در بیماری پلی نوروپاتی، اعصاب محیطی آسیب می بینند. این اعصاب، به عنوان مثال می توانند انقباضات عضلانی یا هضم یا تنفس را کنترل کنند.احساس بی حسی و کرختی جزء علائم این بیماری است. اگر این موارد در پاها اتفاق بیفتد، افراد آسیب دیده مثلاً هنگام راه رفتن دچار اختلال هماهنگی می شوند. از بین بردن یا درمان محرک های این بیماری می تواند تأثیر مثبتی روی دوره این بیماری بگذارد. از روش های درمانی مختلفی نیز می توان برای تسکین علائم آن استفاده کرد. در این مقاله از بخش بیماری های دکتر سلام به بررسی بیماری پلی نوروپاتی می پردازیم.
پلی نوروپاتی چیست؟
گروهی از بیماری هاست که در آن چندین یا بسیاری از اعصاب محیطی آسیب دیده است. این اعصاب از سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) خارج اند. پلی نوروپاتی، تحت عناوین “پلی نوروپاتی محیطی” یا “نوروپاتی محیطی” یا ” (PNP) نیز نام گذاری می شود.
علائم
بسته به این که کدام اعصاب آسیب دیده باشد، علائمی چون، احساس ناراحتی، سوزن سوزن شدن، درد و بی حسی در پاها و یا بازوها، ضعف عضلانی، گرفتگی عضلات و فلج، اختلالات تخلیه مثانه، یبوست یا اسهال، ناتوانی جنسی و … در این بیماری مشاهده می شود.
معاینات
معاینات آن شامل معاینه فیزیکی، آزمایش خون، الکترونوروگرافی (ENG) و الکترومیوگرافی (EMG) و …. است.
علل
علل عمده آن شامل دیابت و سوء مصرف الکل است. سایر علل آن شامل بیماری های اکتسابی یا مسمومیت است. عامل وراثت به ندرت، دلیلی برای این بیماری محسوب می شود. گاهی اوقات هیچ دلیلی برای آن یافت نمی شود.
درمان
در صورت امکان، علت این بیماری برطرف یا درمان می شود. علاوه بر این، علائم این بیماری را می توان به طور خاص درمان کرد (این درمان ها شامل مسکن ها، TENS داروهای ضدافسردگی، داروهای ضداسپاسم، فیزیوتراپی، حمام متناوب، کمک های ارتوپدی و …. است).
علائم این بیماری
در این بیماری، اعصاب محیطی آسیب می بینند. این اعصاب، به عنوان مثال می توانند انقباضات عضلانی (اعصاب حرکتی) یا هضم یا تنفس (اعصاب اتونوم) را کنترل کنند. غالباً اعصابی که وظیفه حساسیت به لمس، دما، فشار و لرزش (اعصاب حسی) را بر عهده دارند نیز تحت تأثیر قرار می گیرند.
نخست با احساس درد در پاها یا مشکلات هماهنگی به هنگام راه رفتن، متوجه این بیماری می شوید. در این صورت پزشک خانواده و متخصص مغز و اعصاب می تواند قبل از آسیب دائمی عصب، تحقیقات لازم را به انجام برساند. بهبود اعصاب به زمان نیاز دارد پس باید صبور باشید. افرادی که معالجه به موقع و خوبی را تجربه می کنند احتمالاً دوباره شاهد عود علائم بیماری خود نخواهند بود.
افرادی هستند که خواستگاه این بیماری شان وراثت است. این افراد متاثر بیشتر جوانترها هستند. با این حال، پلی نوروپاتی های علامت دار، که بسیار متداول هستند، عمدتا بر افراد مسن تاثیر می گذارند. درد عصبی در این افراد با علائمی از دیابت، بیماری های کمبود ویتامین یا وابستگی به الکل و … همراه است.
متأسفانه کشف این بیماری آسان نیست و یک کارآگاهی واقعی است. از نظر آماری، فقط حدود 50 تا 60 درصد این بیماران دلیلی برای شکایت از شرایط خود دارند و اغلب به طور مستقیم درمان می شوند. با این وجود، مواردی وجود دارد که می توان بدون دانستن علت تسکین آن، امتحان کرد به عنوان مثال فیزیوتراپی یا آموزش راه رفتن.
کمپلکس های ویتامین B به بهبودی اعصاب کمک می کنند و نکته آخر اینکه داروهایی نیز وجود دارند که می توانند میزان درد را کاهش دهند. اینکه کدام یک از علائم این بیماری در یک بیمار رخ دهد، به اعصاب آسیب دیده بستگی دارد. بر این اساس، تمایزی بین اختلالات حرکتی، اتونوم و اختلالات حساسیت وجود دارد.
