکت بدهید می توانید دهانتان باز کنید و فک را به این طرف و آن طرف ببرید. البته هنوز درباره اثر بخشی این تمرینات تحقیقات زیادی صورت نگرفته است اما به نظر می رسد تمرین دادن فک با دست در بهبود و افزایش دامنه حرکات آن موثر است.
طب سوزنی را امتحان کنید
طب سوزنی یکی از روش های قدیمی و باستانی است که در طب سنتی چین ریشه دارد. در این روش با قرار دادن سوزن های نازک در مناطق مهم و خاص بدن استرس و درد را کاهش می دهند. از آنجایی که طب سوزنی تا حدودی تهاجمی محسوب می شود حتما باید توسط متخصص یا فرد آموزش دیده و با تجربه انجام شود.
یافته های بدست آمده از 9 بررسی انجام شده روی 231 بیمار نشان می دهند که استفاده از طب سوزنی در کاهش و تسکین درد میوفاسیال در بیماران مبتلا به TMD موثر است. با این حال این مساله به تحقیقات بیشتری نیاز دارد.
برای کاهش درد از کرم کپسایسین استفاده کنید
کپسایسین ماده ایست که اثر تسکین دهنده و ضد التهاب دارد و می تواند به کاهش درد فک کمک کند. بررسی های انجام شده در سال 2017 نشان می دهند که استفاده از کرم موضعی کپسایسین با غلظت بالا (8٪) در محل آسیب دیده به طور چشمگیری منجر به کاهش درد می شود. البته این مطالعات در نمونه های کوچک صورت گرفته اند و برای تایید اثر بخشی کپسایسین در کاهش درد ناشی از TMD به تحقیقات وسیع تر و جامع تری نیاز است.
با این حال به نظر می رسد که کپسایسین با ایجاد گرما در منطقه آسیب دیده می تواند جریان خون در آن محل را افرایش بدهد و به این ترتیب خاصیت تسکین کننده داشته باشد. البته باید توجه داشت که اگر کپسایسین روی پوست بریده یا حساس استفاده شود دردو ناراحتی شما را تشدید می کند.
دنبال مراقبت های حرفه ای مثل کایروپراکتیک یا تکنیک های دستکاری استئوپاتیک باشید
کایروپراکتیک روشی دستی، غیر تهاجمی و طبیعی برای درمان درد ناشی از سندروم TMJ است که این روزها بسیار رایج و پرکاربرد شده است. این روش درمان شامل طیف وسیعی از ابزارهای درمانی مثل دوره های ورزشی، ماساژ درمانی، مشاوره برای تغییر سبک زندگی و استفاده از فشار و لمس برای تسکین درد می باشد. کایروپراکتیک به عنوان روشی ترکیبی می تواند در کاهش تنش و فشار عضلات فک، افزایش جریان خون در ناحیه آسیب دیده و همچنین افزایش تحرک فک موثر باشد.
بررسی انجام شده ای در سال 2015 ثابت کرد که درمان مناسب و اصولی به وسیله کاریوپراکتیک می تواند علائم TMD را تا حد زیادی کاهش بدهد. با این حال باید توجه داشت که برای رسیدن به نتایج مطلوب، کاریوپراکتیک حتما باید توسط یک متخصص واجد شرایط و معتبر در این زمینه انجام شود.
علاوه بر کاریوپراکتیک، روش دیگری به نام دستکاری استئوپاتیک که به روش OMT معروف است نیز می تواند به کاهش درد شما کمک کند. این روش از کاریوپراکتیک تخصصی تر است و انجام آن به یک متخصص ماهر و با تجربه در زمینه استخوان نیاز دارد.
برای کسب مهارت در زمینه OMT، پزشک باید از سیستم اسکلتی عضلانی بدن که شامل شبکه پیچیده ای از عضلات، استخوان ها و اعصاب است درک کامل و درستی داشته باشد. علاوه بر این، پزشک باید آموزشهای پیشرفته و تخصصی لازم در خصوص عملکرد سیستم اسکلتی عضلانی را هم گذرانده باشد.
