آمیلوئیدوز به دلیل رسوبات غیرطبیعی پروتئین در اندام ها و بافت های مختلف ایجاد می شود. این بیماری یک بیماری نادر است که در نتیجه رسوبات غیرطبیعی پروتیئن (آمیلوئید) در بافت ها و اندام های بدن وجود دارد. این بیماری می تواند به عنوان یک بیماری جداگانه (زنجیره ی سبک ایمونوگلوبین یا نوع AL این بیماری، آمیلوئیدوز اولیه) یا در نتیجه ی بیماری های دیگر (آمیلوئیدوز ثانویه) ایجاد شود. صورت نادر این بیماری ارثی است و از آن به عنوان آمیلوئیدوز خانوادگی یاد می شود. نوع خانوادگی این بیماری می تواند باعث آسیب عصبی شود که به عنوان پلی نوروپاتی آمیلوئید خانوادگی ترستریتین یا TTR-FAP شناخته می شود. علائم در بیماران مبتلا به این بیماری ناشی از عملکرد غیرطبیعی اندام های خاص است. تشخیص این بیماری توسط بیوپسی بافت های درگیر انجام می شود. در این مقاله از بخش بیماری های دکتر سلام به بررسی انواع بیماری آمیلوئیدوز می پردازیم.
آمیلوئیدوز چیست؟ انواع آن کدامند؟
این بیماری ها گروهی از بیماری است که در نتیجه ی رسوبات غیرطبیعی پروتئین در بافت های مختلف بدن به وجود می آید. این پروتیئن های غیرطبیعی آمیلوئید نام دارد. براساس ساختار امیلوئید خاص، پروتئین می تواند در یک بافت جداگانه جمع یا پخش شود و اندام ها یا بافت های زیادی را تحت تاثیر قرار دهد.
در اینجا بیش از 30 پروتئین آمیلوئید وجود دارد. هر پروتیئن امیلوئید در ساختاری به نام فیبریل چیده شده است. فیبریل ها، پروتئین هایی با وزن مولکولی کم هستند که از پروتئین های پیشرو گرفته می شوند. فیبریل آمیلوئید می تواند در پلاسمای خون شناور شوند و در بافت های بدن رسوب کنند. پروتئین آمیلوئید در یک ناحیه موضعی رسوب می کند و ممکن است مضر نباشد یا فقط بر روی عملکرد یک بافت واحد در بدن تاثیر بگذارد.
به این شکل از این بیماری، آمیلوئیدوز موضعی گفته می شود. این بیماری که بافت های زیادی از بدن را تحت تاثیر قرار می دهد، امیلوئیدوز سیستماتیک نامیده می شود. شکل سیستماتیک این پروتئین، باعث تغییرات جدی در اندام های بدن می شود که عبارت اند از: کلیه ها (امیلوئیدوز کلیوی)، قلب (آمیلوئیدوز قلبی)، پوست (امیلوئیدوز جلدی) و ریه ها (آمیلوئیدوز ریوی).
شکل سیستماتیک به سه نوع تقسیم می شود که بسیار با هم متفاوت هستند. این انواع با یک کد دوحرفی که با A شروع می شود، مشخص می شوند. حرف دوم کد، نام اختصاری پروتئینی است که در بافت های خاص انواع این بیماری انباشته می شوند. انواع عمده ی آمیلوئیدوز سیستماتیک در حال حاضر به عنوان اولیه (AL)، ثانویه (AA) و ارثی (ATTR) (امیلوئید آپولییوپروتئین A1 یا AApoAl، آمیلوئید اپولیپوپروتئین A2 یا AApolAll، AGel، ALys، AFib.) می باشد.
این بیماری که به عنوان موجودیت خود رخ می دهد، آمیلوئیدوز اولیه نام دارد. نوع اولیه این بیماری به عنوان آمیلوئیدوز AL شناخته می شود که نشان می دهد پروتئین های زنجیره ی سبک ایمونوگلوبولین تولید می شوند. نوع ثانویه این بیماری، بیماریی است که بر اثر محصول جانبی بیماری های دیگر مانند، عفونت های شدید (به عنوان مثال سل یا پوکی استخوان) یا بیماری های مزمن التهابی (به عنوان مثال آرتروز، روماتوئید، اسپوندیلیت آنکیلوزان و بیماری های التهابی روده) ایجاد می شود.
اشکال دیگر این بیماری شامل آمیلوئیدوز میکروگلوبولین بتا 2 از دیالیز مزمن کلیه و آمیلوئیدوز موضعی می باشد. این بیماری که به دلیل پیری در ناحیه ی خاصی از بدن قرار می گیرد، عوارض سیستماتیکی برای سایر اندام های بدن ندارد. پروتئینی که در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر رسوب می کند، نوعی آمیلوئید است.