علائم این بیماری نیز می توانند با توجه به توزیع آن ها در بدن طبقه بندی شوند. در بیشتر موارد، علائم این بیماری هر دو پا یا هر دو بازو را تحت تأثیر قرار می دهد. به این حالت “پلی نوروپاتی متقارن” گفته می شود. اگر آسیب عصبی فقط در یک طرف بدن رخ دهد، پلی نوروپاتی نامتقارن است. اگر آسیب عصبی عمدتاً قسمت هایی از بدن که از تنه دور است (مانند پا و دست) را تحت تأثیر قرار دهد، این یک پلی نوروپاتی دیستال است. با این حال – هرچند نادر- این بیماری در قسمت هایی از بدن که نزدیک به تنه است نیز گسترش می یابد (پلی نوروپاتی پروگزیمال).
اعصاب حسی
اعصاب منتهی از پوست به مغز “حسی” نامیده می شود. اعصاب حسی در مورد لمس، فشار، دما یا محرک های درد یا لرزش اطلاعاتی به مغز می دهند. اگر این حساسیت به سبب این بیماری مختل شود، ادراک در بازوها و پاها مختل می شود. انگشتان پا اغلب اولین مناطقی هستند که تحت تأثیر قرار می گیرند و به عنوان مثال، احساس ناراحتی، سوزن سوزن شدن و درد سوزناک خواهند داشت.
احساس بی حسی و کرختی نیز جزء علائم این بیماری است. اگر این موارد در پاها اتفاق بیفتد، افراد آسیب دیده مثلاً هنگام راه رفتن دچار اختلال هماهنگی می شوند. اگر حساسیت به دما مختل شود، صدمات راحت تر رخ می دهد. به عنوان مثال، بیماران متوجه داغ بودن آب (به هنگام پاشویه) نمی شوند. افرادی که مبتلا به پلی نوروپاتی مشخص هستند نیز می توانند درد را تا حدی کمتر درک کنند. این همچنین خطر آسیب آن ها را افزایش می دهد. اکثر پلی نوروپاتی ها با اختلالات حساسیت همراه هستند.
اعصاب حرکتی
اعصاب حرکتی، فرمان های مغز را به عضلات اسکلتی منتقل می کنند. این دستورات باعث انقباض عضله می شوند. در پلی نوروپاتی حرکتی، این اعصاب آسیب می بینند. در نتیجه، عضلات مد نظر قدرت خود را از دست می دهند. در بدترین حالت، فلج ماهیچه اتفاق می افتد. گرفتگی یا کرامپ عضلات نیز در این باره ممکن است.
به طور کلی، وقتی بافت به صورت ناکافی توسط عصب تأمین کننده، فعال باشد یا به مدت طولانی اصلا فعالیتی نداشته باشد، تخریب می شود: جوری که کوچک می شود و از بین می رود. این اتفاق به خصوص در عضلات اسکلتی اتفاق می افتد. بنابراین، پلی نوروپاتی حرکتی می تواند در موارد شدید آن منجر به آتروفی عضلات شود.
اعصاب اتونوم یا خودمختار
اعصاب اتونوم عملکرد اندام های داخلی بدن مانند قلب، ریه ها، معده، روده ها، دستگاه تناسلی و مثانه را کنترل می کند. آن ها خود غیر ارادی اند. به عنوان مثال، شما نمی توانید آگاهانه عضله قلب را منقبض کنید. اگر اعصاب اتونوم آسیب ببینند، ممکن است علائم جدی یا حتی تهدید کننده زندگی برای فرد ایجاد شود.
به عنوان مثال، اگر عصب روده، تحت پلی نوروپاتی قرار بگیرد، ممکن است اسهال یا یبوست رخ دهد و اگر اعصابی که عملکرد مثانه را تنظیم می کند، تحت تأثیر قرار بگیرد، دفع ادرار، یعنی تخلیه مثانه مختل می شود. آسیب عصبی ریه ها می تواند باعث مشکلات تنفسی شود و اگر پلی نوروپاتی اتونوم روی اعصاب عضله قلب تأثیر بگذارد، ممکن است آریتمی خطرناک قلبی رخ دهد.
