تغییرات و اختلالات ناخن با توجه به این که آیا روی شکل یا رنگ ناخن تاثیر می گذارند دسته بندی می شوند. خیلی از افراد دچار مشکلات قارچی یا اختلالات ناخن می شوند. اونیکولیز، کلابینگ (چماقی شدن ناخن ها)، کویلونیشیا (قاشقی شدن ناخن ها) برخی از تغییرات رایج در شکل ناخن ها هستند. قرمز شدن لونولا یا هلال ناخن یکی از رایج ترین تغییرات در رنگ ناخن است. گاهی مشکلات ناخن نشانه خوبی هستند چون آگاهی از سطح سلامت ناخن ها نشان دهنده مشکلات جدی ای است که به توجه فوری نیاز دارند.در این مقاله از بخش بیماری های دکتر سلام به بررسی بیماری ها و اختلالات ناخن می پردازیم.
بیماری ها و اختلالات ناخن
آیا دچار مشکلات قارچی یا اختلالات ناخن شده اید؟ خیلی از افراد دچار مشکلات قارچی یا اختلالات ناخن می شوند. دلیل این اختلالات قارچ کاندیدا است و باید زودتر از شر این قارچ خلاص شوید قبل از این که تبدیل به اختلال پیچیده ای شود. بدن ما میزبان تنوعی از میکروارگانیسم هاست که برخی از آن ها برای ما مفید هستند. این میکروارگانیسم ها شامل باکتری و قارچ نیز هستند.
عفونت قارچی توسط عوامل میکروسکوپی ای ایجاد می شود که روی پوست و بافت مرده موها و ناخن ها وجود دارند. لیست زیر شامل رایج ترین اختلالات، بیماری ها و مشکلات ناخن است. به یاد بسپارید که کارشناسان زیبایی ناخن تنها در زمینه زیبایی ناخن ها تخصص دارند و نمی توانند مشکلات ناخن ها را تشخیص داده و درمان کنند. حتما از پزشک یا متخصص پوست برای تشخیص و درمان کمک بگیرید.
پارونیشیا یا عفونت گوشه ناخن (Paronychia)
عفونت پارونیشیای لایه های ناخن می تواند ناشی از یک باکتری، قارچ یا ویروس باشد. لایه های مجاور ناخن به عنوان سد بین صفحه ناخن و بافت اطراف عمل می کنند. اگر یک پارگی یا شکاف در این سد ایجاد شود، میکروب ها به راحتی نفوذ می کنند. این نوع عفونت با درد، قرمز شدن، و ورم لایه های ناخن همراه است. افرادی که برای مدت طولانی دستان شان در آب قرار دارد، ممکن است که به این اختلال دچار شوند. این اختلال به شدت مسری است.
سودوموناس (Pseudomonas) یکی از اختلالات ناخن
این عفونت باکتریایی یکی از اختلالات ناخن می باشد که ممکن است بین صفحه ناخن طبیعی و بستر ناخن، و یا بین پوشش ناخن مصنوعی و صفحه ناخن طبیعی رخ دهد. خیلی از افراد بر این باورند که تغییر رنگ ناخن رو به “سبز” که در این نوع عفونت رخ می دهد، نوعی کپک قارچی است. اما در حقیقت، کپک عامل بیماری زای مربوط به انسان ها نیست. این تغییر رنگ ناشی از عفونت است و عموما توسط ترکیبات آهن ایجاد می شود.
این نوع از اختلالات ناخن در نواحی مرطوب ایجاد می شود، از بافت های مرده و باکتری هایی که در صفحه ناخن قرار دارند تغذیه می کند، و رطوبت امکان رشد را به آن می دهد. تاثیرات بعدی این عفونت، سبب نرم و تیره شدن صفحه ناخن می شوند. هر چه تغییر رنگ رخ داده در این اختلال تیره تر باشد، به این معناست که باکتری ها به لایه های عمیق تری از صفحه ناخن نفوذ کرده اند. اگر باکتری ها بین صفحه ناخن و بستر ناخن وارد شده باشند، سبب تغییر رنگ یکسانی می شوند و ممکن است موجب بلند شدن صفحه ناخن از بستر ناخن شوند.
عفونت قارچی یا مخمری
عفونت قارچی یا مخمری که سبب اونیکومایکوز (Onychomycosis) می شود، می تواند به علت پارگی در لایه جانبی ناخن یا اپونیکیوم ظاهر شود. این نوع از اختلالات ناخن با اونیکولیز (جدا شدن صفحه ناخن) شناخته می شود که سبب ایجاد آثار مشخصی زیر صفحه ناخن می شود. رنگ این عفونت اغلب سفید یا زرد است و ممکن است ساختار و شکل ناخن را تغییر دهد.
در این نوع از اختلالات ناخن، قارچ ها پروتئین کراتینی که صفحه ناخن از آن ساخته شده را از بین می برند. با پیشرفت عفونت، آثار ارگانیک زیر صفحه ناخن جمع می شوند و سبب تغییر رنگ آن می شوند. سایر ارگانیسم های عفونی نیز ممکن است درگیر شوند و در صورت عدم درمان، صفحه ناخن ممکن است از بستر آن جدا شود. پاک کننده قارچ کاندیدا می تواند در این شرایط موثر باشد.
کچلی ناخن (Tinea Unguis)
این نوع از اختلالات ناخن شامل ضخیم شدن و بدشکلی ناخن و از دست دادن صفحه ناخن است. این نوع از اختلالات ناخن از علائم عفونت مخمری کاندیدا است.
اونیکاتروفی (Onychatrophia) یکی از اختلالات ناخن
اونیکاتروفی شامل آتروفی یا تحلیل رفتن صفحه ناخن است که سبب می شود ناخن شفافیت و براق بودن خود را از دست دهد، کوچک تر شود و در برخی موارد به طور کامل بیفتد. آسیب دیدن یا بیماری ممکن است سبب بروز این نوع از اختلالات ناخن شود.
اونیکوگریپوز (Onychogryposis)
اونیکوگریپوز شامل ضخیم شدن صفحه ناخن است و اغلب در نتیجه آسیب رخ می دهد. در این نوع از اختلالات ناخن صفحه ناخن به سمت داخل خم می شود، به بستر ناخن فشار وارد می کند و گاهی برای از بین بردن درد حاصل از آن به عمل جراحی نیاز است.