نوع اولیه
زنجیره ی سبک ایمونوگلوبولین یا آمیلوئیدوز AL (امیلوئیدوز اولیه)، زمانی اتفاق می افتد که یک سلول اختصاصی در مغز استخوان (پلاسمای خون)، به طور خودبه خود بخش پروتئین خاصی از آنتی بادی به نام زنجیره ی سبک را تولید کند. رسوبات در بافت افراد مبتلا به نوع اولیه این بیماری، پروتیئن های AL است.
این می تواند قلب، کلیه، کبد و پوست را تحت تاثیر قرار دهد. این یکی از رایج ترین نوع این بیماری هاست. نوع AL این بیماری می تواند با سرطان مغز استخوان سلول های پلاسما به نام میلومای چندگانه (کمتر از 20 درصد از بیماران AL) اتفاق بیفتد. نوع AL این بیماری، از جمله سرطان میلومای چندگانه، با دیگر بیماری ها همراه نیست، بلکه یک بیماری خود به خودی است که به طور معمول نیاز به درمان شیمی درمانی دارد.
محققان فواید درمان پیوند سلول های بنیادی را برای نوع AL این بیماری را نشان داده اند. در پیوند سلول های بنیادی، پزشکان سلول های بنیادی فرد را برداشت می کنند و درحالی که بیمار در حال درمان است، آن سلول ها را ذخیره می کنند و سپس با جایگزینی سلول های پلاسمای غیرطبیعی در مغز استخوان، از آن ها برای درمان امیلوئیدوز AL استفاده می کنند.
نوع AA این بیماری (آمیلوئیدوز ثانویه)
زمانی که این بیماری نتیجه ی بیماری های دیگر مانند عفونت های شدید (به عنوان مثال سل یا پوکی استخوان) یا بیماری های مزمن التهابی (به عنوان مثال، آرتریت روماتوئید، اسپوندیلیت آنکیلوزان و بیماری های التهابی روده) باشد، آمیلوئیدوز ثانویه یا نوع AA این بیماری به وجود می آید. رسوبات آمیلوئید بافت ها در شکل ثانویه پروتئین های AA هستند. درمان بیماران مبتلا به نوع AA این بیماری، به صورت درمان زمینه ای در بیمار خاص انجام می شود.
آمیلوئیدوز خانوادگی (شکل ارثی این بیماری)
این بیماری خانوادگی (ATTR، AapoAl، AApoAll، AGel، Alys و AFib) یکی از نادرترین شکل های ارثی این بیماری است. این در بیماران تبار آفریقایی شایع تر است. رسوبات امیلوئید در بیشتر شکل ارثی این بیماری از پروتئین ترستریتین یا TTR تشکیل شده است که در کبد ساخته می شود. شکل ارثی این بیماری اغلب به عنوان تراریستین میانه ارثی یا نوع HTTR این بیماری شناخته می شود. نوع HTTR این بیماری یک اتوزومال ارثی در اصطلاحات ژنتیک است. این بدان معنی است که فرزند فردی که به این بیماری مبتلا است، 50% احتمال دارد این بیماری را به ارث ببرد. این شکل از این بیماری، آمیلوئیدوز ارثی گفته می شود. این نوع از این بیماری می تواند بر روی اعصاب و قلب تاثیر بگذارد.
آمیلوئیدوز میکروگلوبولین بتا 2
این بیماری زمانی رخ می دهد که رسوبات امیلوئید در بیماران دیالیز با نارسایی کلیه طولانی مدت، گسترش یابد. رسوبات آمیلوئید از پروتئین میکروگلوبولین بتا 2 تشکیل شده است و در اطراف مفاصل یافت می شود.
شکل موضعی
بسیاری از اشکال موضعی این بیماری در نتیجه ی رسوبات آمیلوئید در نواحی خاصی از بدن است و از اشکال سیستماتیک متمایز است که در آن رسوبات امیلوئید در کل بدن وجود دارد. رسوبات امیلوئید موضعی در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر نیز رخ می دهد. اغلب با افزایش سن (سالمندان)، در بافت های مختلف، آمیلوئید می تواند به صورت موضعی تولید شود و رسوب آن باعث آسیب به بافت شود. پریون ها، پروتیئن های امیلوئید عفونی ای هستند که بیماری های کورو، کروتسفلد جاکوب، بی خوابی مرگبار خانوادگی و سندروم گرستمن اشتراسلر شینکر را انتقال می دهند.