علائم این بیماری در یک نظر
در جدول زیر علائم مهم پلی نوروپاتی آورده شده است:
| علائم اتونوم | علائم حرکتی | علائم حسی |
| اختلالات مردمک چشم | انقباض عضلات | سوزن سوزن شدن |
| احتباس آب (ادم) | گرفتگی عضلات | گزگز |
| زخم | ضعف عضلانی | بی حسی و کرخی |
| کاهش تعریق | آتروفی عضلانی | احساس محدودیت |
| ضربان تند قلب در هنگام استراحت | احساس ورم | |
| فلج معده (گاستروپارزی) | احساس فشار ناخوشایند | |
| اسهال، یبوست | احساسی شبیه راه رفتن روی پشم | |
| اختلال ادراری | احساس ناامنی به هنگام عملکرد گروهی (خصوصاً در تاریکی) | |
| ناتوانی جنسی (اختلال در نعوظ) | عدم حساسیت به درجه حرارت | |
| سرگیجه/ غش به هنگام برخاستن | زخم های بدون درد |
بیشتر بخوانید: چه عواملی باعث احتباس آب در بدن میشوند؟
علائم پلی نوروپاتی دیابتی
در مورد پلی نوروپاتی ناشی از دیابت شیرین، علائم به طرز روشنی ایجاد می شوند. اولین مورد آسیب دیده معمولاً الیاف عصبی حساس هستند. سپس افراد آسیب دیده بی حسی یا سوزن سوزن شدن در پاها (به عنوان مثال) را مشاهده می کنند. بسیاری نیز احساس درد سوزناکی را در پاهای خود احساس می کنند (سندرم سوزش پاها).
این علائم این بیماری به ویژه در هنگام استراحت یا شباهنگام قابل توجه است. برخی از بیماران می گویند که به سختی می توانند وزن پتو را تحمل کنند یا آن را لمس کنند. این بیماری اغلب منجر به کاهش ادراک درد می شود. سپس غالبا از جراحات كوچك غافل می شوند. از آنجا که در بسیاری از موارد، گردش خون در دیابتی ها مختل می شود و زخم های ضعیف بهبود می یابند.
این معمولاً روی پاها (سندرم پای دیابتی) اتفاق می افتد. بافت آسیب دیده حتی ممکن است بمیرد (نکروز). بیشتر افراد دیابتی در هر دو پا یا انگشتان پای خود تحت تأثیر پلی نوروپاتی هستند. با پیشرفت بیماری، پلی نوروپاتی می تواند در اعصاب اتونوم نیز گسترش یابد. عواقب احتمالی مثلاً مشکل در بلع، استفراغ و اسهال متناوب و یبوست است. بی اختیاری ادراری و اختلال عملکرد نعوظ (در مردان) نیز می توانند علائم این بیماری باشند.
علائم نوروپاتی الکلی
پلی‌نوروپاتی الکلی نیز بسیار گسترده است. معمولاً به آرامی پیشرفت می کند. بیشتر مبتلایان دچار اختلالات عصبی در پاهای خود هستند و در هر دو پای آن ها (پلی نوروپاتی متقارن)، درد، حساسیت، اختلالات حسی، آتروفی عضلانی و شل شدن شدید عضلات اتفاق می افتد. به عنوان مثال، افراد آسیب دیده دیگر نمی توانند به درستی بایستند. علائم این بیماری در موارد شدید، در ناحیه چشم نیز ایجاد می شود، مانند اختلالات مردمک و فلج ماهیچه های چشم. البته در برخی موارد، پلی نوروپاتی الکلی بدون علائم پیش می رود.
علل و عوامل خطر پلی نوروپاتی
اکنون پزشکان بیش از 200 علت مختلف ابتلا به این بیماری را شناسایی کرده اند. شایع ترین علت آسیب عصبی، دیابت (پلی نوروپاتی دیابتی) یا الکل (پلی نوروپاتی الکلی) است.
پلی نوروپاتی دیابتی
پلی نوروپاتی دیابتی شایع ترین شکل این بیماری است. این بیماری هم در دیابت نوع 1 و هم در نوع 2 آن ایجاد می شود. تخمین زده می شود که هر فرد دیابتی نوع دوم در طول زندگی خود به این بیماری مبتلا می شود. میزان درمان بیماری دیابت و اینکه آیا درمانی صورت می گیرد یا خیر عاملی تعیین کننده در این امر است. دیابتی هایی که میزان قند خون آن ها به خوبی تنظیم نشود، به خصوص در اوایل بیماری خود، با شدت خاصی به پلی نوروپاتی دچار می شوند.
