بدن انسان، همواره در معرض برخورد با عوامل بیماری زا می باشد. این میکروارگانیسم ها می توانند از طریق تنفس یا مواد غذایی وارد بدن شده یا با نفوذ به پوست، در غشاهای مخاطی رشد و تکثیر پیدا کنند. دستگاه ایمنی قادر است با راهکارهای دفاعی موثر، این عوامل بیماری زا را خنثی کند. در بسیاری از افراد سالم، این دسته از میکروارگانیسم ها توانایی ایجاد بیماری ندارند؛ اما زمانی که دستگاه ایمنی دچار مشکل شود؛ احتمال ابتلا به انواع عفونت ها و بیماری ها افزایش می یابد.
در صورتی که می خواهید دستگاه ایمنی خود را تقویت کنید؛ باید توجه داشته باشید که این فرآیند نیاز به زمان زیادی دارد. شما می توانید با مصرف برخی از ترکیبات گیاهی و تغییر شیوه ی زندگی، باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدنتان شوید. دستگاه ایمنی جهت مقابله با انواع عوامل خارجی بیماری زا تمایز پیدا کرده است؛ با این حال، در برخی از موارد، نقص در عملکرد یا فعالیت بیش از حد این دستگاه می تواند منجر به برخی از بیماری ها در افراد شود.
دستگاه ایمنی
دستگاه ایمنی مجموعه ای فعال از اندام های ایمنی، گلبول های سفید خونی و پروتئین های ترشحی می باشد که از بدن در مقابل ویروس ها، باکتری ها و سایر عوامل بیگانه ی خارجی محافظت می کند. عملکرد اصلی این سیستم، حذف یا خنثی سازی عوامل بیماری زا مانند باکتری ها، ویروس ها و قارچ های فرصت طلب می باشد؛ علاوه بر این، دستگاه ایمنی قادر است تا هر گونه ماده ی خارجی مضر را شناسایی و خنثی کند. همچنین این دستگاه قادر است تا سلول های خودی را که دچار تغییر شده اند نیز شناسایی کرده و آن ها را از بین ببرد.
زمانی که عملکرد دستگاه ایمنی مختل شود؛ افراد دچار انواع بیماری ها خواهند شد. مطالعات نشان می دهند که ضعف سیستم ایمنی بدن می تواند منجر به عفونت های شدید و تومورهای ناشی از نقص دستگاه ایمنی شود؛ در حالی که فعالیت بیش از حد این دستگاه نیز می تواند اختلالاتی از جمله حساسیت و بیماری های خودایمن را به همراه داشته باشد.
جهت عملکرد مناسب، لازم است که دستگاه ایمنی، سلول های خودی را از عوامل و ترکیبات بیگانه تشخیص دهد. در علم ایمنی شناسی، به ترکیبات بیگانه، آنتی ژن گفته می شود که می تواند شامل پروتئین های سطحی باکتریایی، ویروسی و قارچی باشد. سلول های ایمنی قادرند تا با شناسایی این دسته از ترکیبات، آن ها را خنثی کرده یا از بین ببرند. ترکیبات خودی به پروتئین هایی گفته می شود که در سطح سلول های خود فرد بیان شده و پاسخ ایمنی نباید علیه آن ها شکل بگیرد. در افراد سالم، طی فرآیندهای رشد و بلوغ، سلول های ایمنی توانایی شناسایی ترکیبات خودی از ترکیبات بیگانه را کسب خواهند کرد؛ با این حال، در برخی از موارد ممکن است که این فرآیند دچار اختلال شده و سلول های ایمنی، سلول های خودی را نیز هدف قرار دهند. در این وضعیت می گویند که فرد دچار واکنش خودایمنی شده است.
جالب است بدانید که دستگاه ایمنی قادر است تا همواره خود را با شرایط محیطی، منطبق سازد. این قابلیت به سیستم ایمنی، این اجازه را می دهند که در هر وضعیتی توانایی مقابله با انواع ویروس ها و باکتری ها را داشته باشد. توجه داشته باشید که عوامل بیماری زا همواره در حال تغییر می باشند و اگر دستگاه ایمنی نتواند خود را با این تغییرات سازگار کند؛ افراد دچار عفونت های میکروبی خواهند شد. به طور کلی می توان دستگاه ایمنی را به دو بخش زیر تقسیم کرد:
- ایمنی ذاتی: این بخش از دستگاه ایمنی به عنوان خط دفاعی عمومی بدن شناخته می شود زیرا توانایی شناسایی عوامل بیگانه را نداشته و در مقابل تمامی آن ها به طور یکسان عمل می کند.
