انواع تومورهای مغزی و نخاعی در بزرگسالان

به طور کلی می توان تومورهای مغز و نخاع را در 2 گروه طبقه بندی کرد:

• تومورهایی که از مغز و نخاع منشا می گیرند و تومورهای اولیه مغزی یا نخاعی نامیده می شوند.
• تومورهایی که در سایر اندام های بدن ایجاد شده و تا مغز یا نخاع انتشار پیدا کرده اند. به این دسته از توده های سرطانی، تومورهای متاستازی یا ثانویه ی مغزی یا نخاعی نیز گفته می شود.

تومورهای ثانویه در میان بزرگسالان شایع تر است و درمان متفاوت تری نسبت به تومورهای اولیه دارد. در این مقاله به بررسی جزئی تر تومورهای اولیه ی مغزی یا نخاعی می پردازیم.

برخلاف سایر تومورها، توده های سرطانی که در مغز یا نخاع شکل می گیرند؛ تمایل کمی نسبت به دست اندازی به سایر اندام ها دارند؛ با این حال، اغلب تومورهای مغزی یا نخاعی، بدخیم بوده و درمان مشکلی دارند. این توده های سلولی قادرند تا با تکثیر بی رویه، رشد کرده و بافت طبیعی و سالم مغز و نخاع را از بین ببرند. در صورتی که تومورهای مغزی به طور کامل حذف یا برداشته نشوند؛ دوباره رشد کرده و زندگی مبتلا را به خطر می اندازند.

طبقه  بندی تومورهای مغزی و نخاعی

پزشکان بر اساس معیارهای مختلفی، تومورهای مغزی و نخاعی را درمان کرده و پیش آگهی آن ها را تعیین می کنند:

• نوع و منشا تومور: تمامی سلول های موجود در مغز و نخاع، قابلیت سرطانی شدن و ایجاد تومور را دارند؛ به همین خاطر، برخی از تومورها می توانند چندین منشا گوناگون داشته باشند. برخی از انواع تومورها، تنها در مناطق خاصی از مغز یا نخاع مشاهده می شوند و الگوی رشد ویژه ای را دنبال می کنند.
• درجه بندی تومور (Grading): برخی از تومورهای مغزی و نخاعی رشد سریعی داشته و قادرند تا به بافت های مجاور خود، دست اندازی کنند. به طور کلی تومورهای مغزی و نخاعی می توانند 4 درجه (Grade) مختلف داشته باشند که از 1 تا 4 شماره گذاری می شوند. متخصصین بر اساس، ظاهر سلول های توموری در زیر میکروسکوپ می توانند درجه ی تومور را مشخص کنند:
  • تومورهای با درجه ی پایین (Low Grade): این دسته از تومورها سرعت رشد پایینی داشته و اغلب، به سایر بخش های مغز یا نخاع، دست اندازی نمی کنند.
  • تومورهای با درجه ی بالا (High Grade): این گروه از تومورها به سرعت رشد کرده و تمایلی فراوانی به دست اندازی به بافت های مجاور خود دارند.
• تغییرات ژنتیکی سلول های توموری: تغییرات ژنتیکی گسترده ای می توانند منجر به بروز تومورهای مغزی شوند. امروزه، بسیاری از تومورهای مغزی را می توان بر اساس جهش در ژن IDH (IHD₁ یا IDH₂) در گروه های مختلف طبقه بندی کرد. در این تقسیم بندی، افراد مبتلایی که دچار جهش در ژن IDH می شوند؛ پیش آگهی بهتری نسبت به سایر افراد دارند. سایر ژن ها نیز می توانند در تعیین شدت و پیش آگهی برخی از تومورهای مغزی و نخاعی موثر باشند.
• محل تومور: بر اساس محلی که تومور ایجاد می شود؛ علائم و نشانه های مختلفی در فرد مبتلا ظاهر خواهد شد. پزشکان، با توجه به محل تومور قادرند تا موثرترین درمان ممکن را جهت بهبودی فرد مبتلا، انتخاب کنند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با نرمش های مخصوص مغز

گلیوما

گلیوما، نام کلی تومورهایی می باشد که از سلول های گلیال مغزی منشا می گیرند. گلیوما انواع مختلفی دارد که از مهم ترین آن ها می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• آستروسیتوما
• الیگودندروگلیوما
• اپدنیموما

بر اساس آمار منشتر شده، حدود 30 درصد از تومورهای مغزی و نخاعی را گلیوما تشکیل می دهد. توجه داشته باشید که این دسته از تومورها، سریع ترین سرعت رشد را در میان تومورهای مغزی یا نخاعی دارند.