مکانیسم هایی که با افزایش سطح قند خون، به طور دائمی به اعصاب آسیب می رسانند، هنوز به تفصیل روشن نشده اند. از یک طرف، قند خون بالا می تواند مستقیماً به اعصاب آسیب برساند: متخصصان تصور می كنند كه مولكول های قند ترکیبات واكنشی با پروتئین های مختلف تشکیل می دهند. این ها به سلول های عصبی حمله می کنند و با گذشت زمان آسیب برگشت ناپذیری را به آن ها وارد می کنند.
از سوی دیگر، سطح بالای قند خون به مویرگ های خونی بدن آسیب می رساند (میکروآنژیوپاتی). این می تواند باعث شود تا اکسیژن و مواد مغذی کافی برای اعصاب تأمین نشود. در نتیجه عملکرد آن ها مختل می شود. با گذشت زمان، اعصاب ناپایدار حتی می توانند از بین بروند. در بیشتر موارد، این آسیب عصبی در بیماران دیابتی موذیانه پیش می رود. بنابراین علائم این بیماری به آرامی در حال بروز هستند. آسیب عصبی نیز هر بیمار نیز متفاوت از دیگری است. از این رو نوع و شدت علائم می تواند بسیار متفاوت باشد.
نوروپاتی ناشی از الکل
دومین محرک متداول پلی نوروپاتی، مصرف مزمن الکل است. مکانیسم های دقیق منتهی به آسیب عصبی نیز هنوز کاملاً شناخته نشده است. با این حال، مطالعات نشان می دهد که الکل می تواند به طور مستقیم بر اعصاب تأثیر بگذارد. این مکانیسم به طور عمده مسئول آسیب عصبی در الکلی هاست.
عامل دوم که ممکن است مسائل را بدتر کند، الکلیسم است که اغلب با سوء تغذیه همراه است. بسیاری از افراد الکلی رژیم غذایی ضعیف و نامتعادلی دارند. همچنین الکل می تواند به کمبود ویتامین B12 منجر شود. با این حال، این ویتامین برای عملکرد سیستم عصبی بسیار مهم است. بنابراین، کمبود ویتامین B12 می تواند باعث افزایش اختلالات عصبی در افراد الکلی شود. از آنجا که حتی به خودی خود می تواند باعث این بیماری شود.
سایر دلایل پلی نوروپاتی
سایر علل احتمالی این بیماری شامل:
- کمبود ویتامین B12 (به عنوان مثال در گیاه خواران یا بعد از عمل معده)
- بیماری های کلیوی
- بیماری های کبدی
- اختلالات عملکرد تیروئید (کم کاری و پرکاری تیروئید)
- نقرس
- سموم (مانند آرسنیک، سرب) و داروها (به ویژه داروهای سرطانی)
- حلال ها (به عنوان مثال هیدروکربن هایی چون بنزن یا تری کلرواتن و الکل هایی از قبیل متانول)
- برخی از عفونت با باکتری ها یا ویروس ها (لیم بورلیوز)، دیفتری، مونوکلئوز، زونا، عفونت های ویروس هرپس سیمپلکس، HIV، و غیره)
- سندرم گیلن باره (یک بیماری خود ایمنی)
- سرطان (پلی نوروپاتی می تواند اولین علامت آن باشد)
اکثر پلی نوروپاتی ها در اثر چنین بیماری ها یا مسمومیت هایی ایجاد می شوند. به ندرت، آسیب عصبی خواستگاه ژنتیکی دارد. چندین بیماری مادرزادی وجود دارد که با این بیماری در ارتباط است. این موارد شامل HMSN (نوروپاتی حسی حرکتی ارثی) می باشد که چندین زیرگروه دارد. علت پلی نوروپاتی حدود 20 درصد از کلیه بیماران، مشخص نیست. اگر سموم عصبی مانند الکل، فلزات سنگین یا مواد مخدر به اعصاب آسیب برسانند، شاهد “پلی نوروپاتی سمی” خواهیم بود.
کدام قسمت از سلول های عصبی آسیب می بینند؟
هر سلول عصبی از یک جسم سلولی و یک پسوند عصبی (آکسون) تشکیل شده است. آکسون می تواند تا یک متر طول داشته باشد. می توان پسوندهای عصبی را مانند یک کابل تصور کرد. بدن “کابل های عصبی” خود را با یک لایه عایق محافظت می کند. به این لایه، میلین یا غلاف میلین گفته می شود. میلین علاوه بر محافظت از آکسون، وظیفه دیگری نیز دارد: تسریع هدایت الکتریکی سیگنال های عصبی.