اونیکورکسی (Onychorrhexis)
اونیکورکسی شامل ناخن های شکننده است که اغلب به صورت عمودی جدا شده اند، پوسته پوسته شده اند و شیارهای عمودی دارند. این نوع از اختلالات ناخن می تواند ارثی باشد، یا در نتیجه استفاده از حل کننده های قوی (همچون محلول های پاک کننده) در محیط کار یا خانه رخ دهد. با این که درمان با روغن یا پارافین می تواند صفحه ناخن را رهیدراته کند، اما پیشنهاد می شود که برای از بین بردن این نوع از اختلالات ناخن با پزشک مشورت کنید.
اونیکوز (Onychauxis) یکی از اختلالات ناخن
این نوع از اختلالات ناخن شامل ضخیم شدن بیش از حد صفحه ناخن است و ممکن است در اثر اختلالات داخلی رخ دهد. حتما بعد از مشاهده این نوع از اختلالات ناخن به پزشک مراجعه کنید.
لوکونیشیا یا لکه های سفید (Leuconychia)
شامل ایجاد خطوط یا لکه های سفید رنگ روی صفحه ناخن است که ممکن است به علت حباب های کوچک هوا که در نتیجه ضربه در لایه های صفحه ناخن شکل گرفته اند ایجاد شود. این نوع از اختلالات ناخن ممکن است ارثی باشد و نیاز به هیچ درمانی ندارد زیرا این لکه ها با رشد ناخن ناپدید می شوند.
خطوط بیو ناخن (Beau’s Lines)
این نوع از اختلالات ناخن شامل ایجاد خطوط افقی از سلول های تیره و فرو رفتگی های خطی روی ناخن است. این نوع از اختلالات ناخن ممکن است در اثر ضربه، بیماری، سوء تغذیه، اختلالات متابولیک، شیمی درمانی یا سایر اتفاقات آسیب زننده رخ دهد. این نوع از اختلالات ناخن در نتیجه هر گونه وقفه در ساخت پروتئین در صفحه ناخن اتفاق می افتد. برای تشخیص این نوع از اختلالات ناخن حتما به پزشک مراجعه کنید.
کویلونیشیا یا قاشقی شکل شدن ناخن ها (Koilonychia) یکی از اختلالات ناخن
کویلونیشیا معمولا در اثر کمبود آهن ناشی از آنمی رخ می دهد. در این نوع از اختلالات ناخن لبه های ناخن ها برجسته می شود، و ناخن نازک و مقعر می شود. برای درمان و مشاوره حتما به پزشک مراجعه کنید.
ملانونیچیا یا خطوط تیره روی ناخن (Melanonychia)
ملانونیچیا خطوطی عمودی هستند که اغلب به آن ها “خال ناخن” می گویند. این خطوط معمولا در ماتریکس ناخن شکل می گیرند. اگر به طور ناگهانی این نوع از اختلالات ناخن را در صفحه ناخن مشاهده کردید به پزشک مراجعه کنید. این نوع از اختلالات ناخن می تواند نشان دهنده ملانومای بدخیم یا زخم باشد. رگه های تیره می توانند یک اتفاق عادی در افرادی با پوست تیره باشند و کمتر رایج هستند.
پتریژیوم یا ناخنک (Pterygium)
پتریژیوم پیشروی پوست به سمت داخل صفحه ناخن است که اغلب در اثر ضربه به ماتریکس ناخن به علت عمل جراحی یا بریدگی عمیق صفحه ناخن ایجاد می شود. این نوع از اختلالات ناخن به علت پیشرفت بافت زخم سبب از دست رفتن صفحه ناخن می شود. برای پیشگیری از پیشرفت بافت زخم از کورتیزون استفاده می شود. هیچ وقت سعی نکنید که پتریژیوم را بردارید، بلکه برای مشاوره و درمان این نوع از اختلالات ناخن به پزشک مراجعه کنید. اگر دچار پتریژیوم هستید تنها باید توسط پزشک درمان شوید و هیچ وقت نباید خودتان آن را بردارید.
پتریژیوم وارون (Pterygium Inversum Unguis) یکی از اختلالات ناخن
این نوع از اختلالات ناخن یک اختلال اکتسابی است که شامل رشد رو به جلوی زیر ناخن است که در آن بافت زنده ای که شامل منبع خون و عصب است کاملا به زیر صفحه ناخن متصل می شود. دلایل ممکن این اختلال، سیستمیک و ارثی هستند. گاهی این نوع از اختلالات ناخن به علت واکنش آلرژیک به اکریلیک یا حل کننده ها رخ می دهد. هیچ گاه با زور زیر ناخن در حال پیشرفت را به عقب هل ندهید، این روش دردناک است و سبب خونریزی می شود. برای تشخیص و درمان این نوع از اختلالات ناخن به پزشک مراجعه کنید.
پسوریازیس (Psoriasis)
پسوریازیس سبب ناهموار شدن پوست می شود و معمولا با اگزما اشتباه گرفته می شود. وقتی این نوع از اختلالات ناخن به صفحه ناخن آسیب می زند، سبب ایجاد حفره، خشک شدن و گاهی افتادن ناخن می شود. در این شرایط ممکن است صفحه ناخن از بستر آن جدا شود و قرمز، نارنجی یا قهوه ای رنگ همراه با لکه های قرمز در هلال ناخن شود. برای درمان این نوع از اختلالات ناخن به هیچ وجه به سالن های زیبایی مراجعه نکنید. برای درمان این نوع از اختلالات ناخن تنها با پزشک متخصص پوست مشورت کنید.
بیشتر بخوانید: روش درست کنار آمدن با بیماری پسوریازیس
آسیب دیدن ناخن در اثر MMA
متیل متاکریلات (MMA) یک مونومر مایع است که حتی با وجود این که استفاده از آن توسط FDA سمی و مضر اعلام شده اما توسط برخی سالن های زیبایی برای ناخن های اکریلیک استفاده می شود. استفاده از آن در سالن های زیبایی ممنوع اعلام شده است. ناخن های MMA بسیار سخت هستند، خم نمی شوند و انعطاف پذیر نیستند. وقتی MMA سرانجام می شکند، ناخن طبیعی را نیز همراه با خود می شکند و سبب آسیب شدید به ناخن می شود.