- ایمنی اکتسابی: این بخش از دستگاه ایمنی قادر است تا پاسخ های اختصاصی علیه عوامل بیماری زایی که پیش تر با آن ها برخورد داشته، ایجاد کند.
توجه داشته باشید که ایمنی ذاتی و ایمنی اکتسابی مکمل یکدیگرند و در غیاب یکی، دیگری قادر به ایجاد پاسخ مناسب علیه عوامل بیماری زا و ترکیبات بیگانه نخواهد بود.
اختلالات مربوط به دستگاه ایمنی
پیش از آن که بخواهیم با راه های تقویت دستگاه ایمنی آشنا شویم؛ لازم است بدانیم که اغلب اختلالات مربوط به این دستگاه، ناشی از واکنش های خودایمن یا پاسخ های بیش از حد نسبت به عوامل بیگانه می باشد. از مهم ترین این اختلالات می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- حساسیت و آسم: حساسیت نوعی پاسخ التهابی نسبت به ترکیبات محیطی بی خطر یا آلرژن ها می باشد. طی این فرآیند، دستگاه ایمنی نسبت به آلرژن ها، پاسخ بیش از حد داده و منجر به ظهور علائم مربوط به حساسیت می شود. از شایع ترین انواع حساسیت ها می توان آسم، حساسیت های فصلی و غذایی را نام برد.
- بیماری های نقص ایمنی: بیماری های نقص ایمنی زمانی دیده می شوند که بخشی از دستگاه ایمنی دچار مشکل شده و عملکرد صحیح نداشته باشد. در این وضعیت، سیستم ایمنی قادر نخواهد بود تا با کارآیی مناسب، عوامل بیماری زا را حذف کند. ایدز و نقص ایمنی ناشی از مصرف برخی داروها می توانند منجر به عفونت های شدید و کشنده در مبتلایان شوند.
- اختلالات خودایمن: در اختلالات خودایمن، سلول های ایمنی قادر به تشخیص سلول های خودی از عوامل بیگانه نیستند؛ در نتیجه، بافت و اندام های خودی را هدف قرار داده و از بین می برند. از مهم ترین بیماری های خودایمن می توان به آرتریت روماتوئید، لوپوس، بیماری التهابی روده، مالتیپل اسکلروزیس و دیابت شیرین نوع 1 اشاره کرد.
راه های تقویت دستگاه ایمنی
مخروط سانان
بسیاری از ترکیبات موجود در عصاره ی مخروط سانان توانایی تحریک دستگاه ایمنی را دارند؛ به همین دلیل، از این گیاه می توان جهت درمان برخی از بیماری ها استفاده کرد. مطالعات نشان می دهند که مخروط سانان قادرند تا برخی از عفونت های مکرر را بهبود بخشند.
در سال 2012، مطالعه ای بر روی مخروط سانان صورت گرفت و نشان داد که عصاره این گیاه می تواند جهت پیشگیری و درمان سرماخوردگی بسیار موثر باشد. در سال 2003، مطالعه ای مشابه بر روی خواص مخروط سانان انجام گرفت. در این مطالعه مشاهده شد که این گیاه قادر است تا برخی فعالیت های دستگاه ایمنی را تنظیم کند. به طور کلی، محققین بر این باورند که مخروط سانان دارای خواص بسیاری بوده و از عصاره آن ها می توان جهت درمان برخی از عفونت های تنفسی مانند سرماخوردگی استفاده کرد.
آقطی
میوه و گل آقطی، قدمتی بسیار طولانی در طب سنتی دارد. بقراط، پدر علم پزشکی، از این گیاه به عنوان یکی از اصلی ترین تقویت کننده های دستگاه ایمنی یاد کرده است. او از آقطی جهت درمان سرماخوردگی، آنفلونزا، حساسیت و انواع التهابات استفاده می کرد.
مطالعات بسیاری در ارتباط با آقطی وجود دارد که نشان می دهند این گیاه قادر است تا علائم سرماخوردگی و آنفلونزا را درمان کند. بررسی ها نشان می دهند که مصرف عصاره ی آقطی، طی 48 ساعت اول بروز علائم آنفلونزا، می تواند دوره ی بیماری را به طور چشمگیری کاهش دهد.
ریشه گون
در گذشته از گون جهت تقویت دستگاه ایمنی و مبارزه با برخی از بیماری ها استفاده می کردند. در طب سنتی چینی، از ریشه ی این گیاه به منظور تنظیم عملکرد سیستم ایمنی استفاده می شود. با وجود این که مطالعات کمی بر روی خواص ایمنی زایی گون صورت گرفته است؛ برخی از مشاهدات نشان دهنده ی خواص فوق العاده ی این گیاه می باشند.