بسته به اینکه کدام قسمت از سلول عصبی آسیب دیده باشد، بین دمیلینیزاسیون و پلی نوروپاتی آکسونال تمایز ایجاد می شود. پلی نوروپاتی دمیلینه کننده با تجزیه لایه محافظ (لایه میلین) مغزی مشخص می شود. از طرف دیگر، اگر خود آکسون به خودی خود تحت تأثیر قرار بگیرد شاهد پلی نوروپاتی آکسونال خواهیم بود.
در مورد اشکال، آن ها همچنین می توانند به صورت ترکیبی ظاهر شوند. سپس غلاف های میلین و آکسون به همان اندازه آسیب می بینند. در آسیب عصبی حاصل از پلی نوروپاتی، قسمت های مختلف سلول عصبی آسیب می بیند، یعنی: فیبر عصبی (آکسون) یا لایه عایق اطراف فیبر عصبی (غلاف میلین).
بیشتر بخوانید: علل ایجاد سندرم گیلن باره و نحوه درمان آن
معاینات و تشخیص پلی نوروپاتی
در صورتی که متوجه علائم احتمالی این بیماری در خود شدید، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید. اگر آسیب عصبی به موقع تشخیص داده شده و علت آن درمان شود، تأثیر مثبتی در روند درمان این بیماری خواهد داشت.
مشاوره پزشک و بیمار
ابتدا پزشک با فرد صحبت می کند تا سابقه پزشکی وی را جویا شود. او جزئیات کامل شکایات و مدت زمان دچار شدن او به این عارضه را می پرسد. همچنین درباره هرگونه بیماری قبلی و یا زمینه ای (مانند دیابت، بیماری کلیوی، کم کاری تیروئید و …)، هر نوع داروی مصرفی و هرگونه سمومی که ممکن است فرد در معرض آن قرار بگیرد، سوالاتی می پرسد.
برای شفاف سازی پلی نوروپاتی، داده های مربوط به مصرف مواد مخدر و الكل نیز مهم است. شما باید به سؤالات پزشک خود صریح و صادقانه پاسخ دهید. چراکه این تنها راهی است که وی می تواند علت دقیق اختلالات عصبی شما را پیدا کند.
مطالعات و آزمایش ها
پس از مصاحبه، پزشک فرد را از نظر جسمی معاینه می کند. در طول این فرآیند، پزشک مثلاً رفلکس های فرد را آزمایش می کند (مانند رفلکس تاندون آشیل). همچنین بررسی می کند که آیا مردمک های چشم به درستی در برابر نور واکنش نشان می دهند یا خیر. پزشک همچنین به ناهنجاری های احتمالی اسکلت توجه می کند. به عنوان مثال، پنجه ای بودن انگشتان پا و گودی کف پا می تواند نشانه ای از پلی نوروپاتی ارثی باشد. با این حال، تحقیقات بیشتر ادامه خواهد یافت.
برخی از این موارد در تمام بیماران انجام می شود و برخی دیگر فقط در موارد خاص:
الکترونوروگرافی (ENG)
در الکترونوروگرافی (ENG) سرعت هدایت عصب، اندازه گیری می شود. برای انجام این کار، پزشک یک ایمالس الکترونیکی کوچک- حداقل در دو نقطه مختلف- روی عصب قرار می دهد. سپس زمان واکنش (انقباض) عضله مربوطه را اندازه گیری می کند. نکته اینجاست که در پلی نوروپاتی، سرعت هدایت عصبی معمولاً کاهش می یابد.
الکترومیوگرافی (EMG)
در طول الکترومیوگرافی (EMG) فعالیت الکتریکی عضلات آزمایش می شود. از این رو، در مورد اختلالات حرکتی مانند ضعف یا فلج عضلانی می توان فهمید که این مشکل مربوط به خود ماهیچه است یا عصبی که آن را تأمین می کند. اگر EMG چنین نشان دهد که عملکرد عصب مختل شده است، فرد دچار این بیماری است.
در معاینه حسی کمی، پزشک چگونگی واکنش یک عصب نسبت به محرک های خاصی مانند فشار یا دما را بررسی می کند. به این ترتیب می توان تشخیص داد که آیا حساسیت عصب مختل شده است یا خیر- همانند پلی نوروپاتی. به این ترتیب آسیب عصبی به راحتی تشخیص داده می شود. با این حال، این تحقیقات بسیار زمان بر است. علاوه بر این، بیمار باید بتواند تمرکز و همکاری خوبی داشته باشد. به همین دلیل، این روش بطور معمول برای روشن سازی پلی نوروپاتی به کار گرفته نمی شود.