ناخن های شکننده (Brittle Nails) یکی از اختلالات ناخن
شامل جدا شدن عمودی در لایه های صفحه ناخن است. در بیشتر موارد این جدا شدن ناخن و شیارها یا خطوط عمودی نشان دهنده روند عادی بالا رفتن سن هستند. این نوع از اختلالات ناخن می تواند در نتیجه تماس زیاد با آب و پاک کننده های شیمیایی همچون مواد شوینده رخ دهد. با بالا رفتن سن، رطوبت و چربی طبیعی ناخن به طرز چشمگیری کاهش پیدا می کند. چربی و رطوبت همچون سیمانی هستند که لایه های صفحه ناخن را به هم متصل نگه می دارند و به صفحه ناخن انعطاف می دهند.
با مشاهده اولین نشانه ها و علائم شکنندگی یا پوسته پوسته شدن ناخن، صفحه ناخن را با استفاده از روغن های باکیفیت مخصوص ناخن که حاوی روغن جوجوبا و ویتامین E هستند رهیدراته کنید. روغن جوجوبا مولکول های کوچکی دارد که می تواند به سطح صفحه ناخن نفوذ کند و لایه های آن را از هم باز کند.
پس از استفاده از روغن جوجوبا از ویتامین E استفاده کنید. ساختار مولکولی ویتامین E برای نفوذ به لایه های ناخن یا لایه سطحی پوست خیلی بزرگ است و بدون کمک روغن جوجوبا جذب نخواهد شد. حداقل دوبار در روز صفحه ناخن را چرب کنید و اگر دستان تان خیلی با آب تماس دارند، ناخن ها را بیشتر چرب کنید. هنگامی که با مواد شوینده در تماس هستید از دستکش استفاده کنید.
خطوط و شیارهای عمودی
خطوط و شیارهای عمودی نیز از نشانه های بالا رفتن سن هستند، که البته همیشه به بالا رفتن سن و مسن بودن محدود نیستند. در این شرایط صفحه ناخن جلوی بستر ناخن رشد می کند و شیارهایی ایجاد می کند. با بالا رفتن سن، چربی و رطوبت طبیعی صفحه ناخن کاهش می یابد و خطوط عمودی روی ناخن ظاهر می شوند. با استفاده از روغن های باکیفیت حاوی جوجوبا و ویتامین E دو بار در روز، می توانید صفحه ناخن را رهیدراته کنید.
هماتوم یا خون مردگی (Hematoma)
هماتوم در اثر وارد شدن ضربه به صفحه ناخن ایجاد می شود. این نوع از اختلالات ناخن می تواند به علت گیر کردن انگشت دست یا پا به در ماشین، اصطکاک ناشی از کفش های خیلی تنگ یا نامناسب یا صدمات ناشی از ورزش رخ دهد. چکش نیز می تواند سبب هماتوم شود. بستر ناخن به علت این آسیب خونریزی می کند و خون بین بستر ناخن و صفحه ناخن گیر می افتد. این نوع از اختلالات ناخن می تواند نشان دهنده شکستگی استخوان نیز باشد.
بسیاری از افرادی که در فعالیت های ورزشی شرکت می کنند هماتوم را تجربه می کنند که علت آن اصطکاک مداوم کفش با ناخن های پا است. این نوع از اختلالات ناخن می تواند سبب جدا شدن صفحه ناخن و عفونت شود زیرا خون می تواند قارچ و باکتری را جذب کند. اگر چندین روز بگذرد و لخته خون دردناک شود، ممکن است صفحه ناخن نیاز به برداشتن داشته باشد در نتیجه بستر ناخن می تواند تمیز شود.
سندرم پاتلای ناخن (Nail Patella Syndrome) یکی از اختلالات ناخن
این سندرم (NPS) یک اختلال نادر ژنتیکی است که شامل بدشکل شدن ناخن و اسکلت بدن (و سایر بدشکلی های مربوطه) است و از هر ۱۰۰،۰۰۰ نفر حدود ۲.۲ را تحت تاثیر قرار می دهد. این مشکل به عنوان یک خصوصیت اتوزومال غالب در افراد با گروه خونی ABO رخ می دهد (اتوزومال غالب به این معناست که برای ابتلا شدن، تنها به ارث بردن یک کپی از ژن نیاز است). این امر نشان می دهد که چیزی به اسم ناقل تحت تاثیر قرار نگرفته وجود ندارد و این نوع از اختلالات ناخن تمام نسل ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
در مواردی که هیچ سابقه خانوادگی برای NPS وجود ندارد، این نوع از اختلالات ناخن به علت جهش ژنتیکی ایجاد می شود (که همین گونه در برخی از خانواده ها آغاز می شود). وقتی NPS در خانواده وجود داشته باشد، خطر انتقال این نوع از اختلالات ناخن از پدر و مادر به فرزند (صرفنظر از جنسیت فرزندان) در هر بارداری ۵۰ درصد است که اغلب دخترها ۱۰ درصد بیشتر از پسرها تحت تاثیر این اختلال قرار می گیرند. مشکلات مربوط به ناخن دیگری نیز هستند که تنها توسط متخصص آموزش دیده قابل تشخیص و درمانند.
برخی از این نوع از اختلالات ناخن مسری هستند و برخی از آن ها در نتیجه آسیب دیدن و بیماری ایجاد می شوند. متخصصان گاهی ناخن هایتان را به این علت معاینه می کنند که بسیاری از بیماری ها با تغییرات گوناگون در صفحه ناخن همراه هستند. هر گونه تغییر در صفحه ناخن (چه جزئی و چه چشمگیر) می تواند سبب نگرانی شود. متخصصین ناخن که در زمینه زیبایی ناخن ها مهارت دارند در زمینه تشخیص و درمان اختلالات ناخن تخصص ندارند. برای تشخیص و درمان اختلالات ناخن به متخصص پوست مراجعه کنید.
ناخن هایتان درباره شما چه می گویند
ناخن هایتان نشان دهنده بیش از آن چیزی هستند که فکرش را می کنید. گاهی مشکلات ناخن نشانه خوبی هستند چون آگاهی از سطح سلامت ناخن ها نشان دهنده مشکلات جدی ای است که به توجه فوری نیاز دارند. در برخی موارد این مشکلات می توانند زندگی تان را نجات دهند. در این جا به شما خواهیم گفت که ناخن هایتان درباره سلامتی تان چه می گویند.