در سال 2018، مطالعه ای در چین نشان داد درمان هایی که بر پایه ی گون انجام می شوند؛ می توانند به طور قابل توجهی، از سمیت ناشی از مصرف برخی از دارو ها مانند سرکوب کننده های دستگاه ایمنی، بکاهند. محققین به این نتیجه دست یافته اند که عصاره ی گون می تواند اثرات مفیدی بر روی دستگاه ایمنی داشته باشد و شانس ابتلا به سرطان و التهابات دستگاه گوارش را کاهش دهد.
جینسینگ
گیاه جینسینگ قادر است با تقویت دستگاه ایمنی، نقش موثری در مبارزه با برخی از عفونت ها ایفا کند. از ریشه، ساقه و برگ های این گیاه می توان جهت تنظیم عملکرد سیستم ایمنی و افزایش مقاومت نسبت به ابتلای مجدد به برخی از بیماری ها استفاده کرد.
جینسینگ می تواند با تنظیم عملکرد سلول های ایمنی مانند ماکروفاژها، لنفوسیت های B و T، باعث تقویت دستگاه ایمنی شود. همچنین، این گیاه دارای خواص ضد میکروبی نیز می باشد؛ به همین خاطر، قادر است از بدن در مقابل برخی از عفونت های ویروسی و باکتریایی محافظت کند.
در سال 2018، مطالعه ای نشان داد که عصاره ی جینسینگ خوراکی می تواند منجر به ترشح پادتن های اختصاصی علیه برخی از عوامل بیگانه بیماری زا شود. توجه داشته باشید که پادتن ها با اتصال به آنتی ژن های موجود بر روی سطح ویروس ها و ترکیبات سمی باعث خنثی شدن آن ها می شوند؛ به همین دلیل، جینسینگ می تواند نقش مهمی در ایمنی بدن و مبارزه با عوامل بیگانه داشته باشد.
آب قلم
آب قلم می تواند با کاهش التهابات روده ای منجر به بهبود عملکرد دستگاه ایمنی شود. کلاژن و اسیدهای آمینه ی موجود در آب قلم باعث ترمیم پوشش داخلی روده و بهبود عملکرد آن می شوند. لازم به ذکر است که دستگاه گوارش نقش مهمی را در دستگاه ایمنی ایفا می کند؛ در نتیجه، مصرف آب قلم می تواند منجر به تقویت سیستم دفاعی بدن در مقابل عوامل بیگانه شود.
زنجبیل
طب سنتی، تاکید بسیاری بر روی خواص مفید زنجبیل جهت تقویت دستگاه ایمنی دارد. متخصصین بر این باورند که زنجبیل با افزایش دمای اندام ها، مانع تجمع سموم در بافت ها می شود. همجنین، این گیاه قادر است با پاک سازی شبکه ی لنفی، نقش موثری در بهبود عملکرد دستگاه ایمنی ایفا کند.
ریشه و عصاره ی جینسینگ، با خواص ضدالتهابی خود، می تواند طیف گسترده ای از بیماری های التهابی را درمان کند. مطالعات نشان می دهند زنجبیل می تواند خواص ضد میکروبی نیز داشته باشد؛ در نتیجه می توان از آن جهت درمان برخی از بیماری های عفونی نیز استفاده کرد.
به طور کلی زنجبیل قادر است تا بیماری های التهابی ناشی از عفونت های باکتریایی، ویروسی و انگلی را در کنار التهابات ناشی از آسیب های فیزیکی مانند سوختگی های حرارتی و شیمیایی بهبود بخشد.
چای سبز
مطالعات انجام گرفته بر روی خواص چای سبز نشان می دهند که این گیاه حاوی مقادیر زیادی آنتی اکسیدان و ترکیبات مفید جهت تنظیم عملکرد دستگاه ایمنی می باشد. چای سبز دارای خواص ضدقارچی و ضدویروسی نیز بوده و می تواند به بیمارانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند؛ کمک کند.
شما می توانید با مصرف روزانه ی چای سبز، دستگاه ایمنی خود را تقویت کنید. آنتی اکسیدان و آمینواسیدهای موجود در این نوشیدنی می تواند به بدن جهت مقابله با انواع عوامل بیماری زای خارجی کمک کند.