الکتروکاردیوگرام (ECG) برای تشخیص پلی نوروپاتی
یک الکتروکاردیوگرام (ECG) می تواند در مورد آسیب دیدگی فیبرهای عصبی اتونوم قلب اطلاعاتی را ارائه دهد. پزشک با بررسی سونوگرافی مثانه می تواند تشخیص دهد که آیا تخلیه ادرار به صورت کامل صورت گرفته است یا خیر. تخلیه ناقص مثانه اغلب در پلی نوروپاتی اتونوم اتفاق می افتد.
بیوپسی عصبی
در بیوپسی عصبی، به طریق یک برش کوچک پوستی، یک نمونه کوچک از بافت عصبی برداشته می شود. سپس نمونه بافتی در زیر میکروسکوپ بررسی می شود. با این حال، این تحقیقات تنها در موارد بسیار خاص و در مواقع لزوم انجام می گیرند. به عنوان مثال، در افراد دیابتی که در آن ها فقط اعصاب یک طرف بدن آسیب دیده باشد (پلی نوروپاتی دیابتی نامتقارن) انجام می گیرد. حتی اگر پزشک مشکوک به جذام بعنوان عامل آسیب عصبی باشد، می تواند بیوپسی عصبی را انجام دهد.
بیوپسی پوستی
بیوپسی پوستی نیز فقط در موارد انتخابی انجام می شود. طی آن، یک تکه کوچک از پوست سوراخ می شود (به عنوان مثال قسمت پایین پا) و به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرد.
تست های آزمایشگاهی پلی نوروپاتی
آزمایش خون در درجه اول برای شناسایی علل متداول و قابل درمان آسیب عصبی استفاده می شود. علل کمتر متداول نیز می تواند با استفاده از مقادیری خاص آزمایشگاهی مشخص شود.
برخی از نمونه های تست آزمایشگاهی برای این بیماری به شرح زیر است:
- افزایش مقادیر التهاب زا (مانند CRP، گلبول های سفید و غیره) می تواند علت التهابی آسیب عصبی باشد.
- آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (oGTT) نشان می دهد که بدن چگونه می تواند قند را پردازش کند.
- نتایج آزمایش غیر طبیعی ممکن است نشان دهد که دیابت (یا یک مرحله پیشروی آن) هنوز کشف نشده است.
- قند خون ناشتا نیز در این زمینه بسیار معنی دار است.
- در مورد دیابت شناخته شده، مقدارHbA1c (میانگین قندخون طولانی مدت) از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
- این نشان می دهد که دیابت تا چه میزان در ماه های اخیر کنترل شده است.
- وضعیت ویتامین B12 اندازه گیری می شود تا وجود یا عدم وجود کمبود احتمالی آن مشخص شود.
- اگر مقادیر کبد یا کلیه خارج از حد معمول باشد ممکن است پلی نوروپاتی ناشی از بیماری کبدی یا کلیوی باشد.
- آسیب کبدی می تواند در اثر سوء مصرف الکل نیز باشد.
- اگر تردید وجود داشته باشد که یک بیماری عفونی خاصی باعث ایجاد این بیماری شده است یا خیر، انجام آزمایش خون ویژه مفید است.
- به عنوان مثال، با جستجوی آنتی بادی آنتی باکتریایی بورلیا در خون بیمار، بیماری لایم قابل تشخیص است.
آزمایش ژنتیکی در مواردی انجام می شود که چندین مورد از این بیماری در یک خانواده وجود داشته باشد و طی آن وجود یا عدم وجود آسیب عصبی ارثی آشکار شود. همین مورد در صورتی اعمال می شود که بیمار، ناهنجاری های خاصی در پا (پنجه ای شدن انگشتان پا و گودی کف پا) یا سایر ناهنجاری های اسکلتی (مانند اسکولیوز) داشته باشد. آن ها معمولاً مختص پلی نوروپاتی ارثی هستند. سپس پزشک می تواند ماده ژنتیکی بیمار را برای تغییرات (جهش) مربوطه بررسی کند.
درمان این بیماری
درمان موثر پلی نوروپاتی شامل حذف یا معالجه علت بیماری – در صورت امکان – است. این روش درمانی، علت درمانی نامیده می شود. به عنوان مثال، مشروبات الکلی باید کنار گذاشته شوند. در بیماران دیابتی، قند خون باید کاملاً تنظیم شود. اگر کمبود ویتامین B12 تشخیص داده شود، باید رژیم غذایی متعادل تری رعایت شود و کمبود آن با مصرف یک مکمل از این ویتامین جبران شود.