ناخن های رنگ پریده
اگر چه رنگ پریدگی ناخن های دست و پا می تواند دلایل دیگری داشته باشد اما اغلب از نشانه های رایج پیری در نظر گرفته می شود. در یک بررسی که روی بیماران بالای ۶۰ سال صورت گرفت، تقریبا از هر ۴ نفر ۳ نفر ناخن های رنگ پریده داشتند. اما در برخی افراد ناخن های رنگ پریده نشان دهنده اختلالات جدی تری هستند. اگر متوجه رنگ پریدگی ناخن هایتان شدید از پزشک بخواهید که شما را معاینه کند.
ناخن های سفید
دلایل زیادی برای این که تنها یک ناخن نسبتا یا کاملا سفید می شود وجود دارد که از جمله این دلایل می توان به ضربه اشاره کرد. هنگامی که تمام ناخن هایتان به طرز غیر معمولی سفید شوند، می تواند نشان دهنده این باشد که باید برای بررسی های بیشتر به پزشک مراجعه کنید. ناخن های سفید با نواری صورتی در قسمت بالا را ناخن های تری (Terry’s nail) می گویند که می توانند نشان دهنده اختلالات جدی سلامتی باشند.
قسمت هلالی سفید در انتهای ناخن را لونولا (هلال ناخن) می گویند. هنگامی که ناخن های تری وجود داشته باشد، تشخیص هلال ناخن از بقیه ناخن دشوار است. وقتی این اتفاق می افتد نشان می دهد که رگ های بدن زیر ناخن تغییر کرده اند.
این علائم و نشانه ها می توانند نشان دهنده بیماری های جدی ای نظیر این موارد باشند:
- سیروز کبدی
- نارسایی مزمن کلیوی
- نارسایی قلبی وابسته به تراکم
اگر چه ناخن های تری می توانند نشان دهنده اختلالات جدی تری باشند اما می توانند در افراد مسن هم به عنوان قسمتی از پروسه بالا رفتن سن ظاهر شوند. و برخی از افراد ناخن های تمام سفیدی دارند که نشان دهنده خصوصیات ژنتیکی بدون خطر است. برای بررسی دلایل جدی تر، از پزشک بخواهید که شما را معاینه کند.
اختلالات ناخن های زرد
ناخن ها می توانند به دلایل گوناگونی زرد شوند. رایج ترین دلیل، عفونت قارچی است. افرادی که سیگار می کشند نیز می توانند ناخن های زرد داشته باشند. اگر درمان نشوید، ناخن های زرد می توانند نشان دهنده پسوریازیس، مشکلات تیروئید و دیابت باشند. در موارد نادر، سندرم ناخن زرد (YNS) در بیمارانی با بیماری های جدی ریوی و ادم لنفاوی (Lymphedema) دیده می شود.
این سندرم اغلب در بیماران بالای ۵۰ سال رخ می دهد، اگر چه امکان ابتلای کودکان به این سندرم نیز وجود دارد. در این بیماران، اگر تمام ناخن ها زرد نشوند اکثر آن ها زرد می شوند. گاهی YNS به خودی خود برطرف می شود. اما اگر این اتفاق رخ ندهد، ویتامین E به همراه دارو می تواند موثر باشد.
ناخن های آبی
ناخن ها می توانند به دلایل گوناگونی آبی شوند. اگر چه در این شرایط، خود ناخن آبی نیست بلکه بستر ناخن آبی است. بستر ناخن فاقد رنگدانه پوست است به همین دلیل در معرض تغییر رنگ رو به آبی قرار دارد.
مسمومیت با نقره
یکی از دلایل ناخن های آبی، مسمومیت با نقره (آرگیریا) است. از آن جایی که بستر ناخن رنگدانه پوستی ندارد می تواند اولین جایی باشد که رسوبات نقره را نشان می دهد. این اختلال می تواند با افزایش قرار گرفتن در معرض نقره تشدید شود و سرانجام در قسمت هایی از پوست ظاهر شود که در معرض نور خورشید قرار دارند. افرادی که با نقره سر و کار دارند (همچون معدنچی های نقره و تولید کنندگان ابزار نقره) در خطر آرگیریا قرار دارند. افرادی که از نقره (همچون نمک نقره) به عنوان دارو استفاده می کنند نیز در معرض خطر قرار دارند.
دارو
برخی از داروها می توانند بستر ناخن را آبی کنند. این داروها عبارتند از داروهای مقابله با مالاریا (آنتی مالاریا)، داروهای مقابله با روان پریشی یا سایکوز (فنوتیازین) و داروی استفاده شده برای تنظیم ضربان قلب (آمیودارون). حداقل یکی از موارد آبی بودن ناخن ها از داروهای مینوسایکلین که با روزاسه مقابله می کنند ریشه می گیرد.
خطرات ناشی از شغل
برخی از مشاغل ناخن ها را آبی می کنند. مکانیک ها به علت تماس با اگزالیک اسید که برای پاکسازی رادیاتور استفاده می شود دچار ناخن های آبی می شوند. افرادی که از پاک کننده فلز و پاک کننده های رنگ استفاده می کنند، یا افرادی که جوهر و رنگ تولید می کنند نیز در معرض آبی شدن ناخن ها قرار دارند.
عفونت HIV
افراد مبتلا به HIV می توانند به دو روش دچار ناخن های آبی شوند. اول، خود عفونت سبب این علامت می شود. دوم داروهای ضد ویروس با آبی شدن ناخن ها در ارتباطند.
سیانوز
سیانوز شامل نبود اکسیژن یا سطح اکسیژن کم در سلول های قرمز خون است که می تواند سبب شود پوست زیر ناخن و هر جای دیگر همچون پاها، لب ها یا غشاء مخاطی بنفش رو به آبی شود. هوای سرد یا سطح بالای هموگلوبین نیز سبب سیانوز می شوند. هموگلوبین می تواند از یک بیماری مزمن همچون COPD یا آسم ریشه بگیرد یا به علت ناتوانی بدن در انتقال گلبول های قرمز اکسیژن دار شده ایجاد شود (برای مثال ذات الریه یا آمبولی ریه). سیانوز حاد می تواند یک اختلال اورژانسی باشد.
بیشتر بخوانید: سیانوز و بررسی علائم و تشخیص آن
اختلالات ناخن های ناهموار و موج دار
ایجاد حفره در ناخن از علائم رایج پسوریازیس در نظر گرفته می شود. این علامت با ایجاد حفره های ریز روی سطح ناخن ظاهر می شود. موج دار شدن ناخن نیز در بیماران دچار درماتیت نوک انگشت ها، دیده می شود. موج دار شدن ناخن می تواند در نتیجه درماتیت آتوپیک، درماتیت سوزش آور یا درماتیت تماسی آلرژیک رخ دهد.