بیشتر بخوانید: سودمندی مسكن ها در پیشگیری از آلزایمر
دلایل این بیماری چیست؟
این بیماری بر اثر تغییر در پروتیئن ها ایجاد می شود که آن ها را نامحلول می کنند و باعث می شود در اندام ها و بافت ها رسوب شوند. این پروتئین های امیلوئید در فضای بافتی بین سلول ها انباشته می شوند. تغییرات در پروتئین ها که آن ها را به پروتئین های امیلوئید تبدیل می کند، به دلیل جهش ژن DNA در سلول ها می باشد.
عوامل خطر آمیلوئیدوزها چیست؟
عوامل خطر برای شکل ارثی این بیماری از نظر ژنتیکی، مربوط به یک جد است که به این بیماری مبتلا شده است. عوامل خطر شکل ثانویه این بیماری بیماری های مزمن التهابی است. سن یکی از عوامل خطر برای ابتلا به این بیماری است، به طوری که بیشتر افراد بالای 60 سال این بیماری را تجربه می کنند. جنسیت نیز یکی از عوامل خطر برای ابتلا به این بیماری هاست، 70 درصد از افراد مبتلا به AL، مرد هستند.
علائم و نشانه های این بیماری ها کدام اند؟
علائم در بیماران مبتلا به این بیماری ناشی از عملکرد غیرطبیعی اندام های خاص درگیر است. تا زمانی که بیماری نسبتا پیشرفت نکند، ممکن است هیچ علائمی وجود نداشته باشد. قلب، کلیه، کبد، روده ها، پوست، عصب، مفاصل و ریه ها ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد. در نتیجه، علائم و نشانه ها مبهم است و می تواند شامل خستگی، تنگی نفس، کاهش وزن، از دست دادن اشتها، بی حسی، سوزن سوزن شدن، سندروم تونل کارپال، ضعف، کاهش شنوایی و کبودی و تورم دست ها و پاها باشد.
این بیماری ها در این اندام ها منجر به کاردیومیوپاتی، نارسایی قلب، نوروپاتی محیطی، آرتروز، سوء جذب، اسهال، آسیب و نارسایی کبد می شود. این بیماری بر روی کلیه تاثیر می گذارند که منجر به سندروم نفروتیک می شود که با از دست دادن شدید پروتئین در ادرار و تورم اندام ها مشخص می شود.
کدام متخصصان مراقبت های بهداشتی، آمیلوئیدوز را درمان می کنند؟
این بیماری می تواند بر روی سیستم ها و اندام های مختلف بدن تاثیر بگذارد. بنابراین، بسیاری از متخصصان بهداشتی ممکن است در این مراقبت درگیر شوند. متخصصان مراقبت های بهداشتی که می توانند در درمان بیماران مبتلا به این بیماری نقش داشته باشند، شامل خون شناسان، نفرولوژیست ها، متخصص قلب و عروق، روماتولوژیست، متخصص ریه، متخصص مغز و اعصاب، پاتولوژیست و متخصصان داخلی می باشند.
پزشکان از چه تستی برای تشخیص این بیماری استفاده می کنند؟
تست خون و ادرار برای مشاهده ی پروتئین های غیرطبیعی مورد استفاده قرار می گیرد (زنجیره ی سبک پروتئینی) که می تواند این بیماری را نشان دهد. تشخیص قطعی این بیماری با آشکار سازی ویژگی پروتئین آمیلوئید در بیوپسی از بافت درگیر (مانند دهان، روده، چربی، کلیه، قلب یا کبد) انجام می شود.
بیوپسی سوزنی از چربی در زیر پوست شکم (مکش پد چربی)، برای اولین بار در دانشگاه بوستون گسترش یافته است که روشی ساده و کم تهاجمی برای تشخیص نوع سیستماتیک این بیماری است. پاتولوژیست ها (متخصص معاینه ی بافت ها) می توانند پروتئین موجود در نمونه ی بیوپسی را زمانی که با یک رنگ مخصوص به نام لکه ی قرمز کنگو پوشش داده شده است را ببینند. زمانی که تشخیص انجام شد، آزمایش اندام های درگیر شده می تواند به تعیین میزان بیماری کمک کند.
بیشتر بخوانید: آنچه باید درباره بی‌اشتهایی عصبی بدانید
درمان های آمیلوئیدوز چیست؟
هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد. درمان این بیماری به نوع درگیر بستگی دارد. درمان اولیه این بیماری شامل اصلاح نارسایی اندام و معالجه ی هر بیماری (به عنوان مثال، میلوما، عفونت یا التهاب) می باشد. این بیماری اغلب بعد از اینکه آسیبی به اندام ها وارد می شود، کشف می شود. بنابراین، تثبیت عملکرد اندام، هدف اصلی درمان است. شایع ترین علت مرگ در نوع سیستماتیک این بیماری، نارسایی کلیه است.