با توجه به اینکه همه این عناصر در بدن به یکدیگر پیوسته اند، سلامتی و نحوه عملکرد هر عنصر روی سایر عناصر نیز تاثیر می گذارد. OMT در واقع نوعی مداخله فیزیوتراپی است که شامل تحریک الگوهای مرتبط با هم از طریق کشش، فشار ملایم و اعمال مقاومت در برابر عضلات و مفاصل بیمار است به گونه ای که باعث تسکین درد او شوند. در یک بررسی سیستماتیک انجام شده درباره میزان اثر بخشی فیزیوتراپی در تسکین درد بیماران مبتلا به TMD مشخص شد که این روش ها تاثیر قابل توجهی در کم کردن درد و ناراحتی ناشی از این اختلال دارند. با این حال یافته های مطالعات گذشته چندان قطعی نیستند و باید تحقیقات گسترده تری در این رابطه انجام شود.
انواع اختلالات مفصل فکی گیجگاهی
استخوانهای موجود در مفصل فکی گیجگاهی با یک لایه غضروف محافظ پوشانده شده و در کنار هم قرار گرفته اند. این استخوان ها با یک دیسک نرم و لاستیکی که فشار ناشی از جویدن و حرکات فک را جذب می کند از هم جدا می شوند. هر دو جزء ذکر شده در صاف و یکدست شدن حرکات مفصل فکی گیجگاهی نقش دارند. از نظر محققان بیماری ها و اختلالات مربوط به عملکرد مفصل فکی گیجگاهی به سه دسته تقسیم می شود که عبارتند از:
عدم توازن عضلات صورت
یکی از شایع ترین اشکال اختلالات مفصل فکی گیجگاهی که با درد میوفاسیال همراه است به دلیل عدم تعادل و توازن عضلات صورت هنگام جویدن غذا و یا به خاطر عادات نامناسب حالات صورت ایجاد می شود. به عنوان مثال افرادی که عادت دارند غذا را به یک طرف صورت بجوند به طور طبیعی باعث می شوند عضلات این قسمت نسبت به طرفی که کمتر استفاده می شود سفت تر شود.
در چنین حالتی، طرف خمیده فک را به سمت خودش می کشد و به این ترتیب یک سمت صورت سفت و طرف دیگر نسبتا شل باقی می ماند. این مساله باعث می شود که بعد از مدتی درد و ناراحتی عضلات کنترل کننده عملکرد فک ابتدا از سمت شل تر شروع شود و به تدریج در ناحیه آسیب دیده مفصل و اطراف آن احساس شود.
اختلالات داخلی مفصل فکی گیجگاهی
سندروم TMJ ممکن است بر اثر انقباضات داخلی نیز رخ بدهد. این انقباضات معمولا از جابجایی دیسک، در رفتگی فک و یا آسیب دیدگی انتهای گرد فک تحتانی که به آن کندیل گفته می شود نشات می گیرد. مفصل فکی گیجگاهی نیز درست مثل هر مفصل دیگری ساختار پیچیده ای دارد که از عناصر مختلفی تشکیل شده است. یکی از اجزای اصلی و مهم این مفصل دیسک مفصلی است که بین جمجمه و استخوان فک پایینی قرار دارد و دقیقا مثل یک ضربه گیر لاستیکی عمل می کند.
اگر از مفصل فکی گیجگاهی برای مدت طولانی به طور نامناسبی استفاده شود و یا این مفصل دچار در رفتگی شود، دیسک فصلی از جای اصلی اش خارج می شود و به بیرون و به سمت جلو حرکت می کند. با جابجایی این دیسک محل قرار گیری آن خالی می شود و به این ترتیب وقتی شما دهانتان را باز و بسته می کنید متوجه صدای کلیک مانند مفصل می شوید.
علاوه بر این حرکت دیسک مفصلی ممکن است منجر به قفل شدن فک و عدم توانایی در باز کردن دهان به خصوص صبح ها هنگام بیدار شدن از خواب بشود. درد ناشی از این مساله نیز اغلب در یک طرف فک ایجاد می شود و به تدریج گسترش پیدا می کند.
آتروز
تاثیر آتروز روی مفصل فکی گیجگاهی درست مثل سایر مفاصل است. آرتروز با از بین بردن غضروف باعث تخریب تدریجی مفصل فکی گیجگاهی می شود. از طرف دیگر، آرتریت روماتوئید با التهاب مفصل فکی گیجگاهی همراه است و در موارد شدیدتر حتی می تواند باعث تغییر شکل مفصل هم بشود. TMD ناشی از ابتلا به آتروز باعث تجزیه تدریجی سطح مفصل می شود و با درد و تولید صدا هنگام حرکت فک همراه است.