ترک یا لایه لایه شدت ناخن ها
شکنندگی ناخن ها از علائم رایج پیری در نظر گرفته می شود. به طور کلی دلیل اصلی این موضوع ناشناخته است اما دلایل گوناگونی منجر به بروز این اتفاق می شوند. شکنندگی ناخن ها می تواند ناشی از مصرف دارو، ضربه به ناخن، شماری از بیماری ها یا کمبود مواد مغذی باشد. وقتی که ناخن های شکننده ترک می خورند و لایه لایه می شوند، نامی که متخصص پوست برای این اختلال استفاده می کند به نحوه لایه لایه شدن ناخن بستگی دارد.
وقتی ناخن ها به صورت افقی ترک بخورند و لایه ها آن از هم جدا شوند به آن انیکوشیزیا می گویند. اما هنگامی که ترک و لایه لایه شدن در راستای رشد ناخن رخ دهد به این اختلال انیکورکسی می گویند.
پیشگیری از شکنندگی ناخن ها
درمان ناخن ها هنگامی که شروع به ترک و لایه لایه شدن کردند دشوار است. در نتیجه پیشگیری بهترین کار است. راه های گوناگونی برای پیشگیری از این اختلال وجود دارد. پیشگیری موثر شامل مصرف مکمل است. برای این منظور می توانید از مکمل های کلسیم (خصوصا بیوتین)، آمینواسیدها یا برخی از مواد معدنی خاص همچون زینک استفاده کنید.
اختلالات ناخن ناشبی از عفونت بافت های نرم اطراف ناخن (پریونشیا)
پوست اطراف کناره های ناخن می تواند تحت تاثیر بسیاری از موارد قرار بگیرد. وقتی این پوست پف می کند و متورم می شود پزشکان به آن پریونشیا می گویند که می تواند مزمن یا حاد باشد. پریونشیای حاد می تواند در اثر عفونت رخ دهد. اما اگر بستر ناخن به طور مزمن پف کرده ممکن است دچار سوزش شوید.
دلایل دیگری برای پف کردن بستر ناخن وجود دارد. افرادی که دستان شان به طور مکرر با آب تماس دارد (همچون افرادی که در رستوران ها ظرف می شویند، شناگرها و غیره) ممکن است دچار این اختلال شوند. افرادی که دیابت دارند، به علاوه افرادی که داروهای خاص مربوط به HIV مصرف می کنند، بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند.
پیشگیری و درمان
گزینه های درمانی به نحوه شروع این اختلال بستگی دارند. پف کردن بستر ناخن می تواند به برخی از قرص و کرم های استروئید پاسخ دهد. برای این که بدانید باید از کدام یک استفاده کنید با پزشک مشورت کنید. اگر می خواهید از پریونشیا خلاص شوید و از آن در امان بمانید، به طور مداوم با آب و مواد شیمیایی در تماس نباشید. برای مثال در صورت لزوم از دستکش استفاده کنید. انگشتان خود را در دهان قرار ندهید (همچون زمان هایی که شست را می مکید). و هنگامی که دستان تان را می شویید، از لوسیون مرطوب کننده استفاده کنید.
خطوط تیره زیر ناخن
دلایل گوناگونی برای ظهور رگه های قهوه ای یا سیاه که از پوست تا نوک ناخن امتداد دارند وجود دارد. از آن جایی که رنگ در ماتریکس ناخن وجود دارد و تشخیص منبع رنگ ممکن نیست، این اختلال تبدیل به دلیلی برای نگرانی بیماران و پزشکان شده است. گاهی برای تشخیص سرطان پوست به انجام بیوپسی نیاز است.
جویدن ناخن
آیا ناخن هایتان را می جوید؟ اصطلاح تخصصی برای جویدن ناخن ها “اونیکوفاژی” است و این عادت که در برخی افراد به رهایی از استرس کمک می کند در کودکان و بزرگسالان دیده می شود. جویدن ناخن ها می تواند عواقب مشهودی بر جای بگذارد. جویدن ناخن ها باعث سخت و بدشکل به نظر رسیدن آن ها می شود.
سایر مشکلاتی که جویدن ناخن سبب بروز آن ها می شود عبارتند از:
- انگل روده که از ناخن ها ریشه گرفته
- درد و اختلال فک
- عفونت قارچی ناخن
- عفونت معده ناشی از بلعیدن تکه های ناخن
همچون هر عادت ناخوشایندی، ترک عادت جویدن ناخن هم می تواند دشوار باشد. جویدن ناخن می تواند با اختلالاتی نظیر اختلال وسواس فکری عملی (OCD) و اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD) در ارتباط باشد. همکاری بیمار برای اصلاح این رفتار ضروری است. تیم پزشکی می توانند بهترین راهکارها را برای شکست دادن این عادت غلط فراهم کنند. برخی از متخصصانی که می توانند در این زمینه کمک کنند شامل متخصصان پوست، روانپزشکان و دندانپزشکان هستند.
اختلالات ناخن و لکه های سفید روی ناخن
لکه های سفید روی ناخن رایج هستند و اغلب بی خطرند. این لکه ها اغلب روی ناخن های دست ظاهر می شوند. ناخن های پا کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند اما احتمال تحت تاثیر قرار گرفتن آن ها نیز وجود دارد. اکثر این لکه ها به علت ضربه دیدن صفحه ناخن (همان چیزی که ما اغلب به آن ناخن می گوییم) رخ می دهند. اگر ناخن تان با یک جسم سخت برخورد داشته یا اگر ناخن هایتان خم شدند اما نشکستند احتمال ظهور لکه ها و خطوط سفید وجود دارد. در این موارد، اجازه دهید که این لکه رشد کند و بالا بیاید سپس آن را کوتاه کنید.
گاهی لکه های سفید هنگام تولد نوزاد وجود دارند و درست در جایی قرار دارند که فرد دیگری در خانواده آن ها را دارد و نشان می دهند که این اختلال می تواند ارثی باشد. در موارد نادر ناخن کاملا سفید می شود، اختلالی که به آن لکونیشیا می گویند. مواردی همچون این لکه ها، می توانند نشان دهنده مشکلات جدی سلامتی باشند اما گاهی این طور نیست. تشخیص پزشک به کشف علت این موضوع کمک می کند.
