توهم زمانی اتفاق می افتد که حواس بدن در غیاب محرک خاصی، فعالیت داشته باشند. در اغلب موارد، توهم به همراه برخی از بیماری های روانی مانند اسکیزوفرنی مشاهده می شود؛ با این حال، ممکن است این پدیده در افراد سالم نیز دیده شود. در این مقاله سعی می کنیم تا به بررسی دقیق تر علل ابتلا به انواع توهمات بپردازیم.

توهم اشکال مختلفی دارد که از مهم ترین آن ها می توانیم به توهم بینایی، شنیداری، بویایی، لامسه و چشایی اشاره کنیم. بر اساس مطالعات انجام شده، توهم می تواند در ارتباط با هر یک از حواس پنج گانه رخ دهد. این پدیده زمانی مشاهده می شود که هر یک از حواس بدن، در غیاب یک محرک واقعی، فعال شده و شروع به ارسال پیام می کند.

اغلب افراد جامعه بر این باورند که توهم، تنها، در مبتلایان به بیماری های روانی مانند اسکیزوفرنی یا مبتلایان به اختلالات حافظه مشاهده می شود. در برخی از موارد ممکن است مصرف قرص های روان گردان مانند LSD و DMT نیز منجر به توهم شود. با این حال، توجه داشته باشید که این پدیده می تواند در غیاب بیماری های روانی یا مصرف قرص های توهم زا نیز دیده شود.

مطالعه ای در سال 2019 نشان داد توهم، در میان افراد سالم، بسیار شایع تر از آن است که محققین پیش تر فکر می کردند. پژوهشگران این مطالعه، دکتر ایان کلهر و جردن دی وایلدر، طی یک سال، داده های جمع آوری شده از 7403 نفر را بررسی کرده و به نتایج جالبی دست یافتند. نتایج این مطالعه نشان داد که توهم بینایی و شنیداری، در میان مبتلایان به اختلالات شخصیتی و بیماران غیر روانی به یک میزان مشاهده می شود. همچنین، آن ها دریافتند که حدود 4 درصد از افرادی سالمی که در این مطالعه، مورد بررسی قرار گرفته بودند؛ سابقه ابتلا به توهمات شنیداری و بینایی را داشتند.

بر اساس گفته های دکتر کلهر، توهم بسیار شایع  است؛ اما اغلب افرادای که این پدیده را تجربه می کنند تمایلی به صبحت کردن در مورد آن، ندارند. این مطالعه بسیار ارزشمند است؛ زیرا نشان می دهد توهم تنها در مبتلایان به بیماری های روانی یا مصرف کننده مواد روان گردان، مشاهده نمی شود و هر کسی می تواند این پدیده را تجربه کند.

در سال 2015، مطالعه ای مشابه در کشور نروژ انجام گرفت و نتایج آن نشان داد که توهم شنیداری، در میان مردم نروژ، بسیار شایع است. در پژوهشی دیگر، 2533 شرکت کننده، در یک مطالعه هم گروهی شرکت کردند. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش، میزان شیوع توهم شنیداری – گفتاری، حدود 7.3 درصد، محاسبه گردید.

بر اساس بررسی های انجام شده، توهم بویایی نیز بسیار شایع است. در سال 2018، مطالعه ای نشان داد که حدود 6.5 درصد از افرادی بالای 40 سال، حداقل یک بار دچار توهم بویایی شده اند. این میزان بر اساس داده های به دست آمده از یک پژوهش هم گروهی با حضور 7417 شرکت کننده مرد 58 ساله، محاسبه شده است. تاکنون، محققین نتوانسته اند دلیل محکمی برای این پدیده پیدا کنند. دکتر کایتلین بین بریج عقیده دارد که علت اصلی توهم بویایی را می توان بیش فعالی سلول های بویایی واقع در حفره بینی یا اختلال در بخشی از مغز که مسئول درک پیام های بویایی می باشد؛ دانست.

محققین در تلاش اند تا به درک بهتری از فرآیندهای زیستی ای که می توانند منجر به انواع توهم شوند؛ برسند. در سال 2019، مطالعه ای بر روی موش های آزمایشگاهی، با هدف درک بهتر اثرات توهم بر روی مغز، صورت گرفت. در این پژوهش، محققین با القای توهم دیداری، توسط تزریق ترکیبات توهم زا، مشاهده کردند که فعالیت نورون های مربوط به بخش بینایی در مغز موش های مورد آزمایش، کاهش پیدا می کند. پروفسور کریس نیل، در مورد نتایج به دست آمده از این مطالعه می گوید: بسیاری از محققین انتظار داشتند تا توهم منجر به افزایش فعالیت نورون های مغزی شود؛ اما این پژوهش نشان داد که این پدیده می تواند میزان فعالیت قشر بینایی در مغز را کاهش دهد. کاهش پیام های ارسال شده به مغز باعث تفسیر بیش از حد آن ها توسط قشر مخ شده که این فرآیند می تواند منجر به توهم شود.

مطالعات فراوانی در زمینه علل و عوامل موثر بر توهم شنیداری نیز صورت گرفته است. برای مثال، در سال 2017، مطالعه ای در این زمینه انجام گرفت و تا حدودی موفق شد ساز و کاری منطقی برای توهمات شنیداری ارائه دهد. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش، علت اصلی توهم شنیداری را می توان نوعی خطا در تفسیر گفت و گوی درونی دانست. زمانی که افراد، سخن می گویند؛ مغز به طور هم زمان دو کار انجام می دهد:

  1. ارسال پیام به تارهای صوتی، زبان و لب ها جهت هماهنگ سازی حرکات آن ها و تولید صدای صحیح
  2. تهیه نسخه ای درونی از تمامی دستورالعمل های فوق

نسخه کپی شده از دستورالعمل های ارسالی به دستگاه زبان، این اجازه را به مغز می دهد تا برخی از صداها را پیش بینی کرده و در تولید صحیح آن ها دچار خطا نشود. به این ترتیب، افراد صدای خود را در زمان صحبت کردن، تشخیص می دهند. محققین دریافتند که مغز می تواند از این نسخه تهیه شده، جهت گفت و گوهای درونی نیز استفاده کند. اغلب پژوهشگران عقیده دارند که توهمات شنیداری زمانی رخ می دهند که خطایی در کپی برداری از نسخه ی درونی گفت و گوها اتفاق بیفتد. بر اساس گفته های پروفسور توماس ویت فورد، تمامی افراد قادرند تا صدای خود را بشنوند؛ مشکل زمانی پدید می آید که مغز نتواند منبع صدای تولید شده را تشخیص دهد.