چه عواملی خطر بروز اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی را افزایش می دهند؟
برخی عوامل ممکن است خطر ابتلا به TMD را افزایش بدهند. این عوامل شامل موارد زیر می شوند:
- خانم های 18 تا 44 ساله بیشتر از آقایان در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند. این خطر به خصوص در خانم هایی که در سنین فرزند آوری به سر می برند بیشتر است. بنابراین اینطور بنظر می رسد که بین هورمون زنانه استروژن و اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی رابطه خاصی وجود دارد.
- اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی بین افرادی که مبتلا به دردهای مزمن مثل کمردرد یا سردرد هستند شیوع بیشتری دارد.
- افرادی که اکثر اوقات گردن و کمرشان در وضعیت نامناسب و غیر صحیحی قرار می گیرد اغلب دچار درد ناشی از فشار عضلات گردن و اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی می شوند.
- در اکثر موارد، استرس و اضطراب باعث افزایش فشار روی عضلات فک می شود و همین مساله منجر به فشرده شدن دندان ها به هم می گردد و زمینه را برای ابتلا به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی فراهم می کند.
- بیمارانی که به آرتریت التهابی مزمن که شامل آرتروز، آرتریت روماتوئید و فیبرومیالژیا مبتلا هستند بیش از سایرین به TMD دچار می شوند.
- افرادی که دارای ناهنجاری فک و صورت هستند یا دچار آسیب دیدگی های فک مثل شکستگی و در رفتگی فک و یا کج شدن دندان ها شده اند با خطر بیشتری برای ابتلا به TMD مواجه هستند.
- برخی عوامل ارثی مثل آستانه پایین تحمل درد افزایش استرس نیز می توانند باعث ابتلای شما به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی بشوند.
- مشخص شده است که عوامل ژنتیکی مرتبط با سلامت روان و التهاب هم می توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش بدهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز علائم زیر که نشانه هایی از اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی هستند حتما باید به دندانپزشک مراجعه کنید:
- مشکل در حرکت دادن فک
- احساس درد شدید در ناحیه فک و اطراف آن
- تولید صدا هنگام حرکت فک
پزشک بعد از معاینه جسمی شما برای تشخیص بیماری و علت آن آزمایشاتی مثل اسکن اشعه ایکس، سی تی اسکن و یا MRI را تجویز می کند. در صورتی که فکتان موقع باز کردن یا بستن دهان قفل می شود توصیه می شود که به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.
پرسش های متداول درباره اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی
چه مدت طول می کشد تا اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی بهبود پیدا کند؟
این مساله به مدت زمان لازم برای برگشتن دیسک به محل مناسبش بستگی دارد و خود همین موضوع هم به زمان لازم برای اصلاح انحراف استخوان جمجمه بستگی دارد. به طور کلی به بیماران توصیه می شود که حدود یک سال تحت نظر پزشک قرار بگیرند. برخی اوقات اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی طی این مدت درمان می شود اما در برخی موارد دوره درمان طولانی تر است.
آیا اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی بیماری دائمی محسوب می شود؟
خیر. تقریبا در همه موارد بیماران مبتلا به TMD درمان می شوند و می توانند به فعالیت های عادی زندگی برگردند. این مساله درست شبیه شکستن استخوان است. وقتی استخوان یکی از اندام هایتان شکسته می شود باید مدتی آن را در گچ نگه دارید. بعد لازم است که مراحل فیزیوتراپی و توانبخشی را پیگیری کنید و در نهایت می توانید به زندگی عادی برگردید.
در صورتی که علائم اولیه بیماری را نادیده بگیرید و آسیب دیدگی بیشتر و درمان آن دشوارتر می شود. در چنین مواردی احتمالا برای کاهش التهاب مفاصل باید تحت عمل جراحی قرار بگیرید.