خطوط عرضی یا افقی (خطوط بیو)
آیا نوارهای فرورفته افقی در اطراف ناخن تان وجود دارد؟ این نشان دهنده خطوط بیو است که رایج ترین مشکلات ناخن هستند و با بیماری های سیستمیک در ارتباط هستند. متاسفانه، تنها از روی ناخن نمی توان تشخیص داد که چه بیماری ای سبب بروز این خطوط می شود. این خطوط می توانند در پاسخ به سرما، ضربه به ناخن، حمله قلبی یا سایر اختلالات نظیر سیفلیس، اوریون یا ذات الریه شکل بگیرند.
نوارهای افقی کمرنگ یا خطوط مورک ناخن (Muehrcke’s lines)
اگر یک یا چندین نوار افقی کمرنگ از یک گوشه به گوشه دیگر ناخن دارید ممکن است این نوارها، نشان دهنده خطوط مورک باشند. این خطوط اغلب روی ناخن شست وجود ندارند. علت شکل گیری آن ها نبود آلبومین در خون (هیپوآلبومینمی) است. آلبومین بیشتر پروتئین موجود در خون را تولید می کند و نبود آن تاثیرات جدی ای روی سلامتی می گذارد.
افرادی که این خطوط را دارند ممکن است از سیروز کبد، سندرم نفروتیک (که یک اختلال کلیوی است)، عوارض جانبی شیمی درمانی، سوء تغذیه یا سایر موارد رنج ببرند. اگر این نوارها را مشاهده کردید حتما به پزشک مراجعه کنید.
چماقی شدن ناخن ها یکی از اختلالات ناخن
چماقی شدن ناخن ها هنگامی رخ می دهد که انتهای انگشتان دست یا پا حبابی شکل می شود. اگر چه در اکثر مواقع چماقی شدن ناخن ها به سایر اختلالات ارتباطی ندارد اما برخی از بیماری های مهلک هستند که این اختلال وجود آن ها را هشدار می دهد. برخی از افراد با ناخن های چماقی، یک بیماری قلبی یا ریوی دارند.
این بیماری ها شامل بیماری قلبی، سرطان ریه و سایر اختلالات جزئی است. سیروز کبد نیز می تواند سبب چماقی شدن ناخن ها شود. از آن جایی که مشکلات این چنینی گاهی بی خطرند و گاهی خیلی جدی اند، تشخیص پزشک در این زمینه اهمیت زیادی دارد.
سندرم ناخن سبز
این اختلال می تواند ترسناک باشد. در این اختلال، قسمت سبز ناخن می تواند یک لکه زیر ناخن باشد یا این که ناخن ها می توانند کاملا سبز و تیره شوند. این سندرم می تواند روی ناخن های دست، پا یا هر دو تاثیر بگذارد. یکی از دلایل رایج این اختلال، عفونت باکتریال است. باکتری سودوموناس می تواند به علت تماس زیاد با آب وارد ناخن شود.
باغبانی، ظرف شستن زیاد، شنا کردن مکرر می توانند سبب تماس با این باکتری شوند. افرادی که شغل شان باعث می شود که ناخن های انگشتان شان جدا شوند، نیز خیلی در معرض خطر قرار دارند. این مشاغل شامل سرایداری، لوله کشی و باغبانی هستند. گاهی دلایل دیگری برای سندرم ناخن سبز وجود دارد. برخی از کارگران شرکت ها نیز می توانند دچار ناخن های سبز تیره شوند. برای مثال افرادی که برای تولید لوازم الکترونیکی از رزین استفاده می کنند و از تجهیزات محافظت کننده درست استفاده نمی کنند می توانند دچار ناخن های سبز شوند.
در یکی از موارد گزارش شده یک کارگر ۵۸ ساله پس از ماه ها کار کردن با رزین اپوکسی حتی با استفاده از دستکش (که به نظر نامناسب بودند) دچار ناخن های سبز شد. چه این اختلال به علت عفونت رخ دهد و چه به علت مواد شیمیایی، گزینه های درمانی ای در دسترسند که ناخن ها را ترمیم می کنند و آن ها را به رنگ عادی شان بر می گردانند.
ناخن ها تنها قسمتی از پازل هستند
تغییرات در ناخن ها اغلب نشان دهنده مشکلات سیستمیک مهم است. در برخی از موارد نیز این گونه نیست و مشکلات ناخن به خودی خود برطرف می شوند. در این شرایط صبر ضروری است زیرا رشد و برگشتن ناخن ها به حالت عادی آهسته رخ می دهد. ممکن است چندین ماه طول بکشد تا ناخن آسیب دیده کاملا بهبود پیدا کند.
۸ ویتامین و مواد مغذی برتر برای بهبود اختلالات ناخن
ناخن های دست شما می توانند چیزهای زیادی در مورد سلامتی تان بگویند. بستر ناخن به طور مداوم بافت ناخن را به وجود می آورد و مصرف کافی ویتامین، مواد معدنی و مواد مغذی به تشکیل، رشد و استحکام سلول های جدید ناخن کمک می کند. تغییر در ظاهر، بافت یا حالت ناخن ها می تواند حاکی از کمبود مواد مغذی باشد.
در این جا به ۸ مورد از مهم ترین ویتامین ها و مواد معدنی که به سلامت ناخن کمک می کنند اشاره می کنیم:
۱- بیوتین
بیوتین یک ویتامین ب کمپلکس است، همچنین به عنوان ویتامین B7، کوآنزیم R و ویتامین H نیز شناخته می شود. این ویتامین رشد سلول های سالم را افزایش می دهد و به سوخت و ساز آمینواسیدهایی که پروتئین تولید می کنند و برای رشد ناخن ضروری هستند کمک می کند. مواد غذایی سرشار از بیوتین می توانند به استحکام ناخن های شکننده کمک کنند. برخی از مطالعات نشان داده اند که مکمل بیوتین نیز می تواند چنین تاثیری داشته باشد.