اگر سموم یا داروها عامل پلی نوروپاتی باشند، در صورت امکان باید از آن ها اجتناب گردد. بسیاری از علائم این بیماری نیز به طور خاص قابل درمان هستند. در صورت امکان چنین درمانی، این درمان علامت دار می تواند یک علت درمانی باشد.
اقدامات درمانی صورت گرفته شامل موارد زیر است:
درد درمانی
در بسیاری از بیماران، آسیب عصبی باعث درد سوزش دار می شود. این موارد را می توان با درد درمانی تسکین داد. پزشک اغلب داروهای مسکن مانند ASS (استیل سالیسیلیک اسید) یا پاراستامول را توصیه می کند. او برای هر بیمار یک دوز مناسب جداگانه را تجویز می کند. برای درد عصبی بسیار شدید نیز ممکن است تحت شرایط خاصی، اوپیوئید تجویز کرد.
این ها مسکن های بسیار قوی هستند، اما دو عیب دارند: از یک سو، اثر آن ها ممکن است به مرور زمان کاهش یابد و از این رو برای تسکین درد، دوزهای بالاتری از آن ها لازم است. از طرف دیگر، اوپیوئیدها می توانند باعث اعتیاد شوند. بنابراین استفاده از آن ها باید توسط پزشک به دقت کنترل شود. در مورد درد بسیار مداوم پلی نوروپاتی، ممکن است توصیه شود که بیمار توسط درمانگری درمان شود که در درمان درد مزمن تخصص دارد.
برای درد عصبی، داروهای ضد اسپاسم (داروهای ضد صرع) مانند گاباپنتین یا پرگابالین نیز می توانند کمک کننده باشند. آن ها باعث می شوند که سلول های عصبی تحریک کمتری داشته باشند و درد عصبی فروکش کند. درمان با یک دوز كم از ضداسپاسم شروع مي شود و سپس تا زماني كه اثر مطلوب حاصل شود دوز ان به آرامي افزايش مي يابد. این مهم از بروز عوارض جانبی دارو جلوگیری می کند. علاوه بر این، پزشک در طول درمان مرتباً خون بیمار را معاینه می کند. داروهای ضد صرع می توانند مقادیر خاصی از خون را تغییر دهند.
در زمینه درد درمانی، اغلب از داروهای بهتر کننده خلق و خو (ضد افسردگی) مانند آمی تریپتیلین استفاده می شود. آن ها از انتقال سیگنال های درد در نخاع جلوگیری می کنند. اگرچه این دارو درد بیمار را تسکین نمی بخشد، اما باعث تحمل آن می شود. درمان با داروهای ضد افسردگی مانند درمان با داروهای ضد اسپاسم انجام می گیرد (دوز ابتدایی کم و سپس افزایش تدریجی دوز مصرفی). این امر خطر عوارض جانبی مانند افت فشار خون، ورم مفاصل قلبی یا مشکلات ادراری را کاهش می دهد.
برخی از بیماران مبتلا به پلی نوروپاتی همراه با درد عصبی، از TENS (تحریک الکتریکی عصب از راه پوست) بهره می گیرند. طی آن، یک الکترود روی ناحیه دردناک پوست قرار می گیرد و به یک دستگاه قابل حمل کوچک متصل می شود. در صورت لزوم، بیمار می تواند با فشار یک دکمه، پالس های الکتریکی ملایمی را از طریق الکترود به داخل ناحیه پوست ساطع کند. این کار می تواند میزان درد را کاهش دهد.
اما این درمان چگونه امکان پذیر است؟ کسی دقیقاً پاسخ آن را نمی داند. اما تئوری های مختلفی پیرامون این مسئله وجود دارد. به عنوان مثال، برخی از متخصصان حدس می زنند که تکانه های الکتریکی، مواد پیام دهنده تسکین درد خود بدن را آزاد می کنند (اندورفین). هنوز هم اثربخشی TENS در تسکین دردهای عصبی به طور علمی اثبات نشده است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی، در موارد اختلالات حسی و حرکتی این بیماری می تواند کمک کننده باشد. این موارد شامل فیزیوتراپی، حمام متناوب، الکترودرمانی عضلات فلج و کمپرس گرم و سرد می باشد. این موارد می توانند گردش خون را افزایش داده و عضلات ضعیف را تقویت کنند. علاوه بر این، فیزیوتراپی به بیماران کمک می کند تا علی رغم درد و سایر علائم محدود کننده، فعال باقی بمانند.
اقدامات درمانی بیشتر
بسته به نوع و میزان شکایات فرد، اقدامات درمانی دیگری نیز ممکن است در نظر گرفته شود.