1. آستروسیتوما

منشا آستروسیتوما، سلول های گلیالی به نام آستروسیت می باشند. از میان هر 10 مورد مبتلا به تومورهای مغزی یا نخاعی، 2 مورد آستروسیتوما تشخیص داده می شود. اغلب آستروسیتوماها، به سرعت رشد و گسترش پیدا کرده و با سایر سلول های مغزی ادغام می شوند؛ در نتیجه، جداسازی و درمان آن ها بسیار دشوار است. در برخی از موارد، سلول های سرطانی می توانند از طریق مایع مغزی – نخاعی به سایر بخش های دستگاه عصبی مهاجرت کنند. در موارد نادر، ممکن است تومورهای بدخیم متاستاز کرده و سایر اندام های بدن را نیز درگیر کنند.

همانند سایر تومورهای مغزی، آستروسیتوماها را نیز می توان در 4 گروه، درجه بندی کرد:

• آستروسیتومای غیر مهاجم (Grade I): این دسته از تومورها به کندی رشد کرده و تمایلی به تهاجم به سایر بافت های اطراف خود ندارند؛ در نتیحه پیش آگهی خوبی داشته و به خوبی کنترل و درمان می شوند. از مهم ترین این تومورها می توان به آستروسیتومای پیلوسیتیک و SEGA اشاره کرد. آستروسیتومای غیرمهاجم در میان کودکان شیوع بیشتری دارد.
• آستروسیتومای درجه ی II: گزانتروآستروسیتومای پلی مورفیک، به عنوان یکی از شایع ترین انواع آستروسیتوماهای درجه II شناخته می شود. این گروه از تومور، رشد آرامی دارند؛ اما می تواند با بافت های اطراف خود ادغام شوند؛ به همین دلیل برداشت کامل آن ها با استفاده از جراحی کمی دشوار است. با گذر زمان، سرعت رشد و احتمال تهاجم بافتی این دسته از تومورهای مغزی افزایش پیدا می کند.
• آستروسیتومای آناپلاستیک (Grade III): این دسته از تومورهای مغزی، به سرعت رشد کرده و قادرند تا بافت اطراف خود را نیز درگیر کنند.
• گلیوبلاستوما (Grade IV): در میان انواع آسترسیتوماها، گلیوبلاستوما، سریع ترین سرعت رشد را داشته و به عنوان شایع ترین تومور بدخیم مغزی در میان بزرگسالان شناخته می شود.

2. الیگودندروگلیوما

این دسته از تومورها، از سلول های گلیالی به نام الیگودندروسیت منشا می گیرند و جزء توده های بدخیم درجه ی II به حساب می آیند. اغلب الیگودندروگلیوماها به کندی رشد می کنند؛ اما می توانند به بافت های اطراف خود تهاجم داشته و به خوبی با آن ها ادغام شوند. به همین خاطر، نمی توان این گروه از تومورهای مغزی را، با استفاده از عمل جراحی، به طور کامل برداشت. در برخی از موارد، الیگودندروگلیوماها می توانند وارد مایع مغزی – نخاعی شوند؛ با این حال، در موارد نادر ممکن است که توده ی سرطانی به خارج از مغز و نخاع نیز انتشار پیدا کند. همانند آستروسیتوما، الیگودندروگلیوما نیز با گذر زمان، تهاجم بافتی بیشتری پیدا می کند. نوع بسیار مهاجم (Grade III) این تومور، الیگودندروگلیومای آناپلاستیک نام دارد که با دست اندازی به بافت های اطراف خود می توانند مشکلات بسیاری را برای فرد مبتلا به وجود بیاورد. بر اساس آمار منتشر شده، تنها 1 الی 2 درصد از تومورهای مغزی، الیگودندروگلیوما می باشند.

3. اپندیموما

سلول های اپندیمال، به عنوان منشا اصلی این دسته از تومورهای مغزی شناخته می شوند. اغلب اپندیموماها به سمت بطن های مغزی و نخاع رشد می کنند. این گروه  از توده های سلولی می توانند درجات مختلفی داشته باشند؛ برای مثال، به اپندیموماهای درجه III، اپندیمومای آناپلاستیک گفته می شود که سرعت رشد بالایی داشته و می توانند به بافت های مجاور خود دست اندازی داشته باشند. آمار منتشر شده نشان می دهند که تنها 2 درصد از تومورهای مغزی را اپندیموماها می سازند.