یک مطالعه روی ۳۵ نفر که دارای ناخن های شکننده بودند صورت گرفت و نشان داد که مصرف ۲.۵ میلی گرم بیوتین در روز برای شش هفته تا هفت ماه، علائم را در ۶۳ درصد از شرکت کنندگان بهبود بخشید. کمبود این ویتامین اختلالی نادر است و هیچ میزان توصیه شده ای (RDA) برای دریافت روزانه آن وجود ندارد. بیوتین بیشتر در فرآورده هایی نظیر جگر یافت می شود اما در زرده تخم مرغ، فرآورده های لبنی، خمیرمایه، سالمون، آووکادو، سیب زمینی شیرین، آجیل، دانه ها و حتی گل کلم نیز یافت می شود.
کمبود بیوتین اختلالی نادر است؛ اما مصرف بیوتین از طریق مواد غذایی یا مکمل ها به استحکام ناخن های شکننده و بهبود رشد آن ها کمک می کند.
۲- سایر ویتامین های B
سایر ویتامین های B نیز برای سلامتی ناخن ها حائز اهمیت هستند. ویتامین B12 علاوه بر رشد گلبول های قرمز، در جذب آهن نیز نقش مهمی دارد. هم آهن و هم ویتامین B12 برای محکم و سالم نگه داشتن ناخن ها ضروری هستند. کمبود ویتامین B12 می تواند منجر به ناخن های کاملا آبی، رنگدانه های مشکی مایل به آبی با رگه های تیره طولی و رنگدانه های مایل به قهوه ای روی ناخن شود. همچنین فولات یا ویتامین B9 از طریق اثر گذاشتن بر تولید گلبول های قرمز و رشد سلول های جدید، برای رشد و سلامتی ناخن ها دارای اهمیت است.
کمبود فولات می تواند باعث تغییر رنگدانه در ناخن ها شود و آن ها را شکننده کند. برای جلوگیری از این کمبود، بزرگسالان باید روزانه ۲.۴ میکروگرم ویتامین B12 و ۴۰۰ میکروگرم فولات مصرف کنند، اما این مقدار باید در زنان باردار بیشتر باشد. فولات در سبزیجات سبز رنگ برگدار، مرکبات، حبوبات، عدس، آجیل، دانه ها و آووکادو یافت می شود، در حالی که ویتامین B12 اغلب در غذاهای حیوانی مانند گوشت قرمز، گوشت ماکیان، ماهی، تخم مرغ و لبنیات وجود دارد اما ممکن است در سایر غذاها و نوشیدنی ها نیز وجود داشته باشد.
هم ویتامین B12 و هم فولات در ساخت گلبول های قرمز و حمل اکسیژن به سلول های ناخن نقش مهمی ایفا می کنند و کمبود آن ها می تواند منجر به تغییر رنگ ناخن ها شود.
۳- آهن و بهبوود اختلالات ناخن
آهن مرکز گلبول های قرمز را تشکیل می دهد و اکسیژن را به اندام ها و سلول های بدن از جمله ناخن ها منتقل می کند. بدون آهن، اکسیژن به اندازه کافی به سلول های بدن منتقل نمی شود. از آن جایی که برای داشتن ناخن های سالم به اکسیژن نیاز است، کمبود آهن یا آنمی می تواند منجر به ایجاد شیارهای عمودی روی ناخن شود یا به ناخن حالتی مقعر یا قاشقی بدهد.
میزان توصیه شده روزانه (RDA) آهن به سن و جنسیت بستگی دارد. این مقدار برای مردان ۸ میلی گرم در روز است، در حالی که برای زنان ۱۹ تا ۵۰ ساله ۱۸ میلی گرم در روز است. میزان آهن مورد نیاز برای زنان پس از سن ۵۰ سالگی یا زمانی که به مرحله یائسگی می رسند، به ۸ میلی گرم در روز کاهش می یابد.
بدن، آهن موجود در غذاهای حیوانی مانند گوشت گاو، مرغ، ماهی و تخم مرغ را بهتر از غذاهای گیاهی مانند سبزیجات سبز رنگ برگدار، بادام زمینی، دانه ها و حبوبات جذب می کند. مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین C همراه با یک ماده غذایی حاوی آهن که از گیاهان به دست می آید جذب آهن را بیشتر می کند. برای مثال، خوردن پرتقال و توت فرنگی در کنار سالاد اسفناج با حبوبات و دانه ها، جذب آهن را افزایش می دهد.
آهن برای تامین اکسیژن مورد نیاز سلول ها و در نتیجه سلامتی ناخن ها ضروری است. اگر دچار کمبود آهن هستید، حالت و ظاهر ناخن هایتان ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد.
۴- منیزیم
منیزیم یک ماده معدنی است و در بیش از ۳۰۰ واکنش در بدن (شامل سنتز پروتئین که برای رشد ناخن ضروری است) مشارکت دارد. شکل گیری شیارهای عمودی روی ناخن ممکن است نشانه ای از کمبود منیزیم باشد. علیرغم دسترسی جهانی به این ماده معدنی، سازمان بهداشت جهانی (WHO) گزارش کرده که کمتر از ۶۰ درصد از جمعیت ایالات متحده آمریکا، میزان توصیه شده را مصرف می کنند.
میزان توصیه شده روزانه (RDA) منیزیم، ۴۰۰ الی ۴۲۰ میلی گرم برای مردان و ۳۱۰ الی ۳۲۰ میلی گرم برای زنان است. غلات سبوس دار (به خصوص گندم سبوس دار) منبع غنی منیزیم هستند. سبزیجات سبز رنگ برگدار، کینوآ، بادام، بادام هندی، بادام زمینی، ادامامه و لوبیای سیاه هم منابع غنی منیزیم در نظر گرفته می شوند.
برای جلوگیری از ایجاد شیارهای عمودی روی ناخن، دریافت منیزیم کافی ضروری است. این ماده معدنی به سنتز پروتئین و ساخت ناخن های جدید نیز کمک می کند.
۵- پروتئین و بهبود اختلالات ناخن
ناخن ها عمدتا از یک پروتئین با ساختار رشته ای به نام کراتین ساخته شده اند و این همان چیزی است که باعث استحکام و مقاومت ناخن ها می شود و همچنین از ناخن ها در برابر آسیب یا فشار محافظت می کند. نکته جالب توجه این است کراتینی که می بینید در حقیقت مرده است. ناخن در زیر پوست شروع به رشد می کند. با رشد سلول‌های جدید، سلول های مرده و قدیمی به سمت پوست رانده می شوند.