چند نمونه از آن شامل موارد زیر است:
– مبتلایان به بیماری پلی نوروپاتی با گرفتگی مکرر ماهیچه ساق پا می توانند منیزیم را امتحان کنند. ماده فعال کینین نیز ممکن است کمک کننده باشد.
– اگر بیماران در پیاده روی مشکل داشته باشند، کمک های ارتوپدی می تواند مفید واقع شود. به عنوان مثال، اگر عصب پرونئال در پا آسیب دیده باشد، افراد مبتلا یا نمی توانند پایشان را بلند کنند یا این کار را به سختی انجام می دهند. از این رو، یک اسپلینت یا کفش یا چکمه ای مخصوص به فرد کمک خواهد کرد.
– اگر این بیماری باعث حس سیری، حالت تهوع و استفراغ شود، بیماران باید عادات غذایی خود را تغییر دهند: بهتر است به جای چند وعده غذایی بزرگ، چند ظرف غذایی کوچک در طول روز مصرف شود. علاوه بر این، تهوع و استفراغ را می توان با داروهای تجویز شده (متوکلوپرامید یا دمپریدون) تسکین داد.
– بیمارانی که از یبوست رنج می برند باید آب زیادی بنوشند، رژیم غذایی پر فیبر داشته باشند و مرتباً ورزش کنند. برای اسهال حاد ناشی از این بیماری، پزشک ممکن است دارویی مانند لوپرامید را تجویز کند.
– اختلالات اتونومیک در پلی نوروپاتی ها، به عنوان مثال، مشکلات گردش خون هنگام برخاستن از حالت درازکش یا نشسته (افت فشار خون ارتوستاتیک)، به طوری که افراد مبتلا به دلیل افت ناگهانی فشار خون دچار سرگیجه یا حتی ضعف می شوند. برای پیش گیری، بیماران همیشه باید به آرامی بایستند. جوراب ساق بلند همچنین می تواند کمک کننده باشد: آن ها از رسوخ خون در پاها و ایجاد مشکلات گردش خون به هنگام برخاستن از زمین جلوگیری می کنند. تمرین منظم عضلات نیز می تواند مفید باشد. در صورت لزوم، پزشک می تواند داروهای ضد فشار خون نیز برای فرد تجویز کند.
– اگر پلی نوروپاتی باعث ضعف مثانه شود، بیماران باید به طور مرتب به توالت بروند (مثلا هر سه ساعت یک بار)- حتی اگر نیازی به آن نداشته باشند و تخلیه کامل ادراری صورت نگیرد. تجمع مقدار زیادی ادرار باقیمانده در مثانه آن ها می تواند باعث عفونت مثانه شود.
– ناتوانی جنسی (اختلال عملکرد نعوظ)، هم توسط خود پلی نوروپاتی و هم توسط داروهای ضد افسردگی ایجاد می شود. در حالت دوم، بیماران باید پیرامون اینکه آیا بهتر است داروها را قطع کنند یا خیر با پزشك خود مشورت كنند. اگر این امکان پذیر نباشد، یا اگر ناتوانی بعد از آن نیز ادامه داشته باشد، مردان مبتلا می توانند از پمپ وکیوم استفاده کنند. پزشک همچنین ممکن است یک تقویت کننده جنسی (سیلدنافیل و غیره) برایشان تجویز کند.
بیشتر بخوانید: سیلدنافیل یا ویاگرا؛ دارویی برای درمان اختلال نعوظ
دوره و پیش آگهی پلی نوروپاتی
از بین بردن یا درمان محرک های این بیماری – در صورت امکان- می تواند تأثیر مثبتی روی دوره این بیماری بگذارد. از روش های درمانی مختلفی نیز می توان برای تسکین علائم آن استفاده کرد. با این وجود، بسیاری از بیماران در شگرف اند که آیا پلی نوروپاتی قابل درمان است یا خیر؟ در حقیقت، هرچه آسیب عصبی، زودتر شناسایی و درمان شود، پیش آگهی بهتری دارد.
متأسفانه، این بیماری اغلب برای مدت طولانی بدون علامت می ماند یا علائم خفیف اولیه آن جدی گرفته نمی شود و اغلب تا زمان تشخیص آن، پیشروی می کند. غالباً، پلی نوروپاتی، آسیب عصبی غیرقابل برگشت است، به طوری که بهبودی کامل آن امکان پذیر نیست. با این وجود، با درمان صحیح، سعی می شود که از آسیب بیشتر عصب ناشی از این بیماری جلوگیری شود و علائم موجود بهبود یابد.