برخلاف سایر گلیوماها، اپندیموماها تمایل زیادی به انتشار از طریق مایع مغزی – نخاعی دارند؛ با این حال، به ندرت متاستاز کرده و سایر اندام های بدن را درگیر می کنند. این تومورها می توانند مانع حرکت مایع مغزی – نخاعی از بطن های مغزی به سمت نخاع شوند؛ در نتیجه این وضعیت، بطن های مغزی بزرگ شده و فرد دچار هیدروسفالی می شود.

مننژیوما

مننژیوما از مننژ منشا می گیرد. پرده  ی مننژ، متشکل از لایه های مختلف سلولی می باشد که اطراف مغز و نخاع را پوشانده و از آن ها محافظت می کند. بر اساس گزارشات، از میان هر 3 مورد ابتلا به تومورهای مغزی و نخاعی، یک مورد مننژیوما می باشد. مننژیوما به عنوان شایع ترین تومور مغزی اولیه در بزرگسالان شناخته می شود. توجه داشته باشید که این گروه از تومورها، از مغز یا نخاع منشا نمی گیرند؛ با این حال، می توان آن ها را به عنوان زیرگروهی از تومورهای مغزی و نخاعی به شمار آورد.

با افزایش سن، احتمال ابتلا به مننژیوما، افزایش می یابد. این دسته از تومورها در میان خانم ها شایع تر است؛ به طوری که از میان هر 3 فرد مبتلا، 2 نفر خانم می باشد. در برخی از موارد، سابقه ی خانوادگی می تواند شانس ابتلا به مننژیوما را افزایش دهد؛ برای مثال، میزان بروز این دسته از تومورها در افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز بیش از سایر افراد می باشد. در این وضعیت، تومورهای خوش خیم بسیاری در بافت های عصبی مبتلایان تشکیل می شود.

بر اساس مشاهدات میکروسکوپی می توان انواع مننژیوماها را درجه  بندی کرد:

• مننژیومای خوش خیم (Grade I): میزان تمایز سلول های سرطانی در مننژیوماهای خوش خیم، کم است؛ به طوری که این سلول ها شباهت بسیار زیادی با سلول های طبیعی مننژ دارند. این دسته از تومورهای خوش خیم، به عنوان شایع ترین نوع مننژیوما شناخته می شوند. اغلب این تومورها را می توان به کمک جراحی برداشت؛ با این حال، در برخی از موارد، تومور نزدیک مناطق حیاتی یا اعصاب مغزی رشد کرده و با جراحی نمی توان توده را به طور کامل حذف کرد.
• مننژیومای مهاجم (Grade II): سلول های توموری مننژیوماهای مهاجم، کمی با سلول های طبیعی متفاوت بوده و قادرند تا با نفوذ به بافت های اطراف مانند مغز یا استخوان، آن ها را نیز درگیر کنند. احتمال عود مجدد این دسته از تومورها بیش از مننژیوماهای خوش خیم می باشد؛ در نتیجه، درمان قطعی برای حذف آن ها وجود ندارد.
• مننژیومای آناپلاستیک (Grade III): سلول های توموری مننژیوماهای بدخیم، تمایز بسیاری با سلول های طبیعی مغزی دارند. این دسته از تومورها بسیار نادرند؛ با این حال، سرعت رشد بالایی داشته و می توانند سایر بافت های اطراف خود مانند مغز و استخوان را نیز درگیر کنند. مننژیوماهای بدخیم تمایل بسیاری به انتشار به سایر اندام ها داشته و مقاومت بالایی نسبت به درمان از خود نشان می دهند.

مدولوبلاستوما

مدولوبلاستوما از سلول های نورواکتودرم جنینی در مخچه منشا می گیرند. این دسته از تومورها به سرعت رشد کرده و از طریق مایع مغزی – نخاعی به سایر بخش های مغز و نخاع دست اندازی می کنند.بر اساس معیار درجه بندی تومورها، مدولوبلاستوما جز تومورهای درجه IV به حساب می آید؛ با این حال، می توان این گروه از تومورها را به کمک شیمی درمانی، پرتودرمانی و جراحی درمان کرد. مدولوبلاستوما در کودکان شایع تر از بزرگسالان می باشد و جزء تومورهای جنینی طبقه بندی می شود.