مصرف پروتئین کافی از طریق برنامه غذایی برای افزایش ساخت کراتین و در نتیجه ساخت ناخن های محکم ضروری است چرا که جذب کم پروتئین باعث ضعیف شدن ناخن ها می شود. میزان روزانه توصیه شده پروتئین ۰.۳۶ گرم برای هر پوند (۰.۸ گرم برای هر کیلوگرم) از وزن بدن است. این یعنی برای یک شخص ۱۵۰ پوندی (۶۸ کیلوگرمی) تقریبا ۵۵ گرم پروتئین در روز نیاز است. پروتئین در غذاهای حیوانی مانند گوشت قرمز، گوشت ماکیان، ماهی، تخم مرغ و لبنیات و همچنین غذاهای گیاهی، مانند سویا، حبوبات، لوبیا، عدس، آجیل، دانه ها و غلات سبوس دار یافت می شود.
جذب پروتئین کافی برای ساخت کراتین (که مسئول قوی نگه داشتن ناخن ها است) ضروری است.
۶- اسیدهای چرب امگا ۳
اسیدهای چرب امگا ۳ به مرطوب کردن ناخن ها کمک می کنند و به آنها ظاهری درخشان می دهند. این اسیدهای چرب التهاب را در بستر ناخن کاهش می دهند و باعث تغذیه و سلامتی سلول هایی که صفحه ناخن را به وجود می آورند می شوند. فقدان اسیدهای چرب امگا ۳ باعث خشکی و شکنندگی ناخن ها می شود ماهی های چرب مانند سالمون، قزل آلا، اسقمری، ماهی تن و ساردین در صدر جدول غذاهای سرشار از امگا۳ قرار دارند. امگا ۳ در گردو، سویا، تخم مرغ، دانه چیا، تخم کتان و روغن تخم کتان نیز یافت می شود.
برای جلوگیری از خشکی و شکنندگی ناخن ها، به میزان کافی اسیدهای چرب امگا ۳ مصرف کنید. این اسیدهای چرب به مرطوب کردن ناخن ها کمک می کنند و به آن ها ظاهری درخشان می دهند.
۷- ویتامین C
ویتامین C برای ساخت کلاژن ضروری است. کلاژن پروتئینی است که به بسیاری از بافت ها شکل، استحکام و پایداری می بخشد و عامل مهمی برای شکل گیری ناخن های دست، مو و دندان ها است. کمبود ویتامین C منجر به شکننده شدن ناخن ها و کاهش رشد آن ها می شود. ویتامین C یک ماده مغذی اصلی است و توسط بدن ساخته نمی شود.
مردان به ۹۰ میلی گرم و زنان به ۷۵ میلی گرم ویتامین C در روز نیاز دارند. در حالی که تصور می شود مرکبات (مانند پرتقال)، توت فرنگی و کیوی بهترین منابع ویتامین C هستند، اما فلفل دلمه ای، سبزیجات سبز رنگ و گوجه ها نیز ویتامین C زیادی دارند. در حقیقت، فلفل دلمه ای قرمز دو برابر بیشتر از پرتقال، ویتامین C دارد.
ویتامین C برای ساخت کلاژن (که باعث استحکام و پایداری ناخن ها می شود) ضروری است.
۸- روی و بهبوود اختلالات ناخن
روی برای اکثر واکنش های بدن از جمله رشد و تقسیم سلول ها نیاز است. ناخن ها از نوعی سلول ساخته شده اند که به سرعت رشد می کند و تقسیم می شود، به همین دلیل نیاز است که روی به طور مداوم تامین شود و باعث رشد سالم ناخن ها شود.
عدم مصرف روی به میزان کافی باعث از بین رفتن روکش ناخن و ظاهر شدن لکه های سفید رو ناخن ها می شود. میزان توصیه شده (RDA) روی، ۱۱ میلی گرم برای مردان و ۸ میلی گرم برای زنان در روز است. پروتئین های حیوانی مانند گوشت گاو، گوشت ماکیان، ماهی و تخم مرغ منابع غنی روی هستند. سویا، نخود، لوبیا سیاه، آجیل (مانند بادام و بادام هندی) و دانه ها هم حاوی روی هستند.
روی برای رشد سالم ناخن ها ضروری است. پروتئین های حیوانی منبعی مناسب برای دریافت روی کافی از طریق وعده های غذایی هستند، اگر چه برخی غذاهای گیاهی هم این ماده معدنی را در اختیار بدن قرار می دهند.
بیشتر بخوانید: برای ترمیم ناخن های شکسته چه کنیم
مکمل ها در مقایسه با منابع غذایی
یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی بهترین راه برای رسیدن به ناخن های محکم، براق و سالم است. اگر چه مکمل های زیادی برای تقویت ناخن ها در بازار وجود دارد اما شواهد علمی درمورد آن ها ناقص است. تاکنون، مکمل های بیوتین تنها نوع شناخته شده مکمل هستند که تاثیرات مثبتی دارند. لازم به ذکر است که کمبود برخی ویتامین ها، مواد معدنی و مواد مغذی می تواند تاثیر منفی روی سلامتی ناخن ها داشته باشد.
سعی کنید ویتامین ها و مواد مغذی مورد نیاز خود را از مواد غذایی دریافت کنید، اما اگر این امر برای شما ممکن نیست، مصرف مکمل می تواند به شما کمک کند تا نیازهای خود را برآورده کنید و سلامتی ناخن هایتان را بهبود بخشید. مصرف انواع مختلفی از ویتامین ها، مواد معدنی و مواد مغذی از طریق مواد غذایی بهترین راه برای بهبود و حفظ سلامتی ناخن ها است. تحت شرایط خاص مصرف مکمل می تواند مفید باشد، اما همچنان تحقیقات علمی در این مورد ناقص هستند.
کلام آخر
اگرچه مصرف انواعی از ویتامین ها، مواد معدنی و مواد مغذی از طریق مواد غذایی به رشد و حفظ ناخن های سالم کمک می کند، شواهد نشان می دهند که جذب این مواد از طریق مکمل به رشد ناخن کمک چندانی نمی کند. بیوتین استثنا است و مکمل های این ویتامین می توانند به ترمیم ناخن های شکننده کمک کنند. به طور کلی اگر می خواهید ناخن های محکم و براق داشته باشید، در برنامه غذایی خود انواع مختلفی از میوه ها، سبزیجات، مغزیجات، دانه ها، پروتئین کافی و اسیدهای چرب امگا ۳ را قرار دهید.