مواد خوراکی حاوی ویتامین C
مواد خوراکی حاوی ویتامین C مانند مرکبات و فلفل دلمه ای، دارای آنتی اکسیدان و ترکیبات ضد التهابی بسیاری بوده که می توانند منجر به تقویت دستگاه ایمنی شوند. مطالعات نشان می دهند که مصرف میزان کافی ویتامین C در رژیم غذایی روزانه می تواند منجر به از بین رفتن برخی از علائم مربوط به بیماری های تنفسی مانند سرماخوردگی و کوتاه شدن دوره ی بیماری شود.
از مواد خوراکی که حاوی مقادیر زیادی ویتامین C می باشند؛ می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مرکبات مانند پرتقال، نارنگی، لیمو و گریپ فروت
- فلفل دلمه ای سبز و قرمز
- انبه
- آناناس
- انگور فرنگی سیاه
- گواوا
- طالبی
- جعفری
مواد خوراکی حاوی بتا – کاروتن
بتا – کاروتن خاصیت آنتی اکسیدانی قوی ای دارد؛ در نتیجه می تواند باعث کاهش سطح التهاب در بدن شود. محققین بر این باورند که مصرف میزان کافی بتا – کاروتن در رژیم غذایی روزانه از طریق مصرف مواد خوراکی، اثر بخش تر از مصرف مکمل های حاوی این ترکیب می باشد. توجه داشته باشید اغلب مواد خوراکی غنی از بتا – کاروتن، به رنگ زرد، نارنجی یا قرمز دیده می شوند؛ همچنین این ترکیب را می توان در سبزیجات و برگ برخی از گیاهان نیز پیدا کرد. اضافه کردن مواد خوراکی زیر به رژیم غذایی روزانه تان می تواند منجر به تقویت دستگاه ایمنی بدنتان شود:
- آب هویج
- کدو حلوایی
- سیب زمینی شیرین
- فلفل دلمه ای قرمز
- اسفناج
- زردآلو
- کلم برگ
ترکیبات پروبیوتیک
مشکلات مربوط به دستگاه گوارش می تواند منشا بسیاری از ناسازگاری های غذایی، اختلالات خودایمن و بیماری های ناشی از ضعف دستگاه ایمنی باشد؛ به همین دلیل، ضروری است که از ترکیبات و مکمل های حاوی پروبیوتیک استفاده کنیم. پروبیوتیک به مجموعه ای از باکتری های مفیدی گفته می شود که در دستگاه گوارش مستقر بوده و به هضم آسان تر مواد غذایی و سم زدایی لوله ی گوارش کمک می کنند. برخی از مطالعات نشان می دهند که پروبیوتیک ها می توانند منجر به ترشح سریع تر سایتوکاین های ایمنی در مواجهه با عوامل بیگانه، شوند. استفاده از مکمل های حاوی پروبیوتیک در دوران کودکی می تواند با تقویت لایه ی داخلی روده و افزایش سلول های ایمنی مستقر در دستگاه گوارش، از ابتلا به بیماری های ناشی از نقص سیستم ایمنی پیشگیری کند.
ویتامین D
ویتامین D می تواند عملکرد ایمنی ذاتی و اکتسابی را تقویت کند. محققین بر این باورند که کمبود ویتامین D می تواند شانس ابتلا به اختلالات خودایمن و انواع عفونت های ویروسی و باکتریایی را افزایش دهد. مطالعات نشان می دهند که ویتامین D می تواند در افزایش مقاومت و ایمنی زایی نقش موثر داشته باشد. مطالعات مقطعی بسیاری اثبات کرده اند که کمبود ویتامین D می تواند منجر به افزایش احتمال ابتلا به عفونت های شدید شود.
مطالعه ای در ایالت ماساچوست نشان داد که بیماری های تنفسی در میان افرادی که کمبود ویتامین D دارند؛ شایع تر است. توجه داشته باشید که این بررسی با حضور 19 هزار شرکت کننده، در شرایط فیزیکی و محیطی یکسان، انجام گرفته است.
روی
برخی از پزشکان معتقدند که مصرف مکمل های حاوی روی می تواند منجر به بهبود برخی از بیماری ها مانند سرماخوردگی شود. روی قادر است از شدت علائم بیماری های تنفسی بکاهد و دوره ی بیماری را کوتاه تر کند. مطالعات انجام شده نشان می دهند که روی می تواند فرآیند تجمع عوامل بیماری زا را در سینوس های بینی، مختل کند.
مر مکی
مر مکی نوعی صمغ گیاهی می باشد که مصارف بسیاری دارد. در طب سنتی، از این ترکیب گیاهی جهت درمان حساسیت های فصلی و بهبود زخم های بیماران استفاده می شود. مطالعات نشان می دهند که مر مکی با داشتن خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی می تواند منجر به تقویت دستگاه ایمنی شود.