گنگلیوگلیوما

سلول های گلیال و نورون های عصبی، منشاء اصلی گنگلیوگلیوما می باشند. این دسته از تومورها بسیار نادرند و سرعت رشد پایینی دارند. بر اساس معیارهای درجه بندی تومورها، گنگلیوگلیوماها را می توان نوعی تومور درجه ی I دانست؛ به همین دلیل، متخصصین می توانند با کمک جراحی و پرتودرمانی نسبت به حذف کامل آن اقدام کنند.

شوانوما (نورلموما)

شوانوما از شوان سل ها منشا می گیرند. این دسته از سلول ها مانند غلافی اطراف اعصاب مغزی و سایر اعصاب محیطی را پوشانده و از آن ها محافظت می کنند. بر اساس آمار منتشر شده از سازمان بهداشت جهانی، حدود 8 درصد از تومورهای دستگاه اعصاب مرکزی را شوانوماها تشکیل می دهند و در اغلب موارد، جزء تومورهای خوش خیم (Grade I) محسوب می شوند. اگر نورلمومایی از اعصاب مغزی مسئول شنوایی یا حفظ تعادل، در نزدیکی های مخچه، منشا بگیرد؛ به آن شوانوما یا نورومای شنوایی نیز گفته می شود. در برخی از موارد ممکن است که شوانوماها از اعصاب نخاعی آغاز شوند. در این گونه مواقع، افزایش فشار ناشی از تومور بر روی نخاع می تواند منجر به ضعف، از دست رفتن حواس محیطی و مشکلات گوارشی – ادراری در فرد مبتلا شود.

کرانیوفارنژیوما

کرانیوفارنژیوما از بالای غده ی هیپوفیز منشا گرفته و به آرامی (Grade I) رشه می کنند. این دسته از تومورها می توانند با افزایش فشار وارده بر هیپوتالاموس و غده ی هیپوفیز منجر به بروز اختلالات هورمونی در مبتلایان شوند. در برخی از موارد ممکن است که تومور در نزدیکی اعصاب بینایی رشد کرده و باعث اختلال در بینایی فرد شود. کرانیوفارنژیوماها تمایل زیادی به اتصال به نقاط مهم مغزی دارند؛ در نتیجه، برداشت کامل آن ها، بسیار دشوار بوده و عوارض بسیاری را به همراه دارد. از مهم ترین عوارض برداشت کرانیوفرتژیوماها می توان به مشکلات هورمونی و نابینایی اشاره کرد. این دسته از تومورها در میان کودکان شایع تر است؛ با این حال، ممکن است که در بزرگسالان نیز مشاهده شود.

کوردوما

کوردوماها تومورهای نادری می باشند که از بخش های تحتانی استخوان جمجمه یا انتهای ستون فقرات منشاء می گیرند. این دسته از تومورها، سلول های مغزی یا نخاعی را درگیر نمی کنند؛ اما ممکن است منجر به جراحت بافت مغز یا نخاع شوند. متخصصین، با استفاده از پرتودرمانی و جراحی، این دسته از تومورها را درمان می کنند؛ با این حال، کوردوماها تمایل بسیاری به بازگشت مجدد و تخریب مناطق بیشتری از مغز و نخاع دارند. در اغلب موارد، کوردوماها به سایر اندام های بدن مهاجرت نکرده و منجر به درگیری آن ها نمی شوند.

لنفوم  غیر هوجکین

لنفوم نام کلی سرطان هایی است که از گلبول های سفید خون منشا می گیرند. این دسته از سرطان ها قادرند تا اندام های مختلف مانند مغز و نخاع را درگیر کنند. در مواردی که لنفومی در دستگاه عصبی مرکزی شکل بگیرد؛ به آن لنفوم مغزی – نخاعی اولیه گفته می شود. لنفوم های عصبی در میان مبتلایان به ایدز یا سایر اختلالات مربوط به دستگاه ایمنی، بسیار شایع است. با توجه به پیشرفت های اخیر در زمینه ی درمان ایدز، میزان شیوع لنفوم های اولیه ی مغزی بسیار کاهش یافته است؛ به طوری که تنها 2 درصد از مجموع سرطان های مغزی یا نخاعی، مربوط به این گروه از تومورها می باشد.

تومورهای غده ی هیپوفیز

اغلب تومورهایی که از غذه ی هیپوفیز منشا می گیرند؛ خوش خیم می باشند. در صورتی که این توده های سلولی بیش از اندازه بزرگ شوند؛ می توانند با فشار آوردن به بافت های مجار خود، منجر به بروز برخی از عوارض ناخواسته مانند اختلالات هورمونی شوند.

مترجم: فرزانه پاشایی