در صورتی که اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی درمان نشود در طولانی مدت چه اثراتی خواهد داشت؟
وقتی دیسک های موجود در مفاصل از جایشان خارج می شوند با استخوان کندیل برخورد می کنند و باعث ایجاد التهاب می شوند. التهاب مزمن منجر به فرسایش استخوان کندیل، آرتروز دژنراتیو می شود که درمان آن مشکل است. علاوه بر این التهاب مزمن می تواند باعث شود به تعویض کامل مفصل نیاز پیدا کنید. بنابراین اگر بیماری را جدی نگیرید و علائم اولیه را بی اهمیت تلقی کنید دچار التهاب مزمن و فرسایش استخوان ها می شوید. این مساله در بیمارانی که چندین سال است به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی مبتلا هستند بسیار دیده می شود.
بهترین روش برای درمان التهاب ناشی از اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی در خانه چیست؟
به همه بیماران مبتلا به TMD توصیه می شود که هر شب حمام آب گرم با نمک اپسوم، اسطوخودوس یا بابونه داشته باشند تا التهاب مفصل کاهش پیدا کند. ماساژ دادن صورت و مفاصل نیز به شل شدن عضلات کمک می کند.
نکته مهم این است که طی مدت بیماری نباید اجسام سنگین بلند کنید یا به خودتان فشار بیاورید چون بدنتان در تلاش برای بهبودی است و نباید فشار بیشتری متحمل شود. حتما در رژیم غذایی تان از مواد نرم که راحت خورده می شوند استفاده کنید و به طور متناوب روی صورتتان کمپرس سرد و گرم بگذارید. مراقبه و یوگا نیز روش های خوبی برای کاهش استرس هستند. استرس باعث به هم فشرده شدن دندان ها و سفت شدن عضلات فک می شود و بیماری تان را تشدید می کند.
در طول روز سعی کنید لبهایتان بسته باشد و زبان را روی سقف دهان نگه دارید. در این حالت باید بین دندان هایتان فاصله کمی وجود داشته باشد. این کار مانع از تحمیل فشار اضافی به عضلات فک می شود. برای تسکین درد می توانید از تمرینات مربوط به فک هم استفاده کنید.
آیا TMD می تواند باعث وزوز گوش شود؟
بله کاملا. وقتی دیسک مفاصل از جایشان حرکت می کنند و جابجا می شوند احتمال التهاب داخل و اطراف کانال گوش را افزایش می دهند و همین مساله منجر به وزوز گوش می شود. در واقع وزوز کردن گوش یکی از علائم شایع اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی محسوب می شود.
آیا اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی شب ها صدمه زننده تر از روزهاست؟
گاهی ممکن است موقع دراز کشیدن، استخوان فک یا کندیل دچار لغزش شود و فشار بیشتری روی دیسک ها وارد کند که باعث ایجاد درد می شود. علاوه بر این خیلی ها شب ها و در خواب دندان قروچه می کنند یا دندان هایشان را به هم میسایند. اگر به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی مبتلا باشید و شبها به دندان هایتان فشار بیاورید درد زیاد فک و صورت شما را از خواب بیدار می کند.
اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی چطور درمان می شود؟
همان طور که قبلا هم اشاره شد، در وهله اول برای درمان این بیماری روش های غیر تهاجمی مثل استفاده از حفاظ ها و گاردهای مخصوص دندان به کار گرفته می شود تا فشار روی مفاصل فک کاهش پیدا کند و علائم TMD از بین ببرند. در صورتی که این روش ها کارساز نبود پزشک از گزینه های دیگری مثل جراحی استفاده می کند.
هر نوع لغزش و جابجایی دیسک مفاصل فک باید اصلاح شود و دیسک به محل اصلی خودش برگردد تا بیمار به طور کامل بهبودی پیدا کند. برخلاف دیسک کمر که حتما باید جراحی شود، معمولا برای برگرداندن دیسک بین مفاصل فک می توان از ابزارها و وسایل مخصوص حفاظت از دهان و دندان و استفاده کرد و در بسیاری از موارد بیمار به جراحی نیازی ندارد. مهمترین نکته تشخیص به موقع و توجه به علائم اولیه بیماری است. هر نوع صدای غیر معمول و یا درد در ناحیه فک و اطراف آن حتما باید جدی گرفته و به پزشک مراجعه شود. حتی اگر هنوز احساس درد نمی کنید اما علائم مربوط به اختلال عملکرد مفصل فکی گیجگاهی را تجربه کرده اید به پزشک مراجعه کنید و به خاطر داشته باشید که درمان زود هنگام راحت تر، سریع تر و کم خطرتر است.