در سال 2012، مطالعه ای اثبات کرد که ترکیب صمغ مر مکی با کندر می تواند طیف گسترده ای از عوامل بیماری زا را خنثی کند. همچنین، در این بررسی مشخص شد که مر مکی با دارا بودن خواص ضد میکروبی می تواند باعث تقویت دستگاه ایمنی افراد شود.
پونه کوهی
پونه ی کوهی می تواند منجر به بهبود برخی از بیماری ها و تقویت دستگاه ایمنی شود. این ترکیب گیاهی با دارا بودن خواص ضدباکتریایی، ضدویروسی و ضدانگلی قادر است تا عفونت ها را سرکوب کند. در سال 2016، محققین دریافتند که کارواکرول و تیمول موجود در پونه ی گیاهی، دارای خواص ضدمیکروبی می باشند. تاکنون مطالعات بسیاری بر روی خواص ضدمیکروبی عصاره ی پونه انجام گرفته است؛ برای مثال، در سال 2017، مطالعه ای نشان داد که پونه ی کوهی می تواند برخی از ایزوله های استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس را از بین ببرد.
ورزش
افزایش فعالیت روزانه باعث تقویت دستگاه ایمنی شود. در سال 2018، مطالعه ای در میان افراد 55 الی 79 ساله انجام گرفت. نتایج این بررسی نشان داد افرادی که به طور منظم ورزش می کردند؛ دستگاه ایمنی قوی تری نسبت به سایر افراد داشته اند. توجه داشته باشید که کارآیی دستگاه ایمنی، با افزایش سن، کاهش پیدا می کند.
کاهش سطح اضطراب و استرس
مطالعات نشان می دهند که استرس مزمن می تواند منجر به سرکوب دستگاه ایمنی و تشدید علائم برخی از بیماری ها شود؛ به همین دلیل، متخصصین از بیماران می خواهند که آرامش خود را حفظ کرده و اضطراب نداشته باشند. امروزه، کاهش میزان استرس، کار بسیار دشواری است؛ با این حال، لازم است که با کمک برخی از روش ها مانند مراقبه کردن، آن را به حداقل میزان خود برسانیم.
بهبود کیفیت خواب
در صورتی که خواب کافی نداشته باشید؛ دستگاه ایمنی قادر نخواهد بود تا عملکرد صحیحی داشته باشد. مطالعات نشان می دهند که احتمال ابتلا به سرماخوردگی در میان بزرگسالانی که شبانه کمتر از 6 ساعت می خوابند؛ 4 برابر بیشتر از افرادی است که شبانه بیش از 7 ساعت می خوابند. جهت کاهش احتمال ابتلا به آنفلونزا و سرماخوردگی، لازم است که حداقل 7 ساعت خواب شبانه داشته باشید.
کاهش میزان مصرف الکل
مصرف بیش از حد الکل می تواند باعث مختل شدن عملکرد دستگاه ایمنی افراد شود. نوشیدنی های الکلی با آسیب رساندن به دستگاه گوارش و تضعیف سیستم ایمنی، احتمال ابتلا به انواع بیماری های عفونی را افزایش می دهند. بر اساس گفته های پزشکان، مصرف بیش از 2 لیوان نوشید نی الکلی در هفته می تواند عوارض منفی برای فرد به همراه داشته باشد.
رعایت بهداشت فردی و نکات ایمنی
محیطی که در آن زندگی می کنیم؛ مملو از عوامل بیگانه و بیماری زا است. با رعایت بهداشت فردی و موارد زیر می توانید شانس ابتلا به بیماری های عفونی را کاهش دهید:
- شست و شوی منظم دستان به مدت 20 ثانیه
- کاهش میزان تماس دستان با صورت
- رعایت شرایط قرنطینه ی خانگی در مواقع بیماری
- پوشاندن دهان و بینی در هنگام سرفه یا عطسه
- مراجعه به متخصص در زمان بیماری
خطرات و عوارض جانبی
جهت تقویت دستگاه ایمنی، لازم است که تمامی موارد را بررسی کنید. در صورتی که از مکمل های گیاهی یا عصاره های طبیعی جهت بهبود عملکرد سیستم ایمنی استفاده می کنید؛ باید به دوره ی مصرف آن ها توجه داشته باشید. مصرف هر گونه مکمل یا عصاره ای در دوران بارداری باید تحت نظارت پزشک متخصص صورت بگیرد. به طور کلی، توصیه می شود که همواره پیش شروع یک درمان خانگی، با یک متخصص تغذیه یا پزشک عمومی مشورت داشته باشید.