درمان، بستگی به سلامت کلی بیمار دارد و گزینه های درمانی شامل شیمی درمانی و دگزامتازون است که برای سرطان های خاص و اقدامات ضد التهابی استفاده می شود. یهودیان آفریقایی و اسپانیایی و ترکان یک نوع بیماری ژنتیکی به نام تب خانوادگی مدیترانه ای را به ارث می برند، که با این بیماری همراه است و با بخش های حمله ای تب، مفاصل و دردهای شکمی مشخص می شود.
با استفاده از داروی کلشیسین (colcrys) می توان از این حملات جلوگیری کرد. ارمنی ها و یهودیان اروپایی همچنین شیوع بالاتری از حملات تب خانوادگی مدیترانه ای دارند، اما به رسوب این بیماری مبتلا نمی شوند. پزشکان می توانند بیماران مبتلا به نوع AL (که قبلا به آن آمیلوئیدوز اولیه می گفتند) را که دارای سلامت زیربنایی معقول با داروی شیمی درمانی سرطان (ملفالان/آلکران) هستند، در رابطه با پیوند مغز استخوان معالجه کنند.
این درمان ها به سلول های غیرطبیعی پلاسما در مغز استخوان که باعث ایجاد نوع AL این بیماری می شوند، حمله می کنند. نتایج این درمان امیدوار کننده بود و می توان گفت که این درمان ترکیبی برای ریشه کن کردن این بیماری در بیماران ارائه شده است، به شرطی که وضعیت پزشکی اساسی بیمار مناسب باشد. این گزینه های درمانی تهاجمی با پیوند سلول های بنیادی و دوزهای بالای شیمی درمانی، یک پیشرفت واقعی در درمان بیماران مبتلا به این نوع از این بیماری است.
درمان های دیگر شامل بورتزومیب (ولکاد)، سیکلوفسفامید (سیتوکسان) و دگزامتازون می باشند. شکل خانوادگی ATTR در حال حاضر با پیوند کبد قابل درمان است. این گزینه ی درمانی نیازمند این است که پروتئین خاصی که باعث این بیماری شده است را شناسایی کنند. نوع کلیوی این بیماری را می توان با پیوند کلیه درمان کرد.
عوارض این بیماری چیست؟
عوارض این بیماری، کارکرد از آن چیزی است که اندام ها و بافت ها را تحت تاثیر قرار می دهد و عملکرد آن ها را مختل می کند. این بیماری ها منجر به نارسایی عملکرد ریه، کبد، قلب، اعصاب و کلیه می شود. علاوه براین، درمان ها (به عنوان مثال شیمی درمانی، پیوند سلول های بنیادی و اندام ها) می توانند عوارض جانبی جدی ای را داشته باشد.
بیشتر بخوانید: نارسایی قلبی به چه علتی بوجود می آید
پیش آگاهی آمیلوئیدوز چیست؟ امید به زندگی مبتلایان چقدر است؟
چشم انداز، به انواع این بیماری و پاسخ آن به درمان، بستگی دارد. نوع سیستماتیک این بیماری در صورت عدم درمان، به تدریج پیشرونده و کشنده می شود. میانگین زنده ماندن برای مبتلایان به نوع AL این بیماری سال هاست اما به طور قابل توجهی به چیزی که اندام ها را تحت تاثیر قرار داده است، بستگی دارد. زمانی که قلب درگیر شود، درصد زنده ماندن کاهش می یابد. افراد مبتلا به نوع خانوادگی این بیماری می توانند به راحتی تا دو دهه زندگی کنند. بازهم، چشم انداز و امید به زندگی براساس درگیری اندام های حیاتی، تحت تاثیر قرار می گیرد.
آیا می توان از این بیماری جلوگیری کرد؟
هیچ پیشگیری برای این بیماری وجود ندارد. با این حال، می توان با درمان بیماری های اساسی که با التهاب در ارتباط هستند، از نوع ثانویه این بیماری جلوگیری کرد. مشاوره ژنتیکی می تواند در نوع خانوادگی این بیماری مفید باشد.
نکات دیگر
از دگزامتازون در درمان سرطان های گلبول های سفید (لوسمی) و سرطان های غده لنفاوی (لنفوم) استفاده می شود. بیماری های خونی که منجر به تخریب سیستم ایمنی پلاکت ها می شود نیز با دگزامتازون درمان می شود. این بیماری ها عبارت اند از: ترومبوسیتوپنیا پورپورا ایدیوپاتیک و گلبول های قرمز خون (کم خونی هیمولیتیک خود ایمنی). سایر بیماری ها که با دگزامتازون درمان می شوند، تیروئیدیت و سارکوئیدوز می